Gespot 46: Zeeslang
Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen.
Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.
In mijn (schaak)boekenkast prijken twee gele, redelijk afgebladderde deeltjes van de Sovjettrainer Alexander Kotov (1913-1980). “Think like a Grandmaster” en “Play like a Grandmaster” zijn boeken die ik in een grijs verleden bestudeerd heb in een poging een betere schaker te worden.
Er kwam later nog een derde deel bij “Train like a Grandmaster”, maar dat haalde mijns inziens het niveau niet van de eerste twee boeken.
Uitgeverij Batsford uit Engeland had het eerste deel nog in de verfoeilijke Engelse notatie uitgegeven, in het tweede boek werd gelukkig de algebraïsche schrijfwijze met figurines (!) gehanteerd. Kotov was niet alleen een zeer sterke grootmeester, hij was bij mijn weten ook de trainer van Tigran Petrosian, waarmee hij furore maakte toen die wereldkampioen werd.
In de (jeugd)trainingen die ik zoal geef, valt me op dat veel spelers tactisch zeer handig zijn, maar dat er op het strategische vlak nog een hoop te doen valt. En dan voornamelijk op het gebied van planning in het schaken. Met andere woorden, het maken van plannen die realiseerbaar zijn. Natuurlijk kun je zeggen dat één truc in de stelling genoeg is om de partij te winnen. Daar kan tegenin gebracht worden dat je ook een partij kunt verliezen als je niet in de gaten hebt waar de stukken horen te staan. Nou is het bepalen van plannen tijdens de partij die echt hout snijden, bepaald niet eenvoudig en ook niet zo gemakkelijk aan te leren.
Zeker niet in deze tijd, waarin snelheid voorop staat en oppervlakkigheid troef is. De vaardigheden die nodig zijn om bovengenoemd aspect van ons spel onder de knie te krijgen, werden decennia geleden op een andere manier bewerkstelligd. In de tijd dat de partijen nog afgebroken werden en op een later tijdstip hervat werden, moesten de spelers automatisch flink aan de slag. De ‘hangpartij’ werd veelal door meerdere spelers samen geanalyseerd en dan was het zaak om zo diep mogelijk de stelling ‘in te duiken’ om die verborgen geheimen te ontdekken. Men had nog niet de beschikking over computers. De enige hulpmiddelen die voorradig waren, bestonden uit dikke eindspelboeken die dan toevallig wel mee geleurd moesten zijn in de koffer. Veel stellingen na de veertigste zet waren uiteraard ook niet terug te vinden in welk boek dan ook.
Kotov bespreekt in zijn boek “Play like a Grandmaster” een afgebroken partij die hij namens het Sovjetteam in de Olympiade te Amsterdam 1954 had tegen een zekere Arnlaugsson. Hij had daarin een duurzaam strategisch voordeel verkregen, maar vanwege het gesloten karakter van de stelling, viel het niet mee om een doorgang te vinden. Maar het was zijn eer te na om gemakzuchtig remise voor te stellen, dus hij besloot om te gaan proberen de partij te winnen. Opvallend is dat hij bij het opstellen van zijn strategische plannen zeer verbaal te werk gaat. Dit is in navolging van een advies van oud-wereldkampioen Mikhail Botwinnik. Die beweerde ooit dat een speler bij het opstellen van een plan dat zo goed mogelijk onder woorden moest zien te brengen. Ofwel zijn plan moest ‘geverbaliseerd’ worden, liefst zo gedetailleerd mogelijk. Kotov beschrijft in zijn boek dat niet elke stelling zich daarvoor leent, maar dat sommige type stellingen daar wel heel geschikt voor zijn. Genoeg woorden hierover vuil gemaakt, we gaan kijken naar de partij die een ware zeeslang is geworden!
Kotov, Alexander – Arnlaugsson, Gudmundur, Olympiade in Amsterdam 1954.
Dat waren nog eens tijden: een Olympiade die in Nederland werd gehouden! Dat is anno 2012 alleen maar een droom.
