Jan Timman (1)
Wij verwachten dat er de komende maanden in de media veel aandacht zal zijn voor Jan Timman. Vandaag (29 november) komt er bij NiC een biografie uit over zijn leven, op 14 december wordt hij 60 jaar. Ook is er bij NiC een nieuw boek uit van hem en in januari keert hij terug in Wijk aan Zee waar hij meedoet aan de B-groep van het Tata Chess Tournament.
Wij zullen hieraan uitgebreid aandacht besteden in onze serie Jan Timman. Van de biografie zullen we begin 2012 drie exemplaren verloten en t.g.v. het nieuwe boek van Timman organiseren we een oploswedstrijd waarbij ook boeken te winnen zijn.
In deze eerste aflevering alvast een klein voorproefje van de twee nieuwe boeken. Wij willen nu al een voorspelling doen dat de biografie de bestseller#1 van 2011/2012 zal worden. Het is een openhartig en onthullend boek, vlot geschreven en het leest als een roman. Een prima cadeau voor de komende feestdagen!
De biografie verschijnt in twee edities, één in boekvorm en één als dubbelnummer van MATTEN (nrs.10 en 11). De inhoud van beide edities is identiek.
De Geest van het Spel
Biografie over het leven van Jan Timman
John Kuipers (Den Haag,1955) is journalist. Voor deze biografie over het leven van Timman voerde hij talloze gesprekken met Jan Timman, sprak met veel andere betrokkenen en ging na hoe collega’s en de pers de schaker op zijn lange pad volgden en bekeken.
Inleiding van John Kuipers
Delft, november 2011
‘Dit boek vormt een hommage aan een geniaal schaker. Jan Timman behoorde ongeveer twee decennia tot de besten ter wereld, grofweg tussen 1975 en 1995. Hij wordt wel gerekend tot de laatsten der romantici in de schaakwereld. De Amsterdammer was op het bord een briljant strateeg. Hij domineerde het schaken in Nederland zo zeer dat hij het gezicht ervan werd en in die zin een waardige opvolger van oud-wereldkampioen Max Euwe. Naast het schaakbord was hij een plezierige bon-vivant, die het leven met volle teugen genoot. Hij deed naast het schaken veel andere dingen. Hij schreef artikelen in kranten en tijdschriften, hield lezingen en produceerde een reeks hogelijk gewaardeerde schaakboeken.
Het waren niet alleen zijn ongekende successen op toernooien en in matches, en speciaal de strijd in de cycli om het wereldkampioenschap die het hem deden. Oh nee, het behelsde wel wat méér. Timman hield duizenden volgelingen in een ijzeren greep van ziedende spanning wanneer hij schaakte. Vooral zijn deelname aan de internationale toernooien, de kandidatentoernooien en –matches riepen ongekend meeleven en emotie op. Zijn wassende schare supporters en de media konden er geen genoeg van krijgen. Zulke pieken kunnen zich alleen voltrekken als een sporter ook falen tentoonspreidt. Nou, dat is hem gelukt, vooral het telkens weer stranden juist voor de poorten van de schaakhemel, aan het einde van het smalle pad naar het wereldkampioenschap, deed de fans naar lucht happen. Onder meer de internationale toernooien in Rio de Janeiro 1979 en Las Palmas 1982, alsmede de kandidatenmatch in 1986 tegen Yusupov in Tilburg waren vreselijke momenten. De Nederlandse schaakwereld vervloekte hem meelevend, letterlijk hartgrondig.
Toen het Timman wél lukte, toen Timman in 1993 de finale van de WK-kandidaten haalde door zijn gelijken één voor één weg te vagen, toen was hij meer dan alleen de heerser van het schaakspel. Hij verwierf een ware heldenstatus. Short blokkeerde aan het einde van de lijn zijn streven om tegen regerend kampioen Garry Kasparov om de hoogste titel te spelen, na een dramatische finale in San Lorenzo de El Escorial, in Spanje. Maar de Engelsman was zo vriendelijk zich samen met de man uit Baku af te scheiden van de officiële weg naar het WK. En daar zat Jan Timman dan, in Nederland en Indonesië, tegenover zijn levenslange schaakrivaal Anatoly Karpov in de FIDE tweekamp om de wereldtitel. Het lukte niet, geen wereldkampioen. Maar als beloning voor al het moois dat hij liefhebbers op het schaakbord heeft voorgetoverd, krijgt hij in dit boek een welverdiende plek onder topspelers die het net niet haalden, schakers als Paul Keres, Viktor Kortchnoi en Bent Larsen.
