Column 35: Schoppen onder de tafel
Dat bij het schaken de spanningen soms hoog oplopen is algemeen bekend. Vooral in langdurige tweekampen, die in het verleden in het kandidatentoernooi en voor het wereldkampioenschap werden gespeeld, stelden de spelers alles in het werk om hun tegenstander uit hun spel te halen. Zo is bekend dat in een tweekamp tussen Viktor Korchnoi en Tigran Petrosian, die bijna op voet van oorlog met elkaar leefden, een tussenschot onder de tafel moest worden geplaatst omdat een van hen de andere schoppen toediende, als de stelling hem niet zinde.
Daar moest ik later aan denken, toen ik ooit eenzelfde ervaring opdeed. Dat was in het Franse Créon, waar ik ooit deelnam aan een open toernooi. Nadat ik mijn eerste drie partijen had weten te winnen, moest ik opnemen tegen een geweldenaar: de Rus Vladimir Epishin. Die man had toen de voor mij duizelingwekkend hoge rating van 2643, de hoogste Elohouder die ik toen ooit in een gewone partij tegenover me kreeg.
Uiteraard kende ik de man wel, hij speelde in die tijd vaak in Nederland mee in weekendtoernooien. Hij was ooit secondant van Anatoly Karpov. Ik trof hem met zwart tegenover me en ik was vastbesloten om mijn huid zo duur mogelijk te verkopen.
Dat lukte wonderwel. In een openingsvariant van het Dame-Indisch, die hij ook met zwart op zijn repertoire had staan, kwam ik door een flinke onnauwkeurigheid van hem in het voordeel. Toen hij het daarna nog een keer fout deed, wist ik zijn dame in te sluiten. Ten koste van een stuk tegen een paar pionnen, kon hij de dame bevrijden. Maar hij wist niet te voorkomen dat ik mijn stukken op goede velden kreeg. Dat noopte hem er nog een kwaliteit bij te offeren, zodat ik nu een toren tegen een paar pionnen voorkwam. De technische afhandeling leek heel gemakkelijk omdat ik een grootscheepse afruil van plan was. Toen gaf hij plotseling zijn dame, waardoor er een volkomen idiote materiaalverhouding ontstond.
Lastig om te tellen: zwart heeft dame, twee torens en loper tegen toren, twee lopers, paard en twee pionnen. Houdini geeft als waardering: – 8.32. Genoeg om snel het punt binnen te halen, zou je zeggen, zelfs als je als simpel meestertje speelt tegen sterke grootmeester. Maar dat bleek niet het geval te zijn. Om te beginnen begon ik een hele reeks matige zetten achter elkaar te produceren. Zoals de Nederlandse grootmeester Genna Sosonko ooit zei: ‘halve zetten’. Zetten die het net niet zijn dus. In elk geval niet ‘to the point’. En Epishin verdedigde zich bekwaam. Hij hield de stelling zo gesloten mogelijk, nadat ik een paar keer had verzuimd om een belangrijke pion te snaaien. Daardoor werkten mijn stukken niet optimaal. Niettemin kwam ik toch langzaam verder en op een gegeven moment was er ook voor hem geen houden meer aan. Net toen ik het punt binnen dacht te hebben, kreeg ik een flinke schop onder de tafel. Ik voelde mijn scheenbeen, maar ik dacht dat hij het per ongeluk deed. De man oogde erg nerveus, hij is een zware kettingroker.
Maar net toen ik twee keer weer een belangrijke beslissing moest nemen, kreeg ik weer een trap. Ik had niet de tegenwoordigheid van geest om hier goed op te reageren. Ik had natuurlijk de wedstrijdleider moeten inschakelen. In plaats daarvan bleef ik doorspelen en blunderde op zet 43 mijn voordeel in een klap weg. Het wonderlijke was dat hij op dat moment slechts een paard plus twee pionnen voor de dame had.
