Canon (52): Open kampioenschap van Nederland
We zagen al dat de Nederlandse Schaakbond in 1873 was opgericht om een jaarlijkse wedstrijd te organiseren. Toen deze officieuze Nederlandse kampioenschappen in 1909 werden vervangen door officiële NK’s, gingen die andere wedstrijden toch door. Ze werden bondswedstrijden genoemd en zo heten ze nu nog. Sinds 1955 heet de hoogste groep Open kampioenschap van Nederland.
De eerste wedstrijden werden in 1873 in Den Haag gespeeld, omdat enkele leden van de Haagse schaakclub DD het initiatief hadden genomen tot de oprichting van de bond. Het was een gesloten groep met vijftien deelnemers, gewonnen door H. Gifford. De bedenktijd werd gemeten met zandlopers, de schaakklok werd pas in 1880 uitgevonden. Het toernooi werd ieder jaar in een andere plaats gespeeld en had soms nog geen tien deelnemers. In 1897 waren er maar liefst twintig deelnemers en werden voor het eerst meerdere groepen ingesteld. De eerste buitenlander die het toernooi won was de Brit Henry Bird in 1880. Dat betekende niet dat het al een open NK was, maar Bird was lid van een Amsterdamse schaakclub. In 1899, 1903 en 1905 werd het toernooi een ‘Internationaal Hoofdklassetoernooi’ genoemd en had het ook buitenlandse winnaars.
In 1947 werden de bondswedstrijden belangrijker. De regionale kampioenen werden uitgenodigd en de winnaar zou zich plaatsen voor de voorwedstrijd voor het NK. Het deelnemersaantal liep snel op naar meer dan driehonderd.
In 1955 werd de titel ‘Open kampioen van Nederland’ ingesteld. De hoogste groep bestond uit twaalf spelers, die zeven ronden Zwitsers speelden. De eerste winnaar werd Frits Roessel, de eerste buitenlandse winnaar Emil Diemer (Duitsland) een jaar later.
De wedstrijden waren altijd het land door gereisd, maar belandden in 1969 in de huidige speelplaats Dieren. Henk Wille, die al enkele jaren hoofdwedstrijdleider was, had het toernooi daar binnengehaald via zijn werk bij de provincie Gelderland. Ook haalde hij de eerste sponsor binnen, Brinkman & Germeraad Electro. Het hoofdtoernooi bestond uit zes zeskampen gevolgd door vijf ronden Zwitsers. De bezetting werd direct sterker, winnaar werd de Tsjechische grootmeester Lubomir Kavalek. Vanaf 1970 was Reinbouw een langdurige sponsor. De achttienjarige Jan Timman won het eerste Reinbouwtoernooi, zoals het toen heette. In de jaren erna werd in diverse dorpen in de gemeente Rheden gespeeld, namelijk Dieren, Ellecom en Velp. Aansprekende winnaars waren o.a. Gert Ligterink (1975), John van der Wiel (1979), Paul van der Sterren (1986) en Tony Miles (1988). De Joegoslaaf Ivan Nemet won het toernooi vanaf 1976 drie keer op rij. In 1979 verhuisde het toernooi naar de net gebouwde sporthal Theotorne in Dieren, waar nog steeds wordt gespeeld. In 1994, 95 en 96 werd het open kampioenschap in Amsterdam gehouden als onderdeel van de Donner Memorial. De bondswedstrijden werden wel gewoon in Dieren gehouden en hadden uiteraard een zwakkere bezetting.
Daarna groeide het open kampioenschap uit tot een sterk bezet internationaal toernooi, waar vele grootmeesters aan deelnamen. Nederlandse winnaars waren Erik van den Doel (twee keer), Loek van Wely, Friso Nijboer (twee keer), Sergei Tiviakov, Erwin l’Ami (twee keer) en in 2008 de stuntende Ali Bitalzadeh.
In 1998 schreef Henk Wille een eenvoudig maar informatief boekje ‘125 jaar Bondswedstrijden’. De meeste informatie in dit verhaal is daarop gebaseerd.
