Schoonheidsprijs
Het jaarlijkse schaakfestival dat in de zomer in het Zwitserse Biel plaatsvindt, wordt goed bezocht. Zelf heb ik diverse malen mijn gezicht daar laten zien. Het mooie congrescentrum biedt onderdak aan ideale speelcondities.
Er worden meerdere toernooien gespeeld. Naast de “elitegroep” waren er altijd open toernooien met ratinggrenzen. Nogal wat Nederlanders togen met auto en tenten richting de Zwitserse bergen om de vakantie te combineren met een schaaktoernooi. Nederlanders staan in het buitenland bekend om hun luidruchtig gedrag en dat werd ook hier niet altijd even op prijs gesteld. Sommigen kwamen zelfs in aanraking met de Zwitserse politie maar dat had met iets anders te maken.
Zelf heb ik ook een paar keer met een groepje gekampeerd op een naburige camping. Het lopen van en naar de toernooizaal kostte wat tijd zodat sommigen besloten om de route wat in te korten door dwars door een maaiveld heen te lopen. Walsen is een beter woord, want zij lieten diepe sporen achter. Het kon niet uitblijven dat de politie de heren op een middag stond op te wachten. “Ausweis Bitte”, klonk het keihard, nadat ze waren gesnapt. Vrijwel geen van hen had natuurlijk zijn paspoort op zak, dus dat was al meteen probleem 1. Naar verluidt kwamen ze er nog genadig van af, maar de ‘shortcut’ door het maaiveld behoorde wel tot het verleden.
Het nachtleven van Biel had ook het nodige te bieden. Zo bezocht een flinke delegatie schakers diverse malen een plaatselijke discotheek. Goed voor de resultaten was het meestal niet, maar het plezier was er niet minder om. Totdat er op een avond wat mis ging. Een groepje onruststokers had gezien dat Nederlandse schakers de dansvloer onveilig maakten en besloot maar er maar eens op los te meppen. Ik herinner me dat de Utrechtse schaker Erik Oosterom met een bebloed oor naar buiten moest. Na dit voorval was de lol er wel vanaf en werd de discotheek gemeden. Dat leverde aanzienlijk betere resultaten op!
In een van de toernooien die ik daar speelde, begon ik een keer met een vliegende start. Dat was in 1985 toen daar tegelijkertijd het Interzonale toernooi gespeeld werd. Voor de jeugdige lezers is het handig om even uit te leggen wat dat was.
De wereldschaakbond organiseerde in die tijd een cyclus om het wereldkampioenschap die ongeveer vier jaar bedroeg. Sterke spelers uit de diverse landen kwamen elkaar tegen in de zogenaamde zonetoernooien. Ik kan me niet herinneren hoeveel zones er waren, feit was dat de hoogst geëindigden zich kwalificeerden voor de zogenaamde Interzonale toernooien. Dat waren er twee met elk 18 deelnemers. Uit elk interzonaal toernooi plaatsten de eerste vier zich voor de kandidatenmatches waarin het knock-outsysteem van kracht was. De winnaar uit deze kandidatenmatches had het recht om de wereldkampioen uit te dagen in een tweekamp over 24 partijen.
De enige Nederlander die in Biel meespeelde was toen John van der Wiel. Hij had secondant Gert Ligterink bij zich (bekend van de schaakrubriek in de Volkskrant, die we ook op deze site wekelijks presenteren!). Van der Wiel moest dus aan een marathontoernooi beginnen van maar liefst 17 ronden. Dat deed hij met verve, hij wist zich bijna rechtstreeks voor het kandidatentoernooi te plaatsen, hetgeen alleen onze landgenoot Timman ooit gelukt was.
Er moest echter een driekamp gespeeld worden om een plaats. Daar deed Van der Wiel het weer uitstekend, want hij eindigde gelijk met de Brit Nigel Short op de eerste plaats. Het erge was dat hij de onderlinge match met 2½ uit 3 tegen Short in zijn voordeel had beslecht, maar desondanks was het niet genoeg om zich te plaatsen omdat Short in het reguliere toernooi meer SB-punten had verzameld. Groot onrecht!
Van der Wiel en Ligterink zaten daar al een hele tijd toen het Open toernooi dat parallel gehouden werd, begon. Het gaf beide heren de nodige afleiding, aangezien het natuurlijk niet meevalt om zo lange periode op elkaars lip te zitten. De maaltijden werden veelal gezamenlijk in het congrescentrum zelf gebruikt. Dat gaf de nodige hilariteit omdat er vaak Dame Blanches als toetje werden besteld. Ik kan me herinneren dat de ober een keer ongevraagd met zo’n acht Dame Blanches op een dienblad kwam aanzetten, omdat hij ervan uitging dat het toch wel besteld zou worden.