Maar die pionnen stonden op de zesde rij en daar moest ik uiteindelijk een toren voor geven. Het gevolg: wit kreeg met toren plus paard tegen een dame een vesting die niet te slechten was. En plotseling waren ook de schoppen onder de tafel verdwenen. Dat kon dus geen toeval zijn…
Hieronder de analyse van deze veelbewogen partij:
Epishin, Vladimir – Grooten, Herman, Créon 2002
1. d4 Pf6 2. c4 e6 3. Pf3 b6 Het Dame-Indisch, een opening die ik graag speel. 4. g3 La6 5. b3 Lb4+ 6. Ld2 Le7 7. Pc3 d5 8. cxd5 exd5 9. Lg2 Lb7 10. O-O O-O 11. Tc1 Pa6 12. Pe5 Dc8 13. Pd3 h6 14. Dc2 Td8 15. Db2 Pe4 16. Le3 c5 17. Pa4 Lf6 18. Da3
18… Lc6! Epishin werd tijdens de partij geplaagd door oorpijn en medicijnen vertroebelden zijn geest, zo zei hij achteraf. 19. dxc5?! Door de tekstzet raakt wit in de problemen. 19… b5! Deze zet had hij kennelijk niet verwacht.
20. Pab2? Dit is pas de blunder. [Er was nog een uitweg die wit geen stuk kost, namelijk met 20. f3 Pg5 21. Pc3 en hoewel zwart de kansen heeft, hoeft wit geen materiaal in te leveren.] 20… b4 21. Da5 [De voortzetting 21. Pxb4 kost een stuk. 21… Pxb4 22. Dxb4 Lxb2]
21… Te8 Een subtiele zet. Zwart maakt veld d8 vrij voor de loper, waardoor de witte dame ingesloten dreigt te worden. 22. Pa4 Ld8 23. Pb6 axb6 24. cxb6 Pc3 Tijdens de partij dacht ik dat de strijd al gestreden was. Dat mag je nooit denken kennelijk, zeker niet als de tegenstander een rating van 2643 heeft.
25. Txc3!? Ongelooflijk, hij geeft nog meer materiaal. Ik wist niet meer wat ik hiervan moest denken. Opgeven was zo langzamerhand ook een optie, maar ik wist dat hij dat niet zou gaan doen. 25… bxc3 26. Ld4 Geen goede zet, maar het idee erachter wel. [Objectief is 26. Dxc3 beter, maar daarmee zal hij de partij niet redden.] 26… Pc7 Een sterke zet omdat ik zo stukkenruil afdwing waarna de voorsprong van een toren (tegen een paar onbeduidende pionnen) genoeg is voor de winst. [Een belangrijk alternatief was overigens ook 26… Txe2] 27. Db4 Hij blijft mysterieuze zetten spelen… [Na 27. Dxc3 krijgt zwart zijn zin met 27… Pb5 28. Db2 Pxd4 29. Dxd4 Txa2] 27… Le7 [Achteraf gezien was 27… Pb5 wel de simpelste weg naar de winst. Bijvoorbeeld: 28. a4 Pxd4 29. Dxd4 Txe2] 28. Pc5 Pa6
Na deze zet stond ik op en verwachtte een snelle capitulatie. Toen ik weer terug achter het bord kwam, kon ik mijn ogen eerst niet geloven. 29. Pxa6!? Ik meende dat ik hier definitief de stukkenruil had afgedwongen. Pas hier wordt duidelijk waarom deze man een topgrootmeester is. Hij offert de dame om zich zo taai mogelijk te verdedigen. [Na 29. Dxc3 Pxc5 30. Lxc5 Lxc5 31. Dxc5 Txa2 is alle tegenstand gebroken.] 29… Lxb4 Ik kon mijn ogen niet geloven: telt u maar eens hoeveel materiaal zwart voor komt. 30. Pxb4 Tijd om de balans op te maken. Houdini geeft als waardering: – 8.32. Genoeg om te winnen zou je zeggen, ook al heeft de tegenstander een hoge rating.
30… Lb7?! Het begin van een reeks zeer matige zetten. Ik had me moeten realiseren dat zijn compensatie uitsluitend bestaat uit het dichthouden van de stelling. De zware stukken hebben open lijnen nodig. Hoog tijd dus om een pion te slaan. [Waarschijnlijk is 30… Txe2! veel beter.] 31. e3 Weer een uiterst geraffineerde zet. Hij houdt de stelling gesloten om ervoor te zorgen dat mijn zware stukken niet zo goed werken. Ik schaam me diep voor de nu volgende fase. Zwart laat verschillende kansen liggen om de nekslag uit te delen. 31… Ta5 32. a4 c2 33. Tc1 Tc5 Zwart wil best een kwaliteit terugofferen, maar ik had er nauwelijks rekening mee gehouden dat hij blijft weigeren om mijn materiaal te pakken.
