Het “Jules”-motief

Het is prachtig als je als relatief onbekende schaker jezelf onsterfelijk kan maken met één zet. Het overkwam Saveedra met een prachtige vondst. Een minorpromotie tot toren. Zie het artikel van Harold van der Heijden over dit thema. In het Brabantse Best woont schaakjournalist Jules Welling. Geen familie van de bekende internationale meester Gerard Welling uit Eindhoven overigens. Jules is een schaker van clubniveau die van de dokter niet meer in competitieverband mocht uitkomen omdat het slecht voor hem zou zijn. Maar als een grootmeester in de buurt is die een simultaan komt geven, is hij van de partij.

Zo is hij vooral tijdens de beroemde Interpolistoernooien in de tachtiger en negentiger jaren tegen veel grootmeesters in het strijdperk getreden. Tegen een van hen, Ludek Pachman, heeft hij een zet bedacht, waarmee hij wat mij betreft gelijkgeschaald mag worden met het Saveedramotief. Maar helaas voor Jules, vond er een mystificatie plaats die hem groot onrecht heeft aangedaan. Laten we eerst maar eens kijken naar zijn prachtige vondst.

 [FEN "8/6KP/3rk3/8/p7/P7/1P5P/8 b - - 0 1,normaal,centrum,"] 

Zwart staat een toren voor, maar de witte pion op h7 staat op de voorlaatste rij, ondersteund door de eigen koning. Daarmee lijkt wit zich het vege lijf te kunnen redden. Jules gaat even op en neer om zijn toren te verbeteren.

1… Td7+ 2. Kg6 Td8 3. Kg7

 [FEN "3r4/6KP/4k3/8/p7/P7/1P5P/8 b - - 0 3,normaal,centrum,"] 

Remise binnen handbereik voor wit, zou je zeggen. Niet na de volgende schitterende zet!

3… Th8!! Het is opmerkelijk dat zwart een volle toren in de aanbieding kan doen, maar dat dit de enige manier is om de winst af te dwingen. Zonder dit torenoffer is er geen winst voor zwart. 4. Kxh8 Wit kan ook wachten met het aannemen van het torenoffer, maar het zal hem niet baten. [Na 4. h4 wacht zwart geduldig af. 4… Ke7 5. h5 Ke8 6. h6 Ke7 en nu moet hij wel. 7. Kxh8 Kf7 met hetzelfde verloop als in de partij.] 4… Kf7 Dat is uiteraard het idee. De witte koning wordt opgesloten aan de rand en dan komt hij op een gegeven moment in tempodwang. Het is komisch om te zien hoe wit het noodlot over zichzelf afroept in het vervolg:

5. h3 Kf8 6. h4 Kf7 7. h5 Kf8 8. h6 Kf7 9. b4 axb3 10. a4 b2 11. a5 b1D 12. a6 Da1# 0-1

Met zo’n zet kun je thuiskomen! Dat deed Jules ook, niet menselijks is hem vreemd. Hij schreef er indertijd uitgebreid over in “De Raadsheer” het clubblad van de Eindhovense Schaakvereniging. Maar zijn lot was wreed.

Het fragment kwam als bijzonder eindspel terecht in De Schaakinformator, een vooraanstaand boekwerk waarin elk half jaar (later vier keer per jaar) de beste partijen, geanalyseerd en wel, in verschenen. In een speciaal hoofdstuk met eindspelen werden echter – als ik het goed heb – de kleuren omgedraaid. Men ging er kennelijk van uit dat de grootmeester deze partij gewonnen hebben.

Dat was Jules’ eer te na en volgens mij heeft hij er werk van gemaakt om dit gerectificeerd te krijgen. Ik kan me niet herinneren of het hem gelukt is, feit is wel dat dit wat mij betreft het “Jules-motief” genoemd kan worden.

Uiteraard ben ik op zoek gegaan naar studies en inderdaad ben ik er een paar op het spoor gekomen. Eerst een tweetal gemakkelijke studies, als je het kunstje tenminste kent.

 [FEN "8/8/1p6/p7/P7/8/4K1kp/5R2 w - - 0 1,normaal,centrum,"] 

1. Th1 Kxh1 2. Kf2 b5 3. axb5 a4 4. b6 a3 5. b7 a2 6. b8D a1D 7. Db7# 1-0

 [FEN "8/8/6p1/7p/7P/8/pk1K4/2R5 w - - 0 1,normaal,centrum,"] 

1. Ta1 Kxa1 2. Kc2 g5 3. hxg5 h4 4. g6 h3 5. g7 h2 6. g8D h1D 7. Dg7# 1-0

Tijd voor het wat zwaardere werk:

 [FEN "8/8/6p1/2k4p/5NRP/8/p7/3K4 w - - 0 1,normaal,centrum,"] 

Wit heeft grote problemen om pion a2 tegen te houden. 1. Pd3+ Kb5 2. Tg5+ Ka4 3. Pc5+ Kb4 4. Pb3 Kxb3 Ten koste van het paard kan de toren nu eindelijk ingezet worden.

 [FEN "8/8/6p1/6Rp/7P/1k6/p7/3K4 w - - 0 5,normaal,centrum,"] 

5. Ta5 Kb2 6. Tb5+ Kc3 [Na 6… Ka3 wint 7. Kc2 a1D 8. Ta5+] 7. Tc5+ Kb2 8. Tc2+ Kb3 9. Tc1 Kb2

 [FEN "8/8/6p1/7p/7P/8/pk6/2RK4 w - - 0 10,normaal,centrum,"] 

10. Ta1! Daar is het “Jules”-motief weer! 10… Kxa1 11. Kc2 g5 12. hxg5 h4 13. g6 h3 14. g7 h2 15. g8D h1D 16. Dg7# 1-0

 [FEN "8/2p5/1p4p1/1P5p/2R4P/p5p1/pk4P1/3K4 w - - 0 1,normaal,centrum,"] 

1. Tc2+ [1. Tc1? a1D 2. Txa1 Kxa1 3. Kc1 Ka2 4. Kc2 Ka1] 1… Kb3 2. Tc1 Kb2

 [FEN "8/2p5/1p4p1/1P5p/7P/p5p1/pk4P1/2RK4 w - - 0 3,normaal,centrum,"] 

3. Ta1! Zelfs met zoveel pionnen minder, werkt het motief. 3… g5 [3… Kxa1 4. Kc2 g5 5. hxg5 h4 6. g6 h3 7. g7] 4. hxg5 h4 5. g6 h3 6. Txa2+ Kxa2 7. g7 h2

 [FEN "8/2p3P1/1p6/1P6/8/p5p1/k5Pp/3K4 w - - 0 8,normaal,centrum,"] 

8. Kc2 [Ook 8. g8D+! vindt zoals Cook heeft uitgevonden.] 8… h1D 9. g8D+ Ka1 10. Dg7+ Ka2 11. Df7+ Ka1 12. Df6+ Ka2 13. De6+ Ka1 14. De5+ Ka2 15. Dd5+ Ka1 16. Dd4+ Ka2 17. Dc4+ Ka1 18. Dc3+ Ka2 19. Db3+ Ka1 20. Dxa3# 1-0