Het schaakspel en het verzet
In deze vierde aflevering van Met andere ogen… 2. Reisgids voor Schaakliefhebbers, 3. Schaakprobleem (seriehelpmat) en in een apart artikel 1. Raadselvader (vervolg)
- Reisgids voor Schaakliefhebbers
Nieuwe ideeën voor de Reisgids voor Schaakliefhebbers zijn musea die nieuw historisch materiaal bezitten over schaken in de oorlog.
- Rijksmuseum in Amsterdam
In het Rijksmuseum is vorig jaar het schaakspel van verzetsman Arie van Namen geplaatst in de WO-II zaal. Van Namen, een Vrij Nederland-medewerker, zat in het verzet en werd gearresteerd. Om de tijd te doden maakte hij een schaakspel van snippers papier. Zeventig jaar later werd dit schaakspel gevonden.
Harm Ede Botje en Mischa Cohen schreven hierover in 2016 een prachtig artikel in Vrij Nederland.
Schrijnend contrast: de papieren schaakstukken en de protserige nazi-versie | Foto: Bastiaan Ingen Housz / Rijksmuseum Amsterdam
Lees ook:
Dit was het schaakspel van Arie van Namen (Vrij Nederland, 2016)
De Dame is een bom (Lien Heyting, NRC 2010, schaaksite.nl)
Rijksmuseum en schaakkunst
In het Rijksmuseum is nog veel meer kunst te zien gebaseerd op schaken, de schakers en het schaakspel. Zie mijn 4-delige serie Rijksmuseum en Schaakkunst uit 2014 t.g.v. het bezoek van het Tata Steel Chess Tournament aan het Rijksmuseum. Het Nazi-schaakspel is van het Max Euwe Centrum over gegaan naar het Rijksmuseum.
- Het Verzetsmuseum in Amsterdam
Pim Boelaard
Het Verzetsmuseum in Amsterdam kan de kampjas tonen die verzetsman Pim Boellaard droeg in concentratiekamp Dachau. Samen met het deksel van de kist waarin hij in het kamp zijn persoonlijke bezittingen bewaarde.
W.A.H.C. (Pim) Boellaard (1903-2001) werd bekend door een filmfragment uit 1945 en door de biografie die Jolande Withuis over hem schreef. Deze biografie ‘Weest manlijk, zijt sterk’ werd in 2009 bekroond met de Grote Geschiedenisprijs.
Op de deksel van de kampkist staan Boellaards kampnummer 100649 en de afkorting BL.ä (van Blockälteste). Dat was de gevangene die verantwoordelijk was voor de gang van zaken in de barak. Daarom mocht hij een kist hebben met persoonlijke bezittingen. Op de achterkant van het deksel van de kist had Boellaard een schaakbord getekend.
Nog meer schaakspellen
In het Verzetsmuseum is nog meer te zien hoe het schaakspel een bijdrage leverde aan het verzet in Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Raadpleeg hiervoor ook de Reisgids voor Schaakliefhebbers.
- Het Nationale Bevrijdingsmuseum 1944-1945 in Groesbeek
Tot eind maart 2019 is er in het Nationaal Bevrijdingsmuseum (Groesbeek) de tentoonstelling ‘De Communisten. In Verzet tegen Fascisme en Kapitalisme’.
De Communisten. In Verzet tegen Fascisme en Kapitaal toont deze meeslepende geschiedenis aan de hand van vele verzetsposters, kranten, foto’s, videomateriaal en muziekfragmenten. De verhalen van het communistisch verzet komen tot leven in historische verzetsobjecten uit Nederland en Duitsland: van een stencilmachine waarmee De Waarheid werd gedrukt tot sabotagegereedschap waarmee treinen werden ontspoord. De vervolging van de communisten wordt verteld aan de hand van de indrukwekkende tekeningen van Henri Pieck (de tweelingbroer van Anton) en het bijzondere schaakspel dat verzetsman Nico Mourer in gevangenschap maakte.
De communistische verzetsman Nico Mourer, maakte zijn schaakpel van broodkruimels. Hij vermaalde de kruimels en kneedde ze tot schaakstukken. In Raadselvader schrijft Jolande Withuis over Nico Mourer en zijn bijzondere relatie tot haar ouders, Berry en Jenny Withuis.
In het laatste nummer van De Schaakkoerier van de Motiefgroep Schaken besteedt Rob Spaans hieraan ook aandacht.
- Gedenkplaatsen Buchenwald
Het is dit jaar tien jaar geleden dat Annelies Schellenberger een complete set van handgemaakte schaakstukken (zonder schaakbord) in permanente bruikleen gaf aan de Stichting Gedenkplaatsen Buchenwald. Het schaakspel was gemaakt door Hubert Niedzella met een medegedetineerde waarvan de naam niet bekend is. Niedzella heeft de oorlog niet overleefd. Een andere gedetineerde nam het spel na zijn vrijlating mee en meldde zich bij de familie Niedzella met de woorden: ‘Dit is uit Buchenwald en is van Hubert’.
Met uitzondering van de toren en het paard hebben de stukken grimmige gelaatsuitdrukkingen. Misschien heeft Hubert Niedzella de gezichten van medegedetineerden of van SS-Kampbewaarders willen uitbeelden.
In Buchenwald is nog een ander schaakspel te zien van de violist en verzetsstrijder Maurice Hewitt.
- Een bijzonder schaakprobleem: het seriehelpmat 4.0
De Nederlandse Bond van Schaakprobleemvrienden (NBvS) is op 18 januari 1931 opgericht door H.G.M. Weenink en M. Niemeijer, in aanwezigheid van ongeveer dertig andere schaakprobleemvrienden, onder wie F.W. Nanning en P. Feenstra Kuiper. De gebeurtenis vond plaats in het Nationaal Schaakgebouw aan de Van Speijkstraat in Den Haag.
Hans Uitenbroek, is IM probleemoplossen en oud-voorzitter van de NBvS. Hij is betrokken bij de jaarlijkse International Solving Contest die in 30 landen wordt gehouden. In Nederland in Wijk aan Zee op de laatste dag van het Tata Steel Chess Tournament. In totaal doen er zo’n 500 deelnemers mee.
Ook wordt er in Wijk aan Zee de ARVES-oploswedstrijd georganiseerd door Yochanan Afek.
Hans heeft een seriehelpmat gecomponeerd dat op twee manieren kan worden opgelost. Op de traditionele manier en op de manier van Schaken 4.0
De regels van het seriehelpmat zijn eenvoudig
Gewone regels
Seriehelpmat: Rood doet ‘n’ zetten achter elkaar en zet zijn stukken zo neer dat Groen daarna mat in één kan geven. Groen doet dus maar één zet. Tijdens de serie mag Rood de groene koning niet schaak zetten (tenzij op de laatste zet) en zijn eigen koning ook niet.
Aanvullende regels bij 4.0
Bij Schaken 4.0 gelden dezelfde regels maar geslagen stukken op het bord (vanuit de diagramstelling) mogen weer worden ingeplaatst en dit inplaatsen geldt dan als een zet. (een geslagen stuk verandert van kleur en kan worden hergebruikt door de speler die het stuk geslagen heeft.)
IM Hans Uitenbroek
Seriehelpmat in 3 zetten, 2 oplossingen voor de normale variant en vier oplossingen als je de specifieke 4.0 oplossingen erbij optelt. Rood doet drie zetten achtereen en Groen geeft dan in een zet mat.
