Hoe moet men zich gedragen tijdens toespraken?

Hoe moet men zich gedragen tijdens de toespraken op het 73ste Tata Steel Toernooi?

Op het 73ste Tata Steel Schaaktoernooi hebben zich gebeurtenissen voorgedaan die niets hebben te maken met de FIDE-regels, maar met de behoorlijkheidsnormen.

In de eerste plaats gaat het om het gedrag van internationaal arbiters, niet om hun beslissing. Het betreft de vraag: mag een internationaal arbiter door de toespraak van de voorzitter van het organisatiecomité heen praten? Voor de schaakwereld is dit een heel lastig vraagstuk. De opvattingen daarover lopen ver uiteen.

In de tweede plaats gaat het om het gedrag van de toehoorders tijdens de opening van het 73ste Tata Steel Toernooi. Wanneer de burgemeester van Hilversum een toespraak houdt om namens Hare Majesteit de Koningin Hans Böhm te benoemen tot Ridder in de orde van Oranje Nassau, praat het publiek tijdens deze toespraak.

De vraag rijst hoe een einde te maken aan deze verruwing van omgangsvormen.

Overzicht van paragrafen:

1. Het 73ste Tata Steel Toernooi

2. Het organisatiecomité

3. De openingstoespraak van de voorzitter

4. Ze konden niet omschakelen

5. De toespraak van de burgemeester van Hilversum

6. Cursusmateriaal

1. Het 73ste Tata Steel Toernooi

In Wijk aan Zee wordt jaarlijks in januari het ‘meest prestigieuze, grootste en mooiste schaaktoernooi ter wereld’ gehouden, aldus een omschrijving van Hans Böhm. Het eerste toernooi is als een regionaal toernooi begonnen in 1938 op het terrein van de Hoogovens. In 1946 wordt het al een internationaal toernooi. Tot 1999 staat het bekend als ‘Hoogovens Schaaktoernooi.’

Wanneer het Brits-Nederlandse bedrijf Corus de Hoogovens overneemt, heet het van 2000 tot en met 2010 ‘Corus Schaaktoernooi’. En vanaf 2011‘Tata Steel Schaaktoernooi’ bij overname door het Indiase bedrijf Tata Steel.

Het is een toernooi waaraan zeshonderd schakers deelnemen. Er zijn tienkampen, vierkampen, een rapidtoernooi, een superchess-toernooi. En er zijn drie grootmeestergroepen.

Dit jaar is het toernooi gehouden van 14 tot en met 30 januari. De wereldtop speelt in de A-groep. Deze groep krijgt internationaal media belangstelling. In 2011 bestaat deze groep uit, in volgorde van eindstand: Hikaru Nakamura, Viswanathan Anand, Levon Aronian, Magnus Carlsen, Vladimir Kramnik, Maxime Vachier-Lagrave, Anish Giri, Roeslan Ponomarjov, Ian Nepomniasjtsji, Wang Hao, Aleksandr Grisjtsjoek, Erwin l’Ami, Jan Smeets en Aleksej Sjirov.

Wit: Magnus Carlsen (2814)

Zwart: Anish Giri (2686)

Wijk aan Zee, 17 januari 2011

73ste Tata Steel Schaaktoernooi

Derde ronde

Herman Grooten, schaaksite, ‘Sensationele zege Giri op Carlsen’

1. d4 Pf6 2. c4 g6 3. g3 Lg7 4. Lg2 d5 5. cxd5 Pxd5 6. Pf3 Pb6 7. Pc3 Pc6 8. e3 0-0 9. 0-0 Te8 10. Te1 a5 11. Dd2 e5 12. d5 Pb4 13. e4 c6 14. a3 cxd5 15. axb4 axb4 16. Txa8 bxc3 17. bxc3 Pxa8 18. exd5 Pb6 19. Td1 e4 20. Pg5 e3 21. Db2 Dxg5 22. Lxe3 Dg4 Wit geeft op.

Herman Grooten: ‘En hier gaf Carlsen zich al gewonnen omdat hij zag dat hij een stuk achter blijft zonder dat daar ook maar iets tegenover staat. (23. f3 (23. Db3 Da4) 23… Da4! en het paard kan nog altijd niet geslagen worden omdat de toren hangt. 24. Ta1 wordt beantwoord met 24… Pc4. Wat moet dit een afschuwelijke nederlaag zijn geweest voor de gewezen nummer één van de wereld. Een geweldige verrassing van Giri!’

Deze partij krijgt in de wereld volop media aandacht. De zestienjarige Anish Giri verschijnt in vele televisieprogramma’s. Het is een geweldige promotie voor het schaken, en voor Tata Steel. De organisatoren mogen terecht trots zijn.

2. Het organisatiecomité

Het organiseren van zo’n toernooi is zeer arbeidsintensief. Het organisatiecomité bestaat uit: Dolf Vos, voorzitter, Jeroen van den Berg, toernooidirecteur, Arno Vrins, penningmeester, Theo Hoogland, commerciële zaken, en Hans Goossens, vertegenwoordiger van Tata Steel. Dit team werkt het gehele jaar door aan het organiseren van het toernooi.

