Voorbeschouwing WK-tweekamp tussen Anand en Topalov

(Foto’s Jos Sutmuller)

Vanaf 21 april tot en met 12 mei wordt in de Bulgaarse hoofdstad Sofia een match om de wereldtitel gespeeld tussen de Indiër Viswanathan Anand en de Bulgaar Veselin Topalov. Tenminste als alles goed gaat.

Nu de vulkanische uitbarsting op IJsland het vliegverkeer in heel Europa heeft platgelegd, wordt ook de komende tweekamp hierdoor geplaagd. Anand is namelijk gestrand op het vliegveld van Frankfurt en hij heeft de Fide verzocht om een paar dagen uitstel. Hij kan nog wel met de auto of met de trein op tijd in Sofia zijn, maar dan mist hij een paar dagen om zich rustig te kunnen voorbereiden op de eerste partij. Het ziet er op dit moment trouwens niet naar uit dat de Fide op zijn verzoek zal ingaan. Men lijkt het standpunt in te nemen dat als iemand op tijd acte de présence kan geven hij ook maar gewoon moet beginnen. Daarmee verliest Anand de mogelijkheid om in alle rust te kunnen acclimatiseren.

Het prijzengeld in de tweekamp bedraagt in totaal 3 miljoen euro. Daarvan gaat 1,2 miljoen naar de winnaar, 8 ton naar de verliezer. De rest gaat naar de organisatie en de Fide. Hoe het zover is gekomen dat Topalov de huidige wereldkampioen Anand mag uitdagen, is voor de argeloze toeschouwer nauwelijks meer te begrijpen.

Voorgeschiedenis

Alles had te maken met het schisma in de schaakwereld dat in 1993 veroorzaakt werd door Gary Kasparov en Nigel Short. Omdat Kasparov het niet eens was met de gang van zaken binnen de Fide richtte hij samen met de Brit een nieuwe organisatie (Professional Chess Association) op, waarmee hij een nieuwe WK-cyclus wilde uitschrijven. Toen Kasparov in 2000 ‘zijn’ wereldtitel van Vladimir Kramnik verloor werd de scheuring nog erger. Kasparov had de regie verloren over zijn eigen organisatie en Kramnik bleek onwrikbaar naar de Fide toe. Het kwam in 2006 uiteindelijk tot een tweekamp tussen hem en Topalov om de officiële scheuring in de schaakwereld tot een einde te brengen. De tweekamp, die de wereld in zou gaan als ‘toiletgate’ (genoemd naar het vermeende valsspelen door op het toilet een computer te raadplegen) werd gewonnen door Kramnik die daarmee de officiële wereldkampioen werd.

Als men dacht dat alles nu weer bij het oude was gekomen, had men het mis. De Fide had plotseling besloten dat het wereldkampioenschap afwisselend in een toernooi en een match zou worden gehouden. Het toernooi in 2007 werd gewonnen door de Indiër Viswanathan Anand die een dubbelrondige achtkamp won. Hier dachten velen dat Topalov niet mocht deelnemen aan dit toernooi (zoals ik ook eerder per abuis schreef). Johan Hut maakte mij erop attent dat Topalov zich wel degelijk had gekwalificeerd, namelijk door San Luis 2005 te winnen. De nummers twee, drie en vier van 2005 gingen ook door naar 2007. Maar toen Kramnik in 2006 de match van Topalov won, mocht hij zijn plaats in de achtkamp van 2007 innemen. Bizar (en dat was inderdaad te zien als een groot onrecht), want de nummers twee, drie en vier van 2005 bleven wel gewoon geplaatst, maar de nummer één dus niet. Topalov had echter met zijn volle verstand een handtekening onder een contract om af te zien van dat recht, voordat hij aan zijn match tegen Kramnik begon. Vermoedelijk omdat hij veel geld had bedongen voor die tweekamp en zoals altijd viert dan het opportunisme hoog tij. Eveneens merkwaardig was het feit dat Kramnik het recht bedongen had om als vorige wereldkampioen een revanchematch te mogen spelen, werd door velen als een onheuse geste van de Fide beschouwd.

In Bonn 2008 verdedigde Anand zijn titel met verve, waardoor hij zijn titel weer voor een jaar verlengde. Omdat op de achtergrond het gemopper van Topalov niet ophield, besloot de Fide om hem ook een gunst te verlenen. Hij mocht een tweekamp spelen tegen de winnaar van het knock-out World Cuptoernooi dat in 2007 door Gata Kamsky was gewonnen.

