Gespot 75: Geheim, hoezo geheim?
Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen.
Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.
Ons bestaan wordt tegenwoordig steeds meer bedreigd door cyberaanvallen. Het valt bijna niet bij te benen wat cybercriminelen allemaal bedenken om de beschikking te krijgen over gevoelige gegevens. Het ene waarschuwende vingertje is nog niet geheven of het volgende staat al weer klaar. Dat was eind jaren ’70 en begin jaren ’80 wel anders. Toen sleepten schakers met grote koffers naar toernooien waarin diverse belangrijke schaakboeken waren opgeborgen. De informatievoorziening verliep vooral via het schrift nog nauwelijks via de ether.
De belangrijkste Nederlandse speler die een gooi naar de wereldtitel kon doen was in die tijd Jan Timman. Hij had zich inmiddels al vele malen bewezen maar nu moest het er dan eindelijk maar eens van komen dat hij in een WK-cyclus daadwerkelijk vuist zou gaan maken. In afwachting van het Interzonale toernooi in Rio de Janeiro, waar hij zich zou kunnen kwalificeren voor de WK-kwalificatiematches, stak het verzekeringsconcern Interpolis hem de helpende hand toe. Volledig in het geheim werd Timman in de gelegenheid gesteld om een tweekamp te spelen over acht partijen met een andere WK-kandidaat, de Rus Lev Polugaevsky.
 |
 |
|
Jan Timman |
Lev Polugaevsky |
Achter gesloten deuren zaten de spelers opgeborgen om hun nieuwste ideeën te toetsen. Slechts enkele schakers mochten het spektakelstuk van dichtbij aanschouwen. Een daarvan was grootmeester Jan Hein Donner, toenmalig medewerker van de Volkskrant. Donner nam zijn taak als journalist heel nauw. Hij schreef mee met de zetten die de spelers op het bord brachten, maar omdat er van te voren was afgesproken dat de zetten van de partijen niet gepubliceerd mochten worden vóórdat het toernooi in Rio de Janeiro was beëindigd, ging men er vanuit dat er niets in de krant zou verschijnen. Wie schetst de verbazing van het organisatiecomité toen in de Volkskrant van 11 augustus 1979 het volgende stukje te lezen viel:
“Langs niet nader aan te duiden wegen is de schaakredactie van De Volkskrant erin geslaagd de hand te leggen op een van de partijen van de geheime tweekamp tussen Timman en Polugajevski, die momenteel in het zuiden des lands gespeeld wordt.
In verband met het aanstaande interzonetoernooi in Brazilië hebben wij besloten deze partij alleen in code te publiceren, zodat geen buitenlander er iets van zal kunnen begrijpen. Wij vertrouwen erop dat er onder de lezers geen kwaadwillige en verraderlijke elementen zullen zijn.
De partij was de vierde (volgens mijn database was het de tweede – HG) van de match en Timman had zwart. De gebruikte notatie is ontleend aan de eerste Nederlandse vertaling van Philidor uit de achttiende eeuw.
De eerste trek der witten: De boer der Koninginne doet twee schreden.
De eerste trek der zwarten: Des Konings Paard springt naar het derde veld des Raadsheren des Konings.
De tweede trek der witten: De boer des Raadsheren der Koninginne doet twee schreden.
De tweede trek der zwarten: De boer des Konings doet één schrede.
De derde trek der witten: Des Konings Paard springt naar het derde veld des Raadsheren des Konings.
De derde trek der zwarten: De boer des Paards der Koninginne doet één schrede.”
Enzovoort.
Als u deze tekst en de rest hiervan wilt bekijken, klikt u hieronder op de pdf’s die ik heb gemaakt van de pagina’s die genomen zijn uit het schitterende boek van Donner, De Koning, schaakstukken, samengesteld door Tim Krabbé en Max Pam.
