Eindspelstudies 4 – excelsior
website
E-mail:
Hierbij de 4e eindspelstudie voor de Schaaksite uit mijn database.
- De vierde versie van de database bevat 76.132 eindspelstudies
- Het is de beste en grootste database van eindspelstudies ter wereld
- De database bevat driekwart van alle ooit gecomponeerde studies
- De database is in standaard pgn-format en leesbaar voor gangbare schaakprogramma’s
Eindspelstudies 4 - excelsior
Een aansprekend thema in de eindspelstudie is het Excelsior-thema. Excelsior is Latijn en betekent: 'steeds hoger'. Het thema is dan ook verbonden met het lopen van een pion van het beginveld tot promotie.
De naam is in de schaakproblematiek terechtgekomen doordat de fameuze Amerikaanse componist Samuel Loyd (1841-1911) zijn beroemdste probleem voorzag van dat motto, geïnspireerd door het gedicht met de titel 'Excelsior' van Henry Longfellow (1807-1882). De eerste strofe:
As through an Alpine village passed
A youth, who bore, 'mid snow and ice,
A banner with the strange device,
Excelsior!
London Era 1861
Loyd componeerde het speciaal voor een vriend die beweerde dat hij bij het zien van een schaakprobleem altijd meteen het stuk kon aanwijzen dat mat geeft. In dit geval vroeg Loyd hem welk stuk in elk geval het mat niet zou geven. Na enig nadenken wees de schaakvriend pion b2 aan.... De oplossing: 1.b4 (dreigt 2.Td5(f5) en 3.Td1(f1) mat) 1...Tc5+ 2.bxc5 a2 3.c6 (hernieuwt de dreiging) 3...Lc7 4.cxb7 en 5.bxa8D(L) mat.
Het komt in eindspelstudies (en ook in schaakpartijen) nogal eens voor dat zowel wit als zwart met hun pion naar de overkant snellen, en in die gevallen kan men erover twisten of het thema wel centraal staat, of dat het er min of meer toevallig in zit. Een andere discussie is of de zetten van de pion opeenvolgend mogen zijn.
Mijn eerste eindspelstudievoorbeeld is in de eindspelstudiewereld bekend als hèt voorbeeld van een eindspelstudie met het Excelsior-thema. Dat komt vooral omdat de patriarch van de eindspelstudie, John Roycroft, de studie gebruikte in diens boek Test Tube Chess (1972) en daarbij ook het gedicht van Longfellow gaf. De componist is Vladimir Korolkov (1907-1987). Anderhalf decennium geleden kreeg ik een brief van zijn zoon (Alexander) die me vertelde dat hij een boek wilde uitgeven met de studies van zijn vader en of ik hem daarbij wilde helpen door alle gepubliceerde studies van zijn vader te sturen. Ik stuurde een dikke envelop met alle studies afgedrukt op papier (in Rusland had indertijd vrijwel niemand e-mail) en hoorde er vervolgens een tijdlang niets meer van. In Alexander's brief stond ook een faxnummer, maar ook via dat medium lukte het me niet om contact te leggen want bij het faxen ging er opeens iemand in het Russisch (een taal die ik toen nog niet beheerste) tegen mijn fax-apparaat praten. Jaren later viel er opeens een dikke envelop in mijn brievenbus met daarin een prachtig boek: В.А. Корольков - Выбираю Идею, (V.A. Korolkov - Ik kies het idee).
Problem 1958
Het moge duidelijk zijn dat zwart één van zijn pionnen op de 7e rij dreigt te promoveren. Er zit niets anders op dan 1.bxc3+ Zwart moet telkens opletten dat de witte dame niet via een paar schaakjes uitzicht krijgt op pion e2 of f2. Bijvoorbeeld 1...Kc4 2.Db3+ Kd3 3.Dc2+ Ke3 4.Dd2+ Kf3 5.Dd3+ Kg2 6.Dxe2 en de b-pion loopt uiteindelijk door. Bij elk zwart alternatief in de hoofdvariant is dat vrij eenvoudig te vinden. De hoofdvariant speelt zich vrijwel vanzelf: 1...Kc5 2.cxd4+ Kd6 3.dxe5+ Ke7 4.exf6+ Kf8 5.fxg7+ Kg8 6.gxh8D+ Kxh8 7.Db2+ Kg8 8.Dxe2 en wint.
Geen hoogstaande studie (allemaal schaaks en slagzetten), maar wel een leuke illustratie van het Excelsior-thema.
Een ander thema in de eindspelstudiewereld, dat enkele jaren geleden opnieuw erg populair werd, is het Festina lente-thema. Dat betekent "zich langzaam haasten". De bedoeling is dat in een studie het twee velden opspelen van een pion vanuit de beginstelling faalt, maar dat als de pion maar één stapje doet wèl voldaan wordt aan de opdracht. Het leek mij leuk om het Festina lente-thema te combineren met het Excelsior-thema.
Bijzondere vermelding Diagrammes 2000
Wit heeft maar liefst drie pionnen meer, maar de witte loper is in direct gevaar. Ook moet wit opletten dat de zwarte koning niet simpelweg zijn pionnen eraf mept. Zo faalt 1.Kb4? op 1...Kxa2! (1...Kxa1? 2.a4!). 1.Lb2 Na 1...Kxc2 2.c4 heeft wit de stukken ontward en wint gemakkelijke. Maar 1...Pd2 plaatst wit voor problemen. De loper is nog steeds ernstig belemmerd in zijn beweging en bovendien dreigt hij verloren te gaan vanwege Pc4+. Wat nu? 2.c4! Een prachtige verrassing, wit negeert niet alleen de genoemde dreiging, maar zet ook nog eens een gratis pion op dat veld! Dit was de bijdrage van mijn Engelse schaakvriend John Beasley, indertijd redacteur van de eindspelstudierubriek in het Franse compositieblad Diagrammes. 2...Pxc4+ 3.Kb4! Na 3.Kb3? Pxb2 is wit in zetdwang; het voert te ver om hier alle varianten te geven. 3...Pxb2 4.Kb3! maar nu bevindt zwart zich in zetdwang. 4...Kc1
Uiteraard faalt nu 5.a4? op 5...Pxa4 6.Kxa4 Kxc2. De weerlegging van 5.c4? is wat moeilijker: 5...Pd3 6.a4 Kd2 7.a5 Ke3 en omdat 8.a6 faalt op 8...Pc5+ bereikt de zwarte koning het veld d4 en kan dan veilig het paard op c5 zetten. Maar wit speelt de Festina lente-zet: 5.a3! Pd1 5...Kb1 6.c4 Pd3 7.a4 Pc6+ 8.Kb4 en er is geen houden meer aan. 6.a4 Pe3 7.a5 Pd5 8.a6 Pc7 9.a7 Nu is zwart bijna uitgepraat. Na bijvoorbeeld 9...Kd2 hobbelt de witte koning eenvoudigweg richting het zwarte paard met 10.Kb4(c4). Vooral om de componisten te plezieren probeert zwart nog 9...Pb5 waarna wit persé moet promoveren: 10.a8D(T) en wint. Het Excelsior-thema!
Deze studie legde ik tijdens een Apeldoorns schaakfestival in 2001 aan GM Artur Joesoepov ter oplossing voor (zie foto), nadat hij als enige een andere eindspelstudie wist op te lossen.... in enkele seconden. Joesoepov gebruikt mijn database (zie www.hhdbiv.nl) als training om zijn tactiek in het eindspel te verbeteren en is dus niet alleen een zeer sterk schaker maar ook nog eens een ervaren oplosser. Vanwege de complexiteit in de zijvarianten bleek deze horde zelfs voor hem te hoog.
In mijn HHdbIV-database zitten 1568 studies met het Excelsior-thema volgens de ruime definitie dat een (witte/zwarte) pion vanuit de beginstelling uiteindelijk promoveert, waarvan dat bij 388 studies middels een extra stapje gebeurt. Of het allemaal studies zijn waarin het Excelsior-thema centraal staat, laat ik graag over aan de geïnteresseerde onderzoeker.
Toevallig had ik ook over de "Excelsiorpion" iets geschreven: schaaksite.nl/de-excelsiorpion.