Jeroen van den Berg: ‘Dit team werkt vanaf februari aan het toernooi. In januari werken ca. 100 mensen voor het toernooi. Maar als je ook alle vrijwilligers uit het dorp Wijk aan Zee meerekent kom je op een aanzienlijk hoger aantal. Dit is een van de vele voordelen van het organiseren van zo’n sterk toernooi in een dorp als Wijk aan Zee. Als dit toernooi in Amsterdam of Rotterdam zou worden gehouden zou het minder populair zijn dan nu in Wijk aan Zee.’

‘Wij hebben een lid in ons organisatiecomité die bij de sponsor werkt, vlak bij de afdeling Communicatie. Hij overlegt met de Nederlandse directie en dat is het min of meer voor ons. Daarna overlegt de Nederlandse directie met belangrijke functionarissen binnen de Tata-organisatie. Maar wij, als organisatiecomité, kunnen dat niet direct doen. Wij kunnen alleen maar afwachten. (…) Zo snel mogelijk na afloop van het toernooi starten we onze lobby. We kunnen niet tot 2013 wachten, want dan zijn we te laat,’ Schaaksite, Alina L’Ami, Interview met Jeroen van den Berg, 27 januari 2011.

Er zijn dus veel mensen achter de schermen die zich inzetten opdat de schakers kunnen genieten van het schaakspel.

De voorzitter was voor zijn pensionering een hoge functionaris bij Hoogovens/Corus. Voor Tata Steel is hij het boegbeeld. Hij is ook extern verantwoordelijk voor de gang van zaken op het toernooi. De directeuren van Tata Steel zullen hem erop aanspreken wanneer er ongeregeldheden zijn. Wel kan hij intern eventueel de betrokkenen aanspreken op hun gedrag. Het Tata Steel Schaaktoernooi is een wereldtoptoernooi, daarom is de voorzitter van het organisatiecomité voor schaakbegrippen te vergelijken met een burgemeester van een stad met meer dan honderdduizend inwoners.

3. De openingstoespraak van de voorzitter

Een openingstoespraak van een voorzitter maakt onderdeel uit van elk toernooi. Daarbij moeten schakers zich realiseren dat zonder de voorzitter zij op dat toernooi niet hadden kunnen schaken. En dat geldt ook voor scheidsrechters. Ook een scheidsrechter moet weten dat zonder de organisatie hij op dat toernooi geen scheidsrechter had kunnen zijn.

Het is dus meer dan een kwestie van fatsoen om de voorzitter en het organisatiecomité met respect te behandelen. Het heeft ook te maken met waardering en dankbaarheid. Dat betekent ook dat als de voorzitter een openingstoespraak houdt, men zwijgt en luistert, of althans de beleefdheid in acht neemt door te doen alsof men luistert.

Dat nu was niet het geval tijdens de openingstoespraak bij het tienkamp op het 73ste Tata Steel Schaaktoernooi. Vlak bij de voorzitter staat de hoofdscheidsrechter rustig door de toespraak heen te praten. De hoofdscheidsrechter, nota bene een internationaal arbiter, toont geen greintje respect, hij kan zelfs niet eens de schijn ophouden dat de toespraak hem interesseert.

Dit voorval staat op youtube: www.youtube.com/watch?v=dXgTFyO3tWQ&feature=player_embedded

Ik heb veel toespraken aangehoord, maar zoiets heb ik nooit eerder gezien. En mensen wie ik wijs op dit filmpje, schudden hun hoofd. ‘Dit schouwspel is een aanfluiting,’ aldus een reactie. En dat is het ook. Op het filmpje is te zien hoe de hoofdscheidsrechter en de andere arbiters zich niets aantrekken van de toespraak en gewoon door de toespraak heen praten. Het scheelt zelfs weinig of een schaker kegelt de voorzitter omver. En de wedstrijdleiding doet niets! Die leiding praat gewoon verder. Zij vergeten dat zij een voorbeeldfunctie vervullen. Op dat toernooi zijn zij een autoriteit. Welnu, indien zelfs de autoriteiten het beeld bevestigen dan men zich zo mag gedragen, ontnemen zij zich daarmee het recht een schaker te corrigeren die praat tijdens een toespraak. Het is een kwestie van de pot en ketel. Zodat het nog lastiger wordt de orde en rust op een toernooi te handhaven.

Indien in het bedrijfsleven of bij de overheid een werknemer, een ambtenaar zich zo jegens een spreker gedraagt, mag hij nooit weer bij dergelijke gelegenheden aanwezig zijn. Daar wordt gelukkig nog wel gelet op vormen en manieren.

Een schaker die urenlang een goede partij speelt, verliest de partij indien hij aan het eind slechts één domme zet doet. Hij heeft verloren, ook al speelde hij sterk. Ik heb wel eens een schaker horen zeggen: ‘Mijn tegenstander heeft ten onrechte gewonnen, want ik stond gedurende de hele partij beter.’

Welnu, zo vergaat het ook een scheidsrechter. Een scheidsrechter kan twee weken of zelfs langer goed werk voor het toernooi verrichten. Maar, slechts één kapitale blunder van hem kan zijn imago beschadigen. Want zo