Jan Timman, een ware grootmeester in zijn kunnen en kennen, die talent en genie met elkaar wist te verbinden. Ik hoor het hem nu op zijn karakteristieke manier zeggen: ‘Zeker ja! Lezen en genieten!’
De Geest van het Spel vertelt niet alleen het verhaal van een unieke schaakcarrière met alle triomfen en tragedies. Deze fascinerende biografie schetst ook een tijdsbeeld van de periode in de vorige eeuw toen wij anders naar de wereld gingen kijken (en de wereld naar ons). Het was een tijd waarin een schaker niet alleen de sterren van de hemel speelde, maar ook een bon-vivant kon zijn die verkeerde tussen kunstenaars en schrijvers.
Het is het leven van Jan Timman, die ooit door een restauranthouder in Montpellier werd begroet als ‘De man van de geest’. Een man die trouw bleef aan zijn lijfspreuk: Je moet altijd doen waar je zin in hebt.
The Art of the Endgame
Jan Timman presenteert hieronder een kleine selectie uit zijn nieuwe werk, waaronder twee opgaven. Onder de goede oplossers van deze twee opgaven verloten we drie exemplaren van zijn nieuwe boek. (Zijn nieuwe boek is in de Engelse taal uitgegeven.)
Uit: Miniaturen (hoofdstuk 1)
Een miniatuur is een studie met 7 stukken of minder in de beginstelling. Met een minimum aan materiaal moet de componist een maximum aan finesses verwerken.
Een klassiek voorbeeld is de volgende studie van de geniale Rus Mark Liburkin.
Wit: Kc2,Lb1,Pg2 pi.h4
Zwart: Kg6,Le5,Pe4
Allereerst gaat wit het zwarte paard pennen om het vervolgens te veroveren.
1.Kd1,Kf5 2.Ke2
Doordat zijn loper in de weg staat, kan zwart het paard niet ontpennen. Hij heeft echter een ressource achter de hand.
2…Lf6 3.Kf3,Lh4:
Zwart lijkt zich te redden, want na 4.Ph4:+,Kg5 staat ook het witte paard aangevallen. Wit gooit het nu echter over een andere boeg.
4.Le4:+Kg5 5.Ld5!,Kh5 6.Lf7+,Kg5 7.Le8
en de zwarte loper gaat verloren.
In deze miniatuur zitten studiethema’s die ook later aan de orde zullen komen: het begint met een penning. In de slotstelling is sprake van “wederzijdse zetdwang”; wit aan zet zou niet kunnen winnen. Verder komt het thema “dominatie” naar voren: de zwarte loper heeft geen velden en wordt door de witte stukken gedomineerd.
Zelf heb ik een bescheiden aantal miniaturen gecomponeerd; het is niet eenvoudig om met zo weinig materiaal voldoende finesses en pointes in te bouwen.
Opgave 1
Begin 2009 bezocht ik Bessel Kok in zijn appartement aan de Groenburgwal in Amsterdam. We dronken net een goed glas witte wijn, toen zijn telefoon rinkelde. Het was Garry Kasparov. Voor het eerst sinds jaren sprak ik weer met Garry.
“What are you doing these days?” vroeg hij.
“I am busy making endgame studies”, antwoordde ik.
Daarop zegde hij toe me een nieuwe tablebase met 7 stukken te sturen; hij had hem van Elmar Magerramov gekregen. Bij thuiskomst vond ik het bestand bij mijn mail. De meest wonderlijke eindspelen zaten in de tablebase; je kon zien hoe 4 paarden van een eenzame dame wonnen. Soms zaten er losse eindspelen in, zoals het volgende.