34. Pa2! Verhindert .. . Tc3, hetgeen ik van plan was. 34… Te6?! [Een goede optie was nu 34… Te4 35. Lxe4 dxe4 36. Lxc5 Dxc5 en dit zal hij niet droog houden.] 35. Lh3 Niet om Lxe6 te doen, maar om … Txb6 te verhinderen. 35… Tcc6?! Weer geen beste. [Beter was 35… Df8] 36. a5 Nu staat die lastige pion op b6 er nog steeds. 36… Df8 37. b4 Tc4 38. Lf5
38… La6?! [Ik was absoluut niet scherp meer. Na 38… De8! om binnen te komen over de witte velden, zou wit snel bakzeil hebben moeten halen.] 39. Kg2 Te4 40. b5 Lxb5 41. Pc3 Hij ziet in dat verder wachten ook geen zin heeft.
41… De8? Weer vergeten de beslissende dreun uit te delen. Dat kwam omdat in deze fase andere dreunen werden uitgedeeld en wel onder de tafel! Ik voelde een paar zetten geleden al een trap tegen mijn scheenbeen. Ik dacht nog dat het per ongeluk was, maar nu de nederlaag wel heel dichtbij kwam voor hem, volgden er meer schoppen onder de tafel! [Heel simpel wint nu 41… Texd4 42. Pxb5 Td1 43. Txc2 Txc2 44. Lxc2 Ta1 en met dame en toren tegen loper plus paard en twee pionnen is de winst verzekerd.] 42. Txc2 Texd4 Een zet te laat, hoewel het nog steeds eenvoudig moet winnen. 43. exd4
43… Ld7?? Na een lange serie halve zetten is dit pas de fout die het punt verspeelt. [Hier had 43… Lc6 nog altijd simpel gewonnen. Nu wist hij te ontsnappen met een vesting.] 44. Lxd7 Dxd7 45. a6 De witte pionnen zijn plotseling heel sterk. De slogan twee pionnen op de zesde rij zijn een toren waard, klopt ook hier. Ik moet oppassen dat ze niet doorlopen. 45… Tb4! Gelukkig wel de enige goede zet gevonden. 46. Ta2 Dc6 47. b7 Txb7 48. axb7 Dxb7
Wit is er in geslaagd het nodige materiaal terug te winnen en met een toren plus paard tegen een dame, kan hij een vesting opbouwen. Uiteraard probeer ik deze stelling nog te winnen, maar hij houdt de deur op slot. En het ‘schoppen onder de tafel’ was ook ineens opgehouden. Kennelijk had hij ook door dat de remise binnen handbereik lag. 49. Pe2 g5 50. Ta3 Kg7 51. Te3 Kg6 52. h3 h5 53. h4 f6 54. hxg5 fxg5 55. Te6+ Kf7 56. Te5 Db2 57. Pg1 Kf6 58. Pe2 Dd2 59. Kh2 h4 60. gxh4 gxh4 61. Kh3 De1 62. Kxh4 Dxf2+ 63. Kg4 Hier vond ik het welletjes en berustte in mijn lot…
63… Dxd4+ ½ – ½
De analyse via de viewer:
www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/article/detail/2482876/2001/10/17/Kortsjnoi-stapt-niet-in-mijnenveld-Van-Wely.dhtml
Het verlies van Rob Bertholee in de open groep kreeg een vervolg. De Haarlemmer kwam in een slechte positie terecht tegen de Russische grootmeester Epishin. De Rus vergiste zich echter en gaf zijn voordeel uit handen. Of het nu opzettelijk was of niet, daarover moet de wedstrijdleiding zich nog buigen, maar Epishin deelde onder de tafel een harde trap uit. De verbouwereerde Bertholee wist even niet hoe te reageren en toen hij eenmaal besloten had om door te spelen stapelde hij de ene fout op de andere en verloor.
Het was dus duidelijk dat het geen toeval was…