De avonturen van Jan Nagel
Eind december vorig jaar heeft Teun Koorevaar een oproep geplaatst over Schaken en Politiek.
2010 was een bewogen politiek jaar waarin veel gebeurde en waarin er ook veel veranderde in ons politieke landschap. Nog nooit werden zoveel schaakmetaforen gebruikt in de politiek als in dit jaar. In alle populaire TV -programma´s zoals in De Wereld Draait Door, Buitenhof, Nova en Nieuwsuur werden regelmatig schaaktermen gebruikt en hetzelfde gebeurde volop in de landelijke dag- en weekbladen.
Johan Hut heeft ons naar aanleiding van deze oproep ons deze bijdrage gestuurd.
Jan Nagel is een sterke schaker. Ooit werd ons team HSG 3 kampioen van de 1e klasse SGS en waren we beiden topscorer met 7,5 uit 9. Zo sterk is hij. Nagel heeft ook een groot inzicht. Zo snapt hij dat je beter Italiaans kunt spelen dan Spaans. In het Italiaans gaat de loper in één zet naar de gewenste diagonaal a2-g8 en in het Spaans doet hij daar drie zetten over. Na 1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 speel ik ook altijd 3.Lc4, Nagel en ik vinden 3.Lb5 een beetje dom. Jan Nagel is ook een leuke schaker, want hij denkt nooit lang na. O, wat heb ik een hekel aan tegenstanders die lang nadenken. Nagel werkt een partij voor de interne competitie af in niet meer tijd dan daarvoor strikt noodzakelijk is, om vervolgens in een andere ruimte vluggertjes te gaan spelen. Toch staat Jan Nagel meer bekend als organisator en promotor dan als speler.
Probleemoplosser
Jan Nagel is een bijzonder personage. Bijzondere personages verdienen een biografie. Zelf begrijpt hij dat als de beste, daarom is het een autobiografie geworden. Die heet ‘Boven het maaiveld’, ik zou inderdaad niet weten hoe je een boek over Jan Nagel anders zou moeten noemen. Binnen de Partij van de Arbeid was hij eind jaren zestig een van de jonge voormannen van de beweging Nieuw Links en het jongste lid van het partijbestuur. Later werd hij namens de PvdA lid van de Eerste Kamer (1977-83), maar Nagel is meer politicus dan PvdA’er. Toen de PvdA de problemen niet kon oplossen, richtte Nagel in een handomdraai nieuwe partijen op. Eerst Leefbaar Hilversum om de eeuwig voortdurende verkeerschaos in Hilversum op te lossen (is nog niet gelukt, maar politiek Hilversum is wel lekker opgeschud), daarna Leefbaar Nederland om alle problemen in Nederland op te lossen, toen de Partij voor Rechtvaardigheid, Daadkracht en Vooruitgang (PRDV, toevallig ook de initialen van lijsttrekker Peter R. de Vries) omdat Nagel voor rechtvaardigheid, daadkracht en vooruitgang is en tot slot (nou ja, dat weten we natuurlijk nog niet) 50PLUS om de belangen te behartigen van 50-plussers, maar niet alleen 50-plussers, eigenlijk gewoon van iedereen. Nagel was gemeenteraadslid in Hilversum van 1994 tot 2006 en in 2001/02 gedurende tien maanden wethouder.
Sterkste parlementariër
Of Jan Nagel het Nederlands kampioenschap schaken voor parlementariërs in Wijk aan Zee (gelijktijdig met Hoogovens/Corus/Tata) heeft bedacht, weet ik niet. Wel ben ik ervan overtuigd dat hij het kampioenschap voor ex-parlementariërs heeft bedacht en wel op het moment dat hij ex-parlementariër werd. Nadat de parlementariërs en de ex-parlementariërs elk hun eigen toernooi hebben afgewerkt, spelen de winnaars van beide toernooien een finale om de Max Albrecht Trofee. Die is genoemd naar een directielid van Hoogovens dat zich altijd sterk maakte voor het behoud van het toernooi. Meestal won Jan Nagel, maar Gerrit Valk (oud-lid van de Tweede Kamer voor de PvdA) heeft ook wat titels op zijn naam staan en ook Bas de Gaay Fortman (oud-lid van de Tweede en de Eerste Kamer voor de PPR en later Groen Links) is een geduchte concurrent.
Toen ik net schaakjournalist was (januari 1997), trof ik Jan Nagel (zoals zo vaak) in het café van de Moriaan. Hij liep langs me en zei terloops: “Ik heb het toernooi gewonnen. Dit is het grootste succes in mijn carrière.” Zelf begreep hij ook wel dat ik dan in de krant zou schrijven: “In zijn persconferentie gaf Nagel na afloop met tranen in de ogen toe, dat dit het grootste succes in zijn schaakloopbaan was. Die bekentenis was geheel in de stijl van dit roemruchte toernooi. Het gaat in Wijk aan Zee niet alleen om de veertien mannen op het podium, maar vooral om het grote geluk van de kleine man, die op zijn eigen niveau een jaren gekoesterde sportieve wens in vervulling ziet gaan.” Goed, dat schreef ik dan ook.
Publiciteitsbespeler
Jan Nagel ziet journalisten vanaf grote afstand. Hij is al jarenlang Nederlands kampioen ‘herkennen van journalisten’ op de afstanden 100 en 200 meter. Hij weet perfect hoe hij de publiciteit moet bespelen. Toen Nagel in 2001 Leefbaar Nederland oprichtte, schreef een verslaggever van de Gooi- en Eemlander: “Praat als journalist met Jan Nagel en je blijft in verwarring achter. Waarom doet hij zo, wat wil hij bereiken met die lawine aan informatie die hij over je uitstort. Is hij naïef? Of voert hij je heel slim en bewust met allerlei vaak irrelevante feiten, weetjes en roddels om zijn punt te scoren? Bouwt hij daarom in vrijwel elk gesprekje een stukje ‘off the record’ in, informatie die hij maar al te graag wil geven, maar die niet aan hem toe te schrijven is. Wat is zijn visie; heeft hij die wel? Eén ding is zeker: hij is een politicus pur sang, die zijn gelijke in de Hilversumse gemeenteraad niet kent.”
Voor een artikel in de Volkskrant over Jan Nagel (als politicus) kwam eens een fotograaf langs op de clubavond van het Hilversums Schaakgenootschap. Hij speelde tegen Wim van der Wijk, die eigenlijk een maatje te sterk voor hem is. Nagel stond dan ook slecht, maar toen hij met de ogen die hij ook in zijn achterhoofd heeft de fotograaf zag, stond hij op, ging achter zijn stoel staan en keek met de armen over elkaar naar het bord. Nou heeft Van der Wijk tijdens het schaken de gewoonte om zijn hoofd in zijn handen te verbergen, ook als hij goed staat. Toen de fotograaf klaar was, ging Nagel weer zitten en gaf de partij op. Maar de volgende ochtend stond onder de foto: “Nagel overziet als een veldheer het bord, terwijl zijn tegenstander in diep gepeins is verzonken.”
Toernooibaas
Al ruim dertig jaar organiseert Jan Nagel in zijn achtertuin op Tweede Pinksterdag het Sterreslagtoernooi, later omgedoopt in Leefbaar Sterreslag. Het snelschaaktoernooi is genoemd naar de Sterrelaan, waar hij woonde toen het toernooi voor het eerst werd gespeeld. Nagel noemt zichzelf de langst zittende toernooidirecteur van Nederland. Aan het toernooi nemen vooral schaakjournalisten en -organisatoren deel, alsmede mensen die Nagel heten of met een Nagel getrouwd zijn. Of in het verleden een relatie met een Nagel hebben gehad, want Jan Nagel is vergevingsgezind. Het toernooi wordt meestal gesponsord door een bierbrouwerij en het toernooireglement is kort:
1. Het toernooi begint om 11.00 uur, om 12.00 gaat de tap open.
2. Arbiter Arthur Schuering krijgt een grote bak ijs.
3. De arbiter bepaalt of hij de regels handhaaft.
4. Als de arbiter vindt dat een speler geen poging doet de partij op normale manier te winnen, mag hij die speler verwijderen.
5. Het beledigen van de tegenstander is niet toegestaan, tenzij dit goed gemotiveerd gebeurt.
6. In tegenstelling tot een geoorloofde zet kan een ongeoorloofde zet niet tot verlies van de partij leiden. Het is echter niet toegestaan om uit veiligheidsoverwegingen alleen maar ongeoorloofde zetten uit te voeren.
7. ’s Avonds is er barbecue.
Omdat er verschillen in speelsterkte zijn, wat natuurlijk niet socialistisch is, begint iedereen behalve schoonzoon Yasser Seirawan met startpunten. Voor het toernooi over 34 ronden krijgt John van der Wiel twee startpunten, Gert Ligterink vier enzovoort. Als liefhebbende vader schat Jan Nagel de schaakkunsten van zijn zoon Iwan dusdanig in dat hij hem 33 startpunten geeft. Dus Seirawan kan het toernooi winnen als hij al zijn partijen wint en zijn zwager niet één. Meestal lukt dat.
Fondsenwerver
Behalve schaker, politicus, politiek schaker en schaakpoliticus is Jan Nagel ook schaakpromotor. Hij was voorzitter van het Max Euwe Centrum, dat vier politici op rij als voorzitter had: Frank de Grave, Jan Nagel, Fred Teeven en Eric Smaling. Teeven moest de functie vorig jaar opgeven toen hij staatssecretaris werd, Smaling is lid van de Eerste Kamer namens de Socialistische Partij. In de aanstelling van politici als voorzitter mogen we de hand van Jan Nagel vermoeden. Opmerkelijk is dat ook het KNSB-bestuur een paar keer een politicus als voorzitter heeft gehad: Dick Tommel (D66, ook afgetreden toen hij in 1994 staatssecretaris werd), Sytze Faber (CDA, eerst bestuurlid topschaak en later even voorzitter) en de huidige voorzitter Eddy Schuyer (D66).
Nagel maakte ook furore door het Nederlands kampioenschap naar Hilversum te halen. In 2005 werd het nog in Leeuwarden gehouden met een prijzengeld van ongeveer 40.000 euro, voor 2006 schraapte Nagel 46.600 euro bijeen. Dat is exclusief materiële sponsoring zoals zaalruimte en hotelkamers. “Dat heb ik mooi voor elkaar gekregen”, zei Nagel tegen het KNSB-bestuur, “nu mogen jullie dit voor de komende drie jaar handhaven.” Daarop zakte het prijzengeld ineen tot ongeveer 30.000 euro. Is het bestuur niet zo handig als Jan Nagel? Daarover zijn de meningen verdeeld. Je zou ook kunnen zeggen, mede indachtig zijn politieke avonturen, dat Nagel heel enthousiast iets kan opzetten, maar het niet altijd weet vast te houden. Net zoals hij na 1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lc4 wel degelijk gewonnen staat, maar er niet altijd in slaagt de partij ook tot winst te voeren.
Johan Hut
