Herinneringen aan Timman – Velimirovic
De eerste ronde van het Corustoernooi bracht al meteen een rijke oogst aan partijmateriaal. Als schaaktrainer viel mijn oog meteen op de diverse gecompliceerde eindspelen die er op het bord kwamen. Daarbij riep vooral het eindspel van Naiditsch tegen So herinneringen op aan het beroemde eindspel dat Timman ooit had tegen Velimirovic. De partij werd gespeeld in het kader van het Interzonale toernooi in 1979 in Rio de Janeiro. Uit dit toernooi zouden een paar spelers zich kwalificeren voor de kandidatenmatches, waaruit later de uitdager van de wereldkampioen tevoorschijn zou komen.
In die dagen werden de partijen nog afgebroken en op de rustdagen van het toernooi verder gespeeld. Timman kreeg na een aantal zetten een curieus eindspel op het bord.
Timman – Velimirovic, Rio de Janeiro 1979.
1. d4 d5 2. c4 e6 3. Pf3 c5 4. cxd5 exd5 5. g3 Pc6 6. Lg2 cxd4 7. Pxd4 Lc5 8. Pxc6 bxc6 9. Dc2 De7 10. O-O Ld7 11. Pc3 Pf6 12. Lg5 O-O 13. Lxf6 gxf6 14. Tac1 Lb6 15. e3 h5 16. h4 Kh8 17. Pe2 Lg4 18. Pf4 Tac8 19. Lh3 Lxh3 20. Pxh3 De5 21. Pf4 Tg8 22. De2 Txg3+ 23. fxg3 Lxe3+ 24. Kg2 Lxf4 25. Dxe5 Lxe5 26. b3 Kg7 27. Tfd1 Tc7 28. Tc2 Ld6 29. b4 Lxb4 30. Txd5 Kg6 31. Td4 a5 32. g4 c5 33. gxh5+ Kxh5 34. Td5+ Kh6 35. Tc4 a4 36. Kf3 a3 37. Td6 Te7 38. Txf6+ Kg7 39. Tf5 Td7 40. Tg5+ Kf8 41. Tg2 Td5 42. Ke4 Th5 43. Kf3 Ke7 44. Kg4 Th7 45. Tf2 Tg7+ 46. Kf5 Th7 47. Tf3 Kf8 48. Th3 Th5+ 49. Ke4 Ke7 50. Kf4 Kf6 51. Kg4 Kg6 52. Tf4 f5+ 53. Kf3 Kf6 54. Ke2 Ke5 55. Tc4 Kd5 56. Tf4 Ke5 57. Tc4 Kd5 58. Kd3 La5 59. Th1 Ld8 60. Tf1 Le7 61. Tcf4 Lxh4 62. Txf5+ Txf5 63. Txf5+ Ke6 64. Txc5
De strijd van toren en loper bleek in de eindspelencyclopedie uitgezocht te zijn door o.a. Chéron. Die gaf een winstvoering die langer zou duren dan 50 zetten. Aannemende dat beide spelers het ‘perfect’ zou spelen, zou Timman de winst niet mogen binnenhalen vanwege deze vreselijke regel. Secondant Ulf Andersson stond dus voor de taak om op de hotelkamer een snellere winst te zoeken. Dat lukte hem en Timman won de partij als volgt:
64… Lf6 65. Tc6+ Ke7 66. Ke4 Lb2 67. Kd5 Kf7 68. Te6 Kg7 69. Ke4 Kf7 70. Kf5 Kf8 71. Kg6 Lc3 72. Ta6 Lb2 73. Ta7 Ke8 74. Kf5 Kf8 75. Ke6 Kg8 76. Tf7 Lc3 77. Tf3 Lb2 78. Ke7 Kh7 79. Tg3 Kh6 80. Kd6 Kh5 81. Kc5 Kh4 82. Tg8 Le5 83. Kd5 Lb2 84. Kc4 Lf6 85. Tg6 Lg5 86. Kd3 Lc1 87. Ke4 Lb2 88. Kf5 Kh5 89. Td6 Kh4 90. Td3 Lc1 91. Tc3 Lb2 92. Te3 Lc1 93. Te1 Ld2 94. Th1+ Kg3 95. Td1 Lb4 96. Td3+ Kf2 97. Ke4 Ke2 98. Kd4 Lc5+ 99. Kc4 Le7 100. Th3 Ld6 101. Kb3 Lf8 102. Th8 Ld6 103. Ta8 Ke3 1-0
Met de tegenwoordige “tablebases” kan worden nagegaan dat Timman het zeer knap behandeld heeft en dat Velimirovic het niet bepaald optimaal verdedigd heeft. Grootmeester Jan Hein Donner deed voor De Volkskrant de verslaggeving van Timmans belevenissen in Rio de Janeiro. Mede door dit meeslepende eindspel gingen duizenden mensen in Nederland schaken. In “De Koning” staat het volgende prachtige relaas van Donner te lezen naar aanleiding van dit eindspel:
“Zeker vijftig maal ben ik opgebeld door mensen die meenden een snelle winst gevonden te hebben. En vaak werd ik daarbij gesommeerd onmiddellijk Rio de Janeiro te bellen om Timman van hun ‘vondst’ op de hoogte te stellen. Het toernooi was al afgelopen, toen ik de week daarop nog werd opgebeld door een man, die duidelijk aan wanhoop ten prooi was. Hij had ontdekt dat het toch remise was! ‘Iedereen vergist zich, meneer Donner, ze zien iets over het hoofd. Ik kan het moeilijk uitleggen door de telefoon, want ik ben maar een zwak schaker, maar het is echt waar, meneer, en nu kan ik er niet meer van slapen. U moet mij helpen, meneer, ik word er gek van. Kan ik u niet even spreken, ik zit hier in een café aan het Spui, nog geen tien minuten van u vandaan.’
Dan moest hij maar langskomen, vond ik, en twee minuten later stond hij hijgend op de stoep, een grijzende zestiger uit Aalsmeer. Ik liet hem plaatsnemen achter mijn bureau en legde het zakschaakspelletje voor hem open.
‘Welke stelling wilt u hebben?’
‘Geef maar de stand waarin die Joegoslaaf opgaf’.
Ik zette het op, en hij begon de stukken te verschuiven. Zwarte koning naar e3, toren neemt pion, loper neemt, koning neemt, koning naar d4, koning naar b4 en met z’n tweeën in dribbelpasjes omhoog tot ze op b7 en d7 stonden. In varianten is dat dus: 103… Ke3 104. Txa3 Lxa3 105. Kxa3 Kd4 106. Kb4 Kd5 107. Kb5 Kd6 108. Kb6 Kd7 109. Kb7 Kd6
‘Zo stond het in de krant’, zei hij tot het uiterste gespannen. Na mijn instemmende knik, plaatste hij daarop de zwarte koning ferm terug naar d6 en keek mij triomfantelijk aan. ‘Daar heeft niemand aan gedacht, aha!’
Ik deed a2-a4.
In zichtbare verwarring keek de aankomende theoreticus naar het bordje, vervolgens naar mij en toen weer naar het bord. Het duurde seconden voor het tot hem doordrong.
‘Daar heb ik niet aan gedacht, ’ stamelde hij, ‘natuurlijk, ook op het eind mag zo’n pion nog altijd twee stappen vooruit. Niet alleen in de opening, maar ook later nog! De hele partij eigenlijk!’
‘Ziet u,’ zei hij even later, rustiger zonder de zenuwslopende verantwoordelijkheid van zijn ontdekking, ‘in de opening weet ik het wel, ik speel zelf graag 1. e2-e4, maar in de schaakpartijen die ik thuis naspeel komt het eigenlijk nooit tot een eindspel en daarom heb ik er niet aan gedacht. Maar dank u, meneer, dank u, nu kan ik weer slapen.’
Dit alles en nog meer kwam bij me boven toen ik de partij tussen Naiditch en So zat na te spelen. Daar stond het aanvankelijk zo:
44. Tf8 Le5 45. Kf3 Lg3 46. Ke4 Kg6 47. Kd5 Kg7 48. Tf1 Kg6 49. Ke6 Le5 50. Tf8 Kg7 51. Ta8 Kg6 52. Ta4 Lg3 53. Tg4+ Kh6 54. Kf5 Kh7 55. Tg6 Le5 56. Kg5 Lf4+ 57. Kh5 Lg3 58. Tg5 Le1 59. Tg6 Lg3 60. Tg4 Le1 61. Te4 Lg3 62. Te7+ Kg8 63. Kg6 Kf8
Of het allemaal geforceerd is, weet ik niet, feit is dat wit met zijn volgende zet een prachtige zetdwang heeft afgedwongen waardoor hij de belangrijke zwarte d-pion verovert.
64. Te4! d5 65. Td4 Ke7 66. Txd5
Dit is natuurlijk nog geen Timman-Velimirovic omdat de pionnen een rijtje verder staan. Maar dat lijkt alleen maar gunstig voor wit. Dat is het evenwel niet zoals ik met de “tablebases” van Shredder heb kunnen uitzoeken (zie www.shredderchess.com/online-chess/online-databases/endgame-database.html)
Uiteraard probeert Naiditsch het nog een tijdje maar So geeft geen krimp.
66… Ke6 67. Td4 Ke5 68. Ta4 Lf2 69. Kg5 Lg3 70. Kg4 Ke6 71. Te4+ Kd5 72. Kf5 Kd6 73. Te2 Kd5 74. Td2+ Kc6 75. Td1 Kc5 76. Ke4 Kc6 77. Td5 Lh2 78. Kd4 Lg3 79. Kc4 Kc7 80. Kb5 Le1 81. Te5 Lg3 82. Te6 Kd7 83. Th6 Kc7 84. Kc5 Kd7 85. Kd5 Ke7 86. Ta6 Kf7 87. Ke4 Ke7 88. Kf5 Kd7 89. Te6 Lh2 90. Kf6 Ld6 91. Te4 Lg3 92. Td4+ Kc6 93. Ke6 Kc5 94. Tg4 Lf2 95. Tg5+ Kc4 96. Ta5 Kd4 97. Td5+ Ke4 98. Td1 Kf4 99. Ta1 Kg3 100. Ta3+ Kf4 101. Ta2 Le1 102. Kf6 Kg3 103. Te2 La5 104. Te3+ Kf4 105. Tb3 Le1 106. Tb1 Lf2 107. Tf1 Kg3 108. Kg5 Lb6 109. Th1 Lf2 110. Tf1 Lb6 111. Kh5 1/2-1/2
En hoe zat het dan met een andere partij in het Corustoernooi (van vorig jaar) die nog vers in ons geheugen is gegrifd? Het ging om de volgende partij:
Radjabov – Van Wely, Wijk aan Zee 2008.
Het begon allemaal met de volgende stelling waarin Van Wely met voortreffelijk spel zijn sterke tegenstander aan de rand van de afgrond heeft gebracht.
36. … Td5?? Met 36… Td6! Viel de winst binnen te halen. 37. Ke3 [37. Lf3 Lh7 -+] 37… Td3+ 38. Ke2 Kd4! -+
37. Lf3! Td1 38. Lxe4 Txc1 39. Kd2
Wit heeft een kwaliteit gegeven om zich te ontdoen van zwarts sterke pion.
39… Tg1?!
Zwart gaat voor het eindspel dat we inmiddels al kennen, maar dat theoretisch toch remise blijkt te zijn. Logischer was 39… Ta1 40. Lxc2 Txa2 maar ook dat zou onvoldoende zijn voor de winst: 41. h5 Ta3 42. h6 Th3 43. h7 Kd4 44. Lf5 Th2+ 45. Kc1 Kc3 46. Kb1
Een andere poging is om de zwarte koning richting a2 te bewegen. 46… Kb4 47. Lg6 Ka3 48. Lf5 Th1+ 49. Kc2 Ka2 50. Le4 Th2+ 51. Kc1 a5 52. Lf5 a4 53. Le4 a3 54. Lf5 Ka1 55. Le4 a2 56. Lf5 Th4 57. Le4
Maar vreemd genoeg kan hij ook hier niet winnen. Soms is het schaakspel onrechtvaardig!
40. Lxc2 Kd4 41. Ld3 a5 42. a4 Th1 43. Lb5 Th2+ 44. Kd1 Ke3 45. Kc1 Txh4 46. Kc2 Th7 47. La6 Tc7+ 48. Kd1 Tc6 49. Lb5 Tc3 50. La6 Ta3 51. Lb5 Ta2 52. Kc1 Kd4 53. Kd1 Kc3 54. Ke1 Td2 55. La6 Td4 56. Lb5 Kc2 57. Ke2 Te4+ 58. Kf3 Te7
Zwart heeft de witte koning over de e-lijn afgesneden; hij kan alleen winnen als het nog een lijntje wordt, maar juist dat schijnt niet mogelijk te zijn!
59. Kf2 Kc3 60. Kf3 Kd4 61. La6 Te3+ 62. Kf2 Ke4 63. Lb5 Kf4 64. La6 Te4 65. Lb5 Te6 66. Lc4 Te4 67. Lb5 Td4 68. Ke2 Td6 69. Ld3 Th6 70. Lb5 Ke4 71. Ld3+ Kd4 72. Lb5 Th2+ 73. Kf3 Ta2 74. Ld7 Ta3+ 75. Kf2 Kd3 76. Kf3 Kd2+ 77. Kf4 Te3 78. Lb5 Te7 79. Kf3 Kc3 80. La6 Kd4 81. Lb5 Te6 82. Kf2 Te5 83. Kf3 Kc5 84. Kf2 Kb6 85. Ld3 Kc5 86. Lb5 Kb4 87. Kf3 Kb3 88. Kf4 Te1 89. Kf3 Ta1 90. Ke2 Txa4 91. Lxa4+ Kxa4 92. Kd2 Kb3 93. Kc1
De koning is precies op tijd terug. 1/2-1/2
Herman Grooten
Hoi Herman,
Ik las jouw artikel op Schaaksite aangaande Timman-Velimirovic en Naiditsch-So. Het gaat even om het diagram waarin Naiditsch met Te4! So in zugzwang brengt en d-pion wint.
Wist je dat deze stelling, zonder d-pion weliswaar, de eindstelling is van Kramnik-Ponomariov een aantal maanden geleden (Tal Memorial). Als je d6 eraf haalt is het werkelijk identiek! Pono gaf op na Te4 wegens loperverlies of mat.
De vraag moet dus zijn of Naiditsch die stelling nogmaals had kunnen bereiken na het winnen van de d-pion. Waarschijnlijk is het antwoord daarop "nee", maar ik ben geen eindspel-specialist.
Frans Konings
Beste Frans,
Leuke info, ik wist het niet. Of hij de stelling nogmaals kan krijgen zal waarschijnlijk niet lukken, maar dat weet ik niet zeker. Ik heb de stelling later met de tablebases bekeken en die stond op remise de hele tijd.
Herman Grooten