Na heel wat geharrewar over de data en de locatie wanneer en waar de tweekamp zou moeten plaatsvinden, kwam die er eindelijk met Topalov als glorieuze winnaar. De Fide had nu bepaald dat er in 2009 een nieuwe tweekamp om de wereldtitel moest plaatsvinden tussen titelverdediger Anand en uitdager Topalov. Ook nu bleek het lastig om plaats en tijd en vooral om de financiën rond te krijgen, maar woensdag 21 april 2010 is het dan eindelijk zover. Op zichzelf is het niet raar dat Topalov een nieuwe kans krijgt om op het hoogste platform te mogen acteren.

De manier waarop de Fide onder leiding van de Kalmukse president Iliumzinov een en ander heeft georganiseerd is echter ronduit lachwekkend. Er is geen duidelijke structuur zoals die er onder andere Fide-voorzitters wel was.

Vroegere WK-cycli

Zo heeft onze landgenoot Max Euwe ooit nog een prachtige WK-cyclus uitgeschreven die weliswaar vier jaar duurde, maar wel duidelijkheid verschafte over hoe een speler het recht kon verwerven om de wereldtitel te spelen. Kort gezegd kwam het erop neer dat iedereen op de wereld in aanmerking zou kunnen komen deel te nemen aan de zogenaamde zonetoernooien. Vanuit die zonetoernooien konden spelers zich kwalificeren voor twee interzonale toernooien. Uit die twee toernooien plaatsten in totaal zes spelers zich voor de kandidatenmatches waarvoor zich nog twee andere spelers hadden gekwalificeerd.

Deze acht spelers maakten in tweekampen over tien partijen uit wie de uitdager van de wereldkampioen zou worden. De uiteindelijke tweekamp om de wereldtitel zou beslist worden in een match die ging over 24 partijen, waarbij de titelverdediger genoeg had aan een gelijkspel. We zullen nooit vergeten hoe onze landgenoot Jan Timman zich in het Braziliaanse Rio de Janeiro bij het interzonale toernooi probeerde te plaatsen voor deze kandidatenmatches. En ook hoe hij jammerlijk strandde ondanks een fantastisch eindspelgevecht met Velimirovic waarin hij het eindspel van toren tegen loper met een vastgelegde randpion op kunstige wijze naar winst wist te voeren met hulp van zijn secondant en eindspelkenner Ulf Andersson.

Wat ook vergetelijk blijft is de opmars van Fischer eind jaren zestig en begin jaren zeventig. Hij won het Interzonale toernooi met grote overmacht, zelfs door te eindigen met een serie winstpartijen die zijn weerga niet kent. Daarna versloeg hij in de eerste kandidatenmatch de Rus Taimanov met de indrukwekkende cijfers van 6-0. Dat huzarenstukje herhaalde hij daarna tegen de Deen Larsen, die zich vlak daarvoor nog had uitgeroepen tot "The Best of the West". Ook hier kwamen de tenniscijfers 6-0 op het scorebord. Vervolgens won Fischer ook met 51/2 – 21/2 van Petrosian, de man die vrijwel nooit een partij verloor. Petrosian verloor de eerste partij in die tweekamp (dat was de 22ste partij op rij die Fischer won, een serie die nooit meer geëvenaard is!), maar Petrosian beëindigde die serie door in de tweede partij hard terug te slaan en de Amerikaan in een geweldige koningsaanval uit het zadel te tillen. Dat Fischer zijn zegetocht afsloot door ook de WK-match van Spassky te winnen (Reykjavik 1972) mag als algemeen bekend beschouwd worden.

Ranglijst

In deze moderne tijd, waarin alles steeds sneller lijkt te gaan, is het duidelijk dat een dergelijk langdradig systeem bij het grote publiek niet op prijs wordt gesteld. Net zoals bij elke andere sport dient de wereldschaakbond jaarlijks een WK uit te schrijven. Maar men zou moeten uitgaan van een vast omlijnd en helder systeem waarin jaarlijks duidelijk is hoe een speler wereldkampioen zou kunnen worden. Zo begrijpt de huidige nummer één van de wereld, de Noor Magnus Carlssen, er niets van dat hij zich dit jaar niet in de strijd om de wereldtitel kan mengen.

Alles heeft te maken met oude rechten en privileges, ruzies en vetes die kennelijk nog steeds beslecht dienen te worden, maar waar het publiek helemaal niet op zit te wachten. Gelukkig zijn op de tussentijdse ranglijst de verschillen in de top uiterst klein. Op het moment van schrijven is de stand als volgt:

1. Carlsen 2813,0

2. Topalov 2812,2

3. Anand 2791,2

4. Kramnik 2790,0

5. Aronian 2783,2

U kunt elke dag kijken hoe de lijst eruit ziet:

chess.liverating.org/

Komende tweekamp

In de tweekamp die nu op stapel staat is het interessant om te zien wie er favoriet is. Daartoe kijken we eerst naar de statistieken. De onderlinge score over 87 partijen is duidelijk in het voordeel van Anand: 23 – 14 (bij 50 remises). Maar daarin zijn nogal wat rapid- en blindpartijen uit het Ambertoernooi meegenomen. In partijen met het klassieke tempo zien we dat Topalov licht in het voordeel is: 11 – 10 (bij 23 remises).

Qua stijl van spelen zal er een hele andere tweekamp gespeeld worden als die tussen Anand en Kramnik. De Rus is een uitgesproken solide speler die het moet hebben van de kleine technische middelen en zijn eindspelkennis. Anand staat bekend om zijn furieuze aanvalsspel, zijn originele invallen en verder zijn allroundheid. Topalov zit meer in die hoek. Ook hij trekt graag het initiatief naar zich toe en daarbij schuwt hij het offeren van materiaal in ruil voor stukkenspel bepaald niet. Maar ook op het technische vlak en in het eindspel staat hij zijn mannetje. Veel zal afhangen van de openingen die op het bord zullen verschijnen.

Het team van Topalov (waartoe dit jaar ook de Nederlandse grootmeesters Erwin l’Ami en Jan Smeets behoren) staat erom bekend dat zij bijzonder interessante ideeën hebben. Een beroemd voorbeeld is het paardoffer op f7 in de partij tegen Kramnik in Wijk aan Zee 2008:

Fragment Topalov-Kramnik

Na de zetten 1. d4 d5 2. c4 c6 3. Pf3 Pf6 4. Pc3 e6 5. Lg5 h6 6. Lh4 dxc4 7. e4 g5 8. Lg3 b5 9. Le2 Lb7 10. O-O Pbd7 11. Pe5 Lg7 ontstond de volgende diagramstelling:

 [FEN "r2qk2r/pb1n1pb1/2p1pn1p/1p2N1p1/2pPP3/2N3B1/PP2BPPP/R2Q1RK1 w kq - 0 12,normaal,centrum,"] 

Hier speelde Topalov het zeer verrassende en spectaculaire 12. Pxf7!? Er volgde

12… Kxf7 13. e5 Pd5 14. Pe4 en wit behield een gevaarlijk initiatief waarmee hij later de partij won.

Dit offer was uitvoerig geprepareerd door secondant Ivan Cheparinov. Zijn baas slaagde erin om hiermee een vol punt te scoren tegen een meester in het verdedigen.

Twee secondanten van Topalov op de foto: links Ivan Cheparinov, rechts Erwin l’Ami (Foto Jos Sutmuller)

Maar ook Anand weet van wanten. Hij slaagde erin om Kramniks spel aardig te ontregelen door niet met zijn gebruikelijke 1. e4 voor de dag te komen maar voornamelijk met 1. d4 de rivaal te bestrijden. Dat bleek een slimme keuze, ook om de Russische verdediging te vermijden.

In het Nederlandse blad “Computerschaak” wordt gesproken over “De technische strijd tussen Anand en Topalov” zoals de kop van het artikel luidt. Wat men in dit blad graag laat weten is dat de strijd tussen twee spelers allang geen strijd meer is van mens tegen mens, maar een strijd waarin de computer een vooraanstaande rol speelt. Openingsvoorbereiding speelt meer dan voorheen een cruciale rol in dit soort tweekampen. Kan je als speler een systeem kiezen waarin hij de tegenstander op een terrein gelokt wordt waar die geen raad mee weet, dan ben je natuurlijk enorm in het voordeel. Verder kunnen alle openingsideeën gecheckt worden met sterke computers waarvan Rybka, Fritz en tegenwoordig ook Firebird de belangrijkste engines zijn.

Dat was voor Fischer een reden om zijn Fischerrandomschaak te introduceren, want daarmee wordt het voorbereiden van openingen door de hoeveelheid aan mogelijkheden vrijwel onmogelijk. Desalniettemin mogen we niet vergeten dat we hier te maken hebben met twee zeer grote spelers die uitstekend hun weg weten te vinden in het moeras van varianten.

Zelfs als het publiek de partijen zit te volgen, waarin een sterke engine meedraait, blijkt dat deze heren zich weinig grote fouten permitteren. Zelf heb ik het tactisch vernuft van Anand eens van nabij mogen meemaken tijdens het PCA-kwalificatietoernooi in Groningen 1993. Ik was door de organisatie ingehuurd om naast de medewerking aan het toernooiboek ook een aantal commentaarsessies te verzorgen voor het publiek. Sommige van deze commentaarsessies deed ik gezamenlijk met GM Adrian Mikhalchishin. De Oekraïense grootmeester vervulde dan de rol van professor waarbij ik de aangever was van de zetten die het publiek graag wil zien. Anand speelde met wit tegen Serper waarbij de Rauzervariant op het bord kwam.

Tijdens de analyse kwam ter sprake dat wit in veel stellingen na de lange rokade de profylactische zet Kc1-b1 speelt. Op een vraag uit het publiek of deze zet nu werkelijk nodig was, kwam Mikhalchishin met een algemeen theoretisch verhaal dat vrijwel niemand begreep. Toen de partij klaar was trok ik de stoute schoenen aan en vroeg aan Anand zelf of hij zijn partij in de commentaarzaal aan het publiek wilde tonen. Ik zal nooit vergeten hoe vol de zaal was. Waar de capaciteit iets van ongeveer 60 personen was, stond het publiek in grote getale letterlijk op tafels en stoelen om toch maar niets te missen van de explicatie te missen. Het was afgeladen vol en uiteraard kon ik het niet laten om Anand “himself” te vragen welk doel die Kb1-zet dient. Het antwoord van de maestro was verbijsterend:

1. e4 c5 2. Pf3 Pc6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 d6 6. Lg5 e6 7. Dd2 Le7 8. O-O-O Db6 9. Pb3 O-O Er kwam een vraag uit het publiek over waarom veel witspelers in een dergelijke stelling zich bedienen van de standaardzet Kb1. "Is die nu echt nodig?" vroeg iemand.

 [FEN "r1b2rk1/pp2bppp/1qnppn2/6B1/4P3/1NN5/PPPQ1PPP/2KR1B1R w - - 0 10,normaal,centrum,"] 

10. Kb1 Waarop Anand a tempo de volgende variant liet zien: 10… Td8 11. f4 d5 12. Lxf6! Anders zou zwart zijn spel bevrijden. 12… dxe4 En dan heeft wit nu het fantastische dameoffer

 [FEN "r1b2rk1/pp2bppp/1qnppn2/6B1/4P3/1NN5/PPPQ1PPP/2KR1B1R w - - 0 10,normaal,centrum,"] 

13. Lxe7! Txd2 14. Pxd2! Dat is de verrassende pointe van de hele combinatie. 14… Pxe7 15. Pc4 Dc7 16. Pb5

 [FEN "r1b3k1/ppq1nppp/4p3/1N6/2N1pP2/8/PPP3PP/1K1R1B1R b - - 0 16,normaal,centrum,"] 

Prachtig allemaal! Als de koning nu niet op b1 had gestaan, zou zwart zich met … Dxf4+ kunnen redden. Nu verliest hij de dame weer terug omdat die het veld d8 moet blijven bewaken. 1-0

Een sterk staaltje van concreet schaak, ook Mikhalchishin was zeer verwonderd.

Al met al belooft deze tweekamp uiterst interessant vechtschaak op te leveren omdat beide combattanten gewend zijn de scherpste voortzettingen te kiezen. Ik gok op Anand, maar Topalov zou wel eens voor een verrassing kunnen zorgen. GM Dimitri Reinderman zal u tijdens deze tweekamp voorzien van analyses, ik zal proberen u regelmatig ‘bij te praten’.

De officiële toernooisite: www.anand-topalov.com/