Wit: Kd4,Td3,Le5
Zwart: Ka1,Th7,Lh4,Ph5
Het is verbluffend dat wit hier wint, vooral omdat zijn stukken niet eens zo dicht bij de zwarte koning staan. De zwarte stukken zijn niet alleen geïsoleerd van het strijdtoneel, ze staan elkaar ook in de weg. Zo zou de stelling zonder het zwarte paard remise zijn.
Uit: Diverse promotiecombinaties (hoofdstuk 4)
De combinatie uit Ortueta-Sanz is de beroemdste promotiecombinatie. Je kunt echter op allerlei interessante manieren promotie afdwingen. Ik begin met een studie die aansluit op een van de miniaturen uit hoofdstuk 1.
Wit : Kd1,Td6,Lh8 pi.h7
Zwart: Kf7,Tc5,Lc1,Lf1
Het ligt voor de hand om met 1.Le5 te beginnen. Op 1…Tc8 is dan 2.Tc6! winnend. Zwart heeft echter beter. Na 1…Lg5! 2.Lb2 Tc8 kan wit niet winnen.
1.Tf6+,Ke8
Na 1…Ke7 2.Tf1: zou wit onmiddellijk winnen door de dreiging 3.Lf6+. Nu zou slaan op f1 niets opleveren omdat zwart zijn toren naar h5 brengt.
2.Tf8+!!
Onvoldoende was ook 2.Lg7 vanwege 2…Th5 3.Lh6 Th6: 4.Th6: Lb2 en zwart redt zich. Door het torenoffer wordt de weg voor de loper naar e5 vrijgemaakt.
2…Kf8:
Nu is de beginstelling zonder de witte toren op het bord gekomen met als verder verschil dat de zwarte koning op de onderste rij staat. Voor wit is dat van kardinaal belang, want nu kan hij promotie met schaak dreigen.
3.Le5
De zwarte toren wordt afgeschermd. Er resten hem alleen maar loperschaaks.
3…Le2+ 4.Ke1! Ld2+ 5.Kf2!
Ook de tweede zwarte loper laat wit ongemoeid. Hij moet blijven verhinderen dat zwart een effectief torenschaak heeft.
5…Le3+ 6.Kg2!
Het enige veld voor de koning. Na 6.Kg3 Lf4+!7.Kf4: Tc4+ 8.Kg5 Tg4+ slaagt zwart er in zijn toren voor de h-pion te geven.
6…Lf1+ 7.Kg3!
Wit blijft weigeren om een loper te slaan. Nu is 7…Lf4+ niet effectief vanwege 8.Kf4: Tc4+ 9.Kg5 of 9.Kg3 en zwart heeft geen goede torenschaaks meer.
Dat betekent dat zwart uitgepraat is. Op 7…Lf2+ mag wit ook die loper niet slaan, maar zowel 8.Kf3, als 8.Kh2 is voldoende voor de winst.
Overigens was g3 het enige veld voor de koning. Na 7.Kh1? Lg2+! Zou zwart remise maken op de manier die we kennen van de miniatuur uit hoofdstuk 1.
Opgave 2
De Israëlische eindspelstudiecomponist Noam Manella heeft een studie gemaakt waarin tweemaal een paard als interfererend stuk fungeert. Aan de versie die hij in 1991 in “The Problemist” publiceerde zaten wat haken en ogen. Het was echter niet moeilijk om de studie te repareren.
Wit: Ka2,Ld1,Pd7,Pg3 pi.a4,b2,b3,c4,e6,f6,h5
Zwart: Kb4,Tf2,Lg2,Pc8,Ph6 pi.a5,a6,c5,d2,d3,d6,f7,h2
(Aan de oorspronkelijke versie is een witte pion op h5 en een zwart paard op h6 toegevoegd. Het witte paard dat op g5 stond is verplaatst naar g3 en ook is de witte beginzet met de e-pion toegevoegd.)
Verloting drie exemplaren van The Art of the Endgame
Onder de goede oplossingen van opgave 1 en opgave 2 verloten wij drie exemplaren van Timmans nieuwe boek, die ons door New in Chess ter beschikking worden gesteld.
De volledige oplossingen vóór 31 januari 2012 mailen naar :