Ik hoop niet dat ik de smetteloze reputatie van onze grootmeester besmeur, maar Van der Wiel was in zijn jonge jaren niet vies van het tappen van schuine moppen. Zo introduceerde hij tijdens dit toernooi de zogenaamde “yochurtmop”, die overigens ook met ijs (Dame Blanche) kon worden gepresenteerd. Omdat dit een nette site is, zal ik de mop hier niet weergeven, maar de pointe was in elk geval dat Van der Wiel ijs uit zijn mond over zijn kleren lieten lopen.
Ligterink kon het niet meer aanzien. Telkens al er een nieuweling in het gezelschap aanschoof die de mop nog niet gehoord had, rook Van der Wiel zijn kans om de mop voor de zoveelste keer tentoon te spreiden. Achter zijn krant keek Ligterink nog wel even op om te zien welk shirt er nu weer aan ging. Hij liet ons weten dat John om de paar dagen een gang naar de wasserette moest maken. Zijn spel leed er in elk geval niet onder…
Mijn spel ook niet, want zoals gezegd begon ik met een vliegende start, als mijn geheugen me niet in de steek laat, iets van 4½ uit 5. Het kon niet uitblijven of ik zou een ‘kanon’ treffen aan het bord en dat gebeurde ook. Ik kreeg ineens de Engelsman Tony Miles tegenover me. Miles was een bijzondere speler die helaas relatief jong gestorven is. Hij maakte naam door het Interpolistoernooi, het sterkste toernooi ter wereld in Tilburg dat zo’n 15 jaar heeft bestaan, een keer op zijn naam te schrijven. Dat was overigens ook heel curieus, want dat deed hij liggend op een massagetafel aangezien hij last van rug gekregen had. De tegenstanders weten hun nederlagen aan het feit dat hun tegenstander niet normaal tegenover ze zat, maar op een bed zijn zetten mocht bedenken!
De partij die ik tegen hem speelde was zeer interessant, zeker gezien het opmerkelijke openingsidee dat Miles tegen mij op het bord bracht.
Grooten – Miles, Biel 1985.
1. d4 Pf6 2. Pf3 e6 3. c4 b6 4. a3 La6 5. Dc2 Lb7 6. Pc3 c5 7. e4 cxd4 8. Pxd4 Pc6 9. Pxc6 Lxc6 10. Le2
10… Db8!? Een uitroepteken voor het idee achter deze zet. Later blijkt dat waarschijnlijk 10. … Dc7 veel nauwkeurig is. 11. O-O Lc5 Plotseling dreigt zwart 13. … De5 en wit kan pion e4 nauwelijks dekken (14. Lf3 g5!). De volgende zet is gedwongen. 12. Kh1 h5! Ineens heeft zwart sterke aanval. Om te beginnen dreigt 14. … Ng4. 13. f3 h4 En nu dreigt er 15. … Ph5. De volgende zet is min of meer verplicht. 14. f4 h3 15. Lf3
15… a5?! Zwart zet niet door. Beter was ongetwijfeld [15… hxg2+ 16. Dxg2 Th7 en de verzwakte witte koningsstelling brengt hem op den duur in moeilijkheden.] 16. g3 Db7 17. Dd3 d6 18. b3 Td8 19. Lb2 O-O 20. Tad1 Tfe8 Zwart maakt zich op voor een zware klap in het centrum. Daartegen is maar een parade:
21. g4? [21. Tfe1! waarna de actie die zwart in de partij heeft, niet kan. De witspeler was iets te optimistisch toen hij besloot tot:] 21… d5!! Deze doorbraak is gebaseerd op een onderste rij truc, zoals dadelijk zal blijken. 22. cxd5 exd5 23. exd5 Pxd5 24. Pxd5 Txd5! 25. Dxd5 Uit nood geboren. [25. Lxd5 Td8 26. Lxc6 Dxc6+ 27. Df3? [27. Tf3! Txd3 28. Txd3 De4! 29. Lc3 De2 dringt de dame onweerstaanbaar de witte stelling binnen.] 27… Dxf3+ 28. Txf3 Txd1+] 25… Lxd5 26. Txd5 Da6! 27. Tfd1 Te3 28. Tg5
28… Dd3! De onderste rij blijft wit parten spelen. Overigens kon zwart zich niet inlaten op [28… Txf3?? 29. Td8+ Lf8 30. Txg7+ Kh8 31. Txf8#] 29. Txg7+ Kf8 En opgegeven. 0-1
Een indrukwekkende combinatie waarvoor Miles de schoonheidsprijs kreeg. Als ik al van te voren had gedacht kans te maken tegen een speler van dit kaliber, dan werd dat wel snel ontzenuwd. Later ben ik de ideeën van Miles zelf maar met zwart gaan spelen. Dankzij deze partij en vooral de analyse na afloop, kon ik er de volgende ook fraaie partij mee winnen:
Farago – Grooten, Sas van Gent 1988.