1. c4 Pf6 2. Pc3 e6 3. d4 Lb4 4. e3 c5 5. Ld3 Pc6 6. a3 Lxc3+ 7. bxc3 b6 8. e4 d6 9. Pe2 Lb7 10. O-O Dd7 11. Lg5 h6 12. Lxf6 gxf6 13. d5 Pa5 14. Pf4 O-O-O 15. Ph5 De7 16. Tb1 La6 17. Te1 Thg8 18. De2 Kb8 19. f4 e5 20. f5 Tg5 21. h4 Tgg8 22. a4 Th8 23. Kh2 Tdg8 24. Tf1 Kc7 25. Kh3 Dd8 26. Tf3 Kd7 27. Te1 Ke7 28. Da2 Th7 29. Tee3 Thh8 30. Te1 Th7 31. Ta1 Thh8 32. Tf2 Dd7 33. Tb1 Dc7 34. Tg1 Dd8 35. Tf3 Dd7 36. Te3 Dc7 37. Tee1 Dd7 38. Le2 De8 39. Lf1 Dd7 40. Ld3 De8 41. Te3 Dd8 42. Tf1 Th7
Wit heeft een klein voordeeltje omdat hij meer ruimte heeft, terwijl zwart enkele zwakke punten heeft (waaronder f6 en h6). Daar staat tegenover dat hij wit de traditionele zwakte van pion c4 uit het Nimzo-Indisch heeft. Als wit voor de winst wil gaan, zal hij hard moeten werken om een punt te vinden om binnen te komen. Er zijn twee mogelijkheden, via de g-lijn of via het ’transferpunt’ h5. Het is op dit moment niet duidelijk waar het paard van h5 naartoe zou moeten en wat een dame of een loper op h5 kan uitrichten. Zonder teveel vooruit te willen denken, formuleerde wit de eerste fase van zijn ‘multi-stage’ plan.
- De ruil van een stel torens over de g-lijn helpt hem bij latere operaties op de koningsvleugel;
- Probeer de dame te bevrijden van de dekking van c4 door het paard naar e3 te spelen;
- Met de hulp van de dame kan een tweede ruil van torens aangeboden worden. Omdat in dat geval de witte dame actiever zal zijn dan de zwarte, zal zwart vermoedelijk die tweede ruil van torens weigeren, waardoor wit de controle over de g-lijn met een toren kan krijgen.
43. Tff3 Thh8 44. Le2 De8 45. Tg3 Txg3+ 46. Txg3 Tg8 47. Tf3
Wit wacht met de ruil tot het handigste moment, namelijk wanneer de dame de g-lijn over kan nemen.
47… Dd8 48. Pg3 De8 49. Ld3 Dd8 50. Pf1 De8 51. Pe3 Dd8 52. Dc2 Df8 53. Tg3 Th8
Zwart vermijdt de ruil. Na een ruil van het tweede paar torens, de zwakke pionnen op f6 en h6 kunnen blootgelegd worden door wit omdat de dame heel gemakkelijk naar h5 gespeeld kan worden waarna de zwaktes onder schot genomen kunnen worden. 53… Txg3+ 54. Kxg3.
54. De2 Lc8 55. Dg4 Ld7 56. Lc2 Lc8 57. Df3 La6 58. Ld3 Lc8 59. Tg4 Ld7 60. Lc2 De8 61. Tg7
Het is wit gelukt om het eerste fase van zijn plan geheel af te ronden. Wat nu? Wit moet een manier vinden om dieper in de zwarte stelling te kunnen penetreren en zodoende formuleerde hij het volgende plan:
- Bevrijd het paard van de dekking van pion c4, door de koning naar d3 te spelen;
- Speel dan het paard naar h5 waarna de dreiging Dg6 actueel wordt met aanval op f7 en f6.
61… Df8
Zwart heeft zich neergelegd bij een passieve verdediging. Na 61… Lxa4 62. Lxa4 Dxa4 63. Dh5 De8 64. Pg4 staat wit op winst omdat de dreiging Dg6 en Dxf6 niet meer gepareerd kan worden. Bijvoorbeeld: 64… Pxc4 65. Dg6 en de zaak stort ineen bij zwart.
62. Dg3 Kd8
De zwarte koning gaat op de vlucht omdat anders Dg6 meteen al lastig zou kunnen worden.
63. Ld1 Le8 64. Kh2 Kc8 65. Tg4 Kd8
Ook hier blijft hij passief afwachten op de dingen die komen gaan. Hij heeft weinig keus, maar hij probeert zijn verdediging zo geschikt mogelijk te voeren.
66. Kg1 Ld7 67. Tg7 Le8 68. Kf2 Kc8 69. Ke1 Kd8 70. Kd2 Kc8 71. Kd3 Kd8 72. Pf1 Kc8 73. Dg4
Wit staat nu klaar voor de manoeuvre Pf1-g3-h5 en daarom ziet zwart zich genoodzaakt tot
73… h5
Eindelijk heeft wit een verzwakking uitgelokt. Als zwart opnieuw had afgewacht, zou hij ook geslachtofferd worden. Een voorbeeld: 73… Kd8 74. Pg3 De7 [74… Pb7 75. Ph5 Ke7 76. Dg6] 75. Tg8 Txg8 76. Dxg8 Kc7 77. Ph5 en wit wint zowel h6 als f6.
74. Dg3 Kd8
Wat nu? Een nieuw plan moet verzonnen worden om de structuur wat gewijzigd is. De dreiging Lxh5 komt zomaar in de stelling omdat … Txh5 gevolgd zou kunnen worden Tg8 en na … De7 kan wit de zwarte toren vangen. Dat betekent wel dat pion h4 goed gedekt moet staan, dus valt het aan te raden de koning terug naar h3 te spelen!
De lezer mag zich opmaken voor sommige amusante keerpunten in deze partij die diverse malen werd afgebroken en verder gespeeld werd in een reeks van ochtendsessies. Het was een soort stilzwijgende afspraak dat een teamlid uit een Olympiadeteam, dat ’s morgens zat te spelen aan een afgebroken partij, ’s middags niet zou deelnemen aan een nieuwe partij. Kotov: "Mijn teamgenoten begonnen daarom met een pessimistisch oog naar deze partij te kijken, omdat zij meer partijen moesten spelen, aangezien ik vrijwel elke ochtend aan het bord gekluisterd zat."
75. Pe3 Pb7 76. Kd2 Pa5 77. Ke1 Pb7 78. Kf2 Pa5 79. Kg1 Pb7 80. Kh2 Pa5 81. Kh3 Pb7 82. Lxh5
Kotov: "Hier slaakte ik een zucht van verlichting en ik verwachtte nu een snelle opgave". Zwart sloeg op kalme wijze mijn loper.
82… Txh5 83. Tg8 Dh6
Na 83… De7 84. Dg7 Kc7 85. Pg4 gevolgd door Pxf6 is de toren op h5 het kind van de rekening.
84. Pg4
Kotov: "Nadat ik deze zet had gespeeld, maakte ik een wandeling door de zaal. Toen ik terugkwam aan mijn bord had ik eerst niet door wat er gaande was".
84… Dg5!
Zwart geeft de dame in de hoop op een vesting!
85. Txg5 fxg5 86. De3 Txh4+ 87. Kg3
87… Txg4+!! 88. Kxg4 f6
Kotov: "Nu keek ik naar het bord, totaal onthutst. Hoe ging ik deze stelling winnen? Waar zou ik een doorgang kunnen vinden? De koning wordt buitengesloten en de dame kan het niet in haar eentje. Ik zat hier voor ongeveer een kwartier en toen formeerde ik weer een ander plan, het vierde inmiddels al! Ik werd niet in de war gebracht door de meelijwekkende blikken van mijn teamgenoten. Mijn enige belang was om een winst te vinden, anders zou ik heel wat ‘werkdagen’ hebben verspeeld." Het nieuwe plan werd:
- Speel de dame naar h8 om de mobiliteit van de zwarte stukken zoveel mogelijk te beperken;
- Kom dan met a4-a5 om lijnen te openen op de damevleugel, ook al zou dat een pion kosten;
- Door dreigingen te creëren met de dame (zowel via de koningsvleugel als via de andere kant van het bord) zal wit op den duur de loper van e8 kunnen verdrijven, waarna de witte koning kan binnenkomen.
Hier is het slot van deze epische partij, die enorm instructief is voor wat betreft het leren plannen in het schaken.
89. Dh3 Ke7 90. Dh7+ Lf7 91. Dh8 Le8 92. Dg8 Pd8 93. Dh7+ Lf7 94. a5!
Het pionoffer dat al was aangekondigd.
94… bxa5 95. Dh1 a4 96. Db1 Le8 97. Db8 a5 98. Dc7+ Ld7
De loper heeft zijn belangrijke post moeten verlaten. De koning mag nu het laatste woord geven.
99. Kh5 Pf7 100. g4 Pd8 101. Kg6 Pf7 102. Kg7 Pd8 103. Dxa5 Pf7 104. Db6 Le8 105. Db1 Pd8 106. Dh1
En omdat de dreiging Dh1-h6xf6 niet meer op te vangen is, gaf zwart zich eindelijk gewonnen.
1-0
Deze partij via de viewer:
