Belevenissen van een arbiter: Klokken (I)
De één vindt het niks, de ander wil niet meer zonder spelen en de jeugd weet niet beter meer. De elektronische klok is niet meer weg te denken uit de schaakzalen. De traditionele houten Gardéklokken moeten steeds meer plaats maken voor het technisch vernuft. Grootste voordeel: je kunt op de seconde af zien hoeveel tijd je nog hebt voordat je vlag valt. Ook zijn er met de introductie van de DGT’s (Digital Game Timer) nieuwe speeltempo’s ontwikkeld, waaronder het inmiddels welbekende Fischertempo: buiten een vaste speeltijd krijg je er ook nog een bepaald aantal seconden per zet bij. Tevens is het mogelijk om er een zettenteller bij in te stellen. Dit alles houdt wel in dat de spelers de elektronische klok met uiterste zorgvuldigheid moeten behandelen. Iedere onjuiste aanraking zorgt voor een teveel aan toegekende speeltijd en een verstoring van de zettenteller en dat zorgt weer voor een verkeerd moment van vlagval met verwarring en consternatie tot gevolg!
Tijdens het Univé Schaaktoernooi, van 22 tot en met 30 oktober gehouden in het Drentse Hoogeveen, hebben de elektronische klokken ons aardig scherp gehouden. Het sfeervolle raadhuis was voor de 14e keer het decor van dit toernooi waar ongeveer 250 schakers, verdeeld in een kroongroep van vier personen en drie andere grote groepen, hun kunsten mochten vertonen. Op acht digitale borden kon de rest van de wereld live meekijken naar de verrichtingen van de sterkste spelers.
Er waren zelfs twee webcams geïnstalleerd in de trouwzaal waar de Kroongroep speelde. Het speeltempo in de Kroongroep en de Open Groep bedroeg 1 uur en 30 minuten voor de eerste 40 zetten en daarna 30 minuten extra voor de rest van de partij + 30 seconden extra per zet vanaf zet 1. De eerste ronde gebruikten we een vaste instelling op de klok waar dit tempo, volgens het overzicht op de onderkant van de klok, vast in geprogrammeerd was.
In de loop van de eerste ronde kwam er een speler naar ons toe met een mededeling: “Zeg, niet dat het iets uitmaakt voor de uitslag van mijn partij, want ik heb sowieso verloren, maar toen ik tijd erbij kreeg was dat geen 30 maar 15 minuten!” “Dat kan niet, joh!” was onze eerste reactie. Even later controleerden wij die klok en hij had gelijk: die klok gaf er maar 15 minuten bij in plaats van 30. Na ook nog een paar andere klokken nagekeken te hebben, kwamen wij tot de onthutsende conclusie dat alle klokken van dat type deze onvolkomenheid vertoonden! Dus, of er is een programmeerfout gemaakt of de tekst op de onderkant van de klok is fout. Dit betekende dat bijna alle klokken in de Open Groep verkeerd ingesteld stonden! Een fraai begin! Gelukkig bleef de schade beperkt tot zes borden waarbij we na de eerste periode het spel even stil moesten leggen om de kloktijden te corrigeren. Vele partijen waren namelijk al vrij snel afgelopen door het grote ratingverschil tussen de spelers in de eerste ronde van een zwitsers toernooi.
Verleden jaar stond ik bij een partij te kijken waar de spelers zojuist hun 40 zetten voltooid hadden volgens hun notatieformulier. Net toen ik tot het besef kwam dat de extra tijd er nog niet bijgeteld was na die 40 zetten (de zettenteller was ingesteld), was de bedenktijd voor de eerste periode van één van de spelers op en wat gebeurde er? De vlag viel en de klok stopte onmiddellijk met lopen! Oftewel, volgens de klok had die speler verloren omdat hij de 40 zetten niet in de voorgeschreven tijd gehaald had. Hoe kon dat? Volgens zijn notatieformulier zat hij al even over zijn 41e zet na te denken! Wat bleek? Bij het begin van de partij hadden zij allebei een zet gedaan en kwamen daarna tot de conclusie dat de klok nog niet aan stond. Geen probleem! Knopje indrukken en hij loopt. Alleen wist de klok niet dat er al een zet was gedaan. Toen beide spelers 40 zetten hadden gedaan had de klok er slechts 39 geregistreerd, met bovenstaand gevolg. Het is dat ik erbij stond en alles waargenomen had, anders kun je nog vervelende discussies krijgen zoals: wanneer is die vlag gevallen? Het kon best zo zijn dat hij al op de 39e zet gevallen was en de spelers het niet opgemerkt hadden. Dit leidt dan tot verlies voor diegene wiens vlag gevallen is! Nu stelde ik de kloktijden opnieuw in en kon de wedstrijd verder gaan. Conclusie: eerst de klok aanzetten voordat de eerste zet gedaan wordt!
De schoonheidsprijs in de Open Groep werd dit jaar gewonnen door de 50-jarige FM Menno Okkes, spelend in de meesterklasse voor schaakclub Utrecht. Hij versloeg de 39-jarige Russische GM Mikhail Ulibin op fraaie wijze.
FM Okkes,Menno (2378) – GM Ulibin,Mikhail (2544) [C16]
Hoogeveen Univé Open (2), 23.10.2010
1.e4 e6 2.d4 d5 3.Pc3 Lb4 4.e5 b6 5.Ld2 La6 6.Lxa6 Pxa6 7.De2 Dc8 8.Pf3 Pe7 9.0–0 0–0 10.Lg5 h6 11.a3 hxg5 12.axb4 Pxb4 13.Pxg5 Pf5 14.Pd1 c5 15.c3 Pc6 16.Dh5 Ph6 17.Pe3 f6 18.exf6 Txf6 19.Pg4 Pxg4
20.Dh7+ Kf8 21.Dh8+ Ke7 22.Dxg7+ Kd6 23.dxc5+ Kxc5 24.b4+ Kb5 25.c4+ Kxc4 26.Tfc1+ Kxb4 27.Dh7 Pd4 28.Tab1+ Pb3 29.Txc8 Txc8 30.Dh3 Tc3 31.Dxg4+ Ka3 32.Pxe6 Ka2 33.Td1 Kb2 34.De2+ 1–0
Klokken kunnen inderdaad tot consternatie leiden!
Wel een opmerking m.b.t. het vallen van de vlag. Dit leidt volgens mij alleen tot verlies als die tijdig (voor het aantal uit te voeren zetten binnen de vastgestelde tijd) wordt vastgesteld door de tegenstander of wedstrijdleider. De klok wordt stilgezet en als de speler het niet eens is met de beslissing vindt reconstructie plaats. In het gegeven voorbeeld wordt dus altijd doorgespeeld. Zonder constatering is er ook geen verlies als gevolg van tijdsoverschrijding mogelijk. Op welk moment de vlag daadwerkelijk is gevallen, is dus niet van belang. Dat is tenslotte ook niet meer te controleren.
De situatie in bovenstaand commentaar is van toepassing voor een klok zonder ingestelde zettenteller.
Voor een klok met een ingestelde zettenteller ligt de situatie iets anders.
Ook dan is het niet van belang wanneer de vlag gevallen is maar wel het feit dát de vlag gevallen is. Dit betekent dat één van beide spelers de (ingestelde) 40 zetten niet in de voorgeschreven tijd gehaald heeft. De klok van wit én van zwart stopt dan gelijk met lopen.
Onmiddellijk na het voltooien van de 40 zetten binnen de vastgestelde tijd krijgen de spelers de extra tijd voor de tweede periode erbij. Er zal dan helemaal geen vlag vallen.
Als de arbiter of een speler bijvoorbeeld bij 46e zet pas ziet dat de vlag gevallen is kunnen normaal gesproken de stukken de doos weer in.
Maar wat als beide spelers bij hoog en bij laag volhouden dat bij het voltooien van de 40 zetten de klok nog liep en er nog geen vlag gevallen was……
Ik ben even in de reglementen gedoken. Daaruit lees ik inderdaad dat bij gebruik van een zettenteller bij tijdsoverschrijding de klok automatisch stopt en dus altijd (ook 10 zetten later) kan worden geconstateerd dat een speler de tijdcontrole niet heeft gehaald.
Dat betekent dat je de klok van de tegenstander niet in werking mag zetten als hij stukken omver gooit, dan klopt de zettenteller niet meer. Elders in het reglement staat dat een speler door hem omgegooide stukken in z’n eigen tijd moet rechtzetten. Hoe voer je dit dan uit (als hij de klok dus onrechtmatig heeft ingedrukt)?
De zettenteller corrigeren en als je met een increment van 30 seconden speelt dan moet je bij beide spelers er 30 seconden afhalen omdat ze allebei de klok een keer teveel hebben ingedrukt.