1. d4 Pf6 2. c4 e6 3. Pf3 b6 4. a3 La6 5. Dc2 Lb7 6. Pc3 c5 7. e4 cxd4 8. Pxd4 Pc6 9. Pxc6 Lxc6 10. Le2 Lc5 11. O-O
Dc7! Hier is dan de verbetering, een zet die Miles na afloop suggereerde! Om een aantal redenen staat de dame hier beter. Zo kan zwart sneller zijn torens verbinden (door bijv. lang te rokeren!) en verder is zwart in staat in sommige varianten gebruik te maken van eventuele penningen over de c-lijn. Wel moet hij meer rekening houden met de wending Pc3-d5. 12. Kh1 h5! Analoog aan mijn partij tegen Miles. 13. f3 h4 14. b4? Dit maakt het er niet beter op voor wit. 14… Ld4 15. Ld2 [Nu is 15. f4 al niet meer mogelijk: 15… Pxe4 wint een mooie pion.] 15… Ph5 Dreigt … Pg3+. 16. Le1
16… Df4! De meest nauwkeurige voortzetting. 17. Dc1 Le3 [Achteraf blijkt 17… De5! nog sterker. 18. b5 Lxc3 19. Dxc3 Pg3+ wint de dame omdat 20. hxg3 hxg3+ 21. Kg1 mat gaat na 21… Th1+ 22. Kxh1 Dh5+ 23. Kg1 Dh2#] 18. Dd1 Pg3+ 19. Lxg3 hxg3 20. h3
De witte stelling oogt verschrikkelijk. Zwart lijkt al toe te kunnen slaan met … Txh3+ maar dat is voorbarig. 20… Th4! Er dreigt nu vernietigend 21… Dh6 gevolgd door 22… Txh3+ en het gaat mat. Daartegen is maar een verdediging… [20… Txh3+ 21. gxh3 g2+ 22. Kxg2 Dg5+ 23. Kh2 Lf4+ 24. Kh1 Dg3 maar het is geen ondekbaar mat want wit kan nog spartelen met 25. Tf2 Dxf2 26. Dg1 hoewel dit alles geen pretje voor hem is. In de partij vond ik een sterkere voortzetting] 21. Te1 maar… 21… Txh3+!! nu kan zwart wel hetzelfde offer brengen. De varianten zijn niet moeilijk meer. 22. gxh3 g2+ 23. Kxg2
23… Dg5+ en wit gaf het op. Ook ik kreeg een eervolle vermelding voor deze partij! 0-1
Wat hield die schoonheidsprijs eigenlijk in? Een (vak)jury wees elke dag een partij aan die als de ‘beste van de dag’ mocht worden gekapitteld. De winnaar kreeg dan een tafeltje aangewezen in het restaurant van het congrescentrum waar hij een luxueuze maaltijd op kosten van het organisatiecomité mocht gebruiken, met bijbehorende drank uiteraard. Daarbij mocht hij ook, desgevraagd, zijn tegenstander hierbij uitnodigen die dan ook op kosten van de comité mocht aanschuiven. De opvatting was dat je twee mensen nodig had om een schaakpartij tot een kunststukje te verheffen. Deze uitnodiging accepteerde ik maar al te graag. Niet alleen had ik al een geanimeerde analyse gehad met Miles, maar ook leek het me een mooie kans om met hem eens van gedachten te wisselen over zijn (creatieve) aanpak in het schaken.
Belangrijkste argument – en dat heb ik Miles trouwens ook verteld – was dat ik niet voor de zoveelste keer de Yochurtmop hoefde aan te horen. Want terwijl wij aan een chique tafel zaten te eten, zagen we door het glas naar buiten Van der Wiel zijn zoveelste shirt met yochurt of ijs besmeuren…
Leuk artikel!
Volgens mij heb ik thuis het toernooiboekje van het ECI toernooi 1988 nog in de kast staan. Daarin staat ook een analyse van H.Grooten van de bewuste partij. Straks eens even kijken…