Dit boek is trouwens een enorme aanrader, voor het geval u het nog niet in huis mocht hebben. Voor de mensen die het te lastig vinden om de partij op deze manier na te spleen, geef ik hieronder nog even de normale notatie (ook in de viewer beneden terug te vinden).
Polugaevsky, Lev – Timman, Jan H
1. d4 Pf6 2. c4 e6 3. Pf3 b6 4. g3 La6 5. b3 Lb4+ 6. Ld2 Le7 7. Lg2 c6 8. O-O d5 9. Pc3 O-O 10. Lf4 Pbd7 11. Dd3 c5 12. a4 cxd4 13. Pxd4 Tc8 14. Pdb5 e5 15. Lg5 d4 16. Lxf6 Pxf6 17. Pd5 Pxd5 18. Lxd5 Lxb5 19. axb5 Tc7 20. Ta4 Ld6 21. Tfa1 De7 22. Dd2 Td7 23. Lc6 Tc7 24. Ld5 Td7 25. Lc6 Tc7 1/2-1/2
Daar werd natuurlijk flink om gegniffeld in ons land en naar ik begreep kon Timman er wel de humor van inzag. Een dergelijk geintje viel natuurlijk te verwachten uit de koker van de altijd rebelse Donner. Naar verluidt was Polugaevsky ‘not amused’ toen hij ermee werd geconfronteerd, maar hij kon er niet veel meer aan veranderen. Gelukkig had Donner een vrij saaie remisepartij genomen en ik denk dat de opmaker van de krant er niet blij mee geweest zou zijn als hij een partij van pakweg 60 zetten zo had willen afdrukken. Een veel interessantere partij was de eerste uit deze tweekamp waarin Timman een spectaculair nieuwtje had maar tijdens de partij werd verrast door formidabele verdedigingskunsten van zijn tegenstander. Ik bied hem u aan als leuke rekenopgave.
Timman, Jan H – Polugaevsky, Lev
1. d4 Pf6 2. c4 e6 3. Pf3 b6 4. a3 Lb7 5. Pc3 d5 6. cxd5 Pxd5 7. e3 Le7 8. Lb5+ c6 9. Ld3 O-O 10. e4 Pxc3 11. bxc3 c5
12. h4
Dit was een van de nieuwtjes die Timman in deze geheime tweekamp wilde uitproberen. Wits kansen liggen op de koningsvleugel en vandaar dat hij met deze scherpe pionzet de (korte) rokade min of meer prijsgeeft. De bedoeling is uiteraard om zo dadelijk de storm te laten losbarsten.
12…cxd4 13. cxd4 Pc6 14. e5
Dit was de achterliggende gedachte van h2-h4 op de twaalfde zet. Wit geeft veld d5 op (hetgeen strategisch gezien een concessie is) maar hij staat plotsklaps klaar voor het bekende loperoffer op h7. Als zwart moet verzwakken met … g7-g6 volgt er sterk h4-h5 (waarschijnlijk voorafgegaan door Lh6) en op de andere verzwakking … h7-h6 zet wit een batterij klaar met Lb1 en Dd3 of Dc2. Aangezien er nauwelijks verdedigers staan op de zwarte koningsvleugel, lijkt de zwarte stelling heel precair. Wat kan Polugaevsky dan spelen?
14…Pa5!
Ongelooflijk, hij laat het offer toe! Kunt u bedenken wat de Russische rekenaar hier bedacht zou kunnen hebben? Een pittige rekentest!
15. Le3
Na dit antwoord van Timman staat zwart minstens gelijk, maar hij had uiteraard heel wat tijd geïnvesteerd in het kloppend krijgen van zijn verdediging. En waarom speelde Timman nu toch maar geen 15. Lxh7+ ? 15…Kxh7 16. Pg5+ Kg8 [16…Lxg5?? 17. hxg5+ Kg8 18. Dh5 f5 19. g6 en mat.] Er zijn nu twee mogelijkheden:
A) 17. Dh5
B) 17. Dd3
Probeert u maar eens uit te rekenen wat Polugaevsky op beide zetten heeft klaarliggen.
De partijen (inclusief de geanalyseerde via de viewer):
|
|
|
(De foto’s zijn van Jos Sutmuller, de kopieën uit het veelgeprezen boek
De Koning van J.H. Donner, samengesteld door Tim Krabbé en Max Pam).
Er werd destijds beweerd dat de Russen wel degelijk de beschikking kregen over de partijnotaties. Ik heb daar geen bron voor (of ik zou bladen uit die tijd moeten opzoeken), maar het werd niet gepresenteerd als vermoeden, maar echt als feit.
Polugaevski zou na zijn terugkeer direct de partijnotaties hebben doorgespeeld volgens Timman in "Het smalle pad".
Toevallig dat ik afgelopen week nog aan deze match moest denken toen ik las over de geheime voetbalwedstrijden van Ajax en PSV. Misschien wordt het bij voetbal de trend, maar bij schaken is het daarna niet meer voorgekomen, voor zover ik weet.
Ik geloof dat de match in Breda werd gespeeld. In Schaakbulletin stond een foto van Timman met een balkje over de ogen.
Die geheime match was midden in de Koude Oorlog. In 1976 had Viktor Kortsjnoj na zijn overwinning in het IBM-toernooi [gedeeld met Anthony Miles] asiel aangevraagd in Nederland. In 1978 verloor hij maar net de WK-match tegen Karpov, maar hij had wel Polugajevski en de voormalige wereldkampioenen Petrosian en Spasski in de kandidaten-matches van 1977 verslagen. De Sovjets wilden met alle geweld voorkomen dat Kortsjnoj wereldkampioen werd en boycotten toernooien, waar hij aan meedeed. In deze zeer grimmige sfeer was het wel naïef van Timman te veronderstellen dat de partijen geheim zouden blijven. Ik vermoed dat Polugajevski door de Sovjet schaakbond gedwongen werd de partijnotaties over te dragen.
Ik denk dat Timman dat gewoon in werkelijkheid niets interesseerde.
@ Aard. Op zijn DVD Greatest Hits volume 1 laat Nigel Short de 8ste matchpartij zien uit de Geheime Trainingsmatch die hij in 2003 (Jalta) tegen FIDE wereldkampioen Ruslan Ponomariov speelde. Ponomariov bereidde zich op Kasparov voor: een match die echter nooit gespeeld zou worden. Volgens Short speelde Ponomariov ook een trainingsmatch tegen Morozevich. Zeer waarschijnlijk ook tegen Topalov al kan Short dat niet bevestigen. M.u.v. partij 8 tegen Short is geen enkele partij gepubliceerd. De 8ste staat enkel op de dvd en niet in bijv. Mega 2015.
Zie ook en.chessbase.com/post/great-short-stories
In de diagramstelling heeft Short 21…Pf6 beantwoord met de "zelfvork" 22.Te4-f4. Een nieuw onderwerp, Herman zo’n zelfvork?
@Hendrikom. Dat zou best kunnen, maar waarom dan zo’n geheime match, waar anderen, zoals Donner en de redactie van Schaakbulletin, de spot mee dreven.
@Herman Grooten. Ik kreeg de partijen niet in de viewer: pgn load failed.
Ik denk dat hem het idee wel aansprak, misschien zelfs nadat vele naasten dat hadden opgedrongen. En dat het hem vervolgens niet echt interesseerde dat het toch niet geheim was. De overgang naar de computer als secondant ipv Ulfje was ook al zoiets, een hoop goede bedoelingen, maar uiteindelijk niet kunnen wachten tot er gewoon partijen gespeeld worden en bij voorkeur eindspelen
Allemaal bedankt voor de aanvullingen.
@wimw: de viewer zou het nu moeten doen!
Ja, de viewer werkt nu goed. Dat is wel zo prettig met al die nevenvarianten.