De pot zwarte verf op het kunstwerk
Schaken is een sport waarin de euforie van de overwinning en de afschuw van de nederlaag dichtbij elkaar ligt.
Donner heeft daar prachtige stukken over geschreven. Grootmeester Speelman zei ooit dat het zoet van de overwinning in het niet valt bij de pijn van een nederlaag. Het idee dat je een hele partij prachtig gespeeld heb die je door één enorme rotzet verpest, knaagt aan je. Er zijn mensen die de slaap niet kunnen vatten, de varianten malen door in het hoofd. Schakers hebben de neiging hun toevlucht te zoeken tot de alcohol, een goed middel om de overvloed van spanning en adrenaline af te voeren. Je kunt het overigens aan leken niet uitleggen wat er door je heen gaat als je een gewonnen stelling hebt verprutst. Ik moest het ooit voor een publiek met niet-schakers uitleggen. Daartoe gebruikte ik de metafoor van de schilder die bezig is met verfijnde precisie een waar kunstwerk op het doek te toveren. En als hij er dan de laatste hand aan legt, doet hij een stap naar achteren, valt over een pot zwarte verf die, o gruwel, van een tafel afdondert, vreselijke vlekken achterlatend op het doek dat zijn meesterwerk moest worden. Een schaker zal zeggen dat dit nog een zwakke afspiegeling is van wat er op het bord gebeurt met hem…
Ik heb mezelf al meerdere malen verfoeid bij het produceren van een afschuwelijke zet. Een daarvan zal mij nog lang bijblijven. Het had te maken met een partij die ik voor de externe competitie vooruit moest spelen voor mijn vereniging De Stukkenjagers uit Tilburg tegen Euwe uit Enschede. Afkomstig uit Eindhoven reed ik op een doordeweekse avond dus naar Enschede waar ik tegen de sterke Floris van Assendelft moest aantreden. Na een barre tocht, waarin ik in diverse files terecht kwam, moest ik met een lege maag aan de partij beginnen. Ik werd vriendelijk ontvangen op hun clubavond en mijn tegenstander bleek zich uitstekend geprepareerd te hebben, want hij speelde razendsnel. Niettemin slaagde ik er langzaam in vat te krijgen op zijn stelling hem in onoverkomelijke problemen te brengen. Inmiddels was ook hij slecht in zijn tijd komen te zitten en het leek me niet zo moeilijk meer om de beslissende aanval in te leiden. In plaats van secuur verder te gaan, werd ik baldadig en offerde ik een kwaliteit. Dat was absoluut niet nodig, maar de winst was nog altijd niet veraf. De tijdcontrole was gehaald, de winst binnen handbereik. Totdat ik verlaten werd door alle goede geesten…
Grooten – Van Assendelft, Enschede 2007
Wit stond de halve partij op winst, maar ging te ongeduldig verder. Met zijn vorige zet (Txf4, exf4) heeft hij onnodig een kwaliteit geofferd. Dat blijkt nog altijd genoeg te zijn voor de winst als hij nu maar de goede voortzetting had gevonden. 42. Tg6?? Hier kreeg ik kennelijk een waas voor mijn ogen. Misschien wel de grafzet van dat jaar. Het hele idee is te belachelijk voor woorden. Ik meende dat er niets meer te verzinnen was tegen de dreiging Tg8+. Ik dacht namelijk dat hij de dame moest ruilen met 42. … Dxg5 43. Txg5 en 43. Tg8 is dan winnend. Maar toen ik het motief bedacht, stond de zwarte pion nog op e5; hier heeft zwart ook al de parade … Tg3! waarna hij ook gewonnen staat. Maar nog erger is dat de toren gewoon in staat, domweg niet gezien. [42. Dxf4! Td4 43. Te6! met de dreiging Te8! maakt aan alle tegenstand een einde. Fritz begint in elk geval te knipperen dat het mat niet ver weg meer is…]
42… hxg6 43. Dxg6 Tg3 44. Pg4 Dh4 45. Dxd6
45… Txg4! Dat doet hij dan wel weer goed.
46. Dxf8+ Kh7 Opgegeven, want de zwarte dreigingen zijn niet te pareren. 0-1
Het is duidelijk dat die pot zwarte verf in schril contrast staat, met het drama dat zich hier heeft afgespeeld. Het bracht mij ertoe om op mijn eigen vereniging de competitie “De Grafzet van het jaar” in te stellen. Tot mijn verbazing werd er zelfs een commissie ingesteld die ging bepalen naar wie de fles wijn (of het kratje met speciale biertjes) zou gaan. Ampel beraad leverde op dat deze blunder toch wel aan alle, door de commissie ingestelde criteria, voldeed. Wat die criteria waren, zal ik u maar besparen, want dat is teveel zout in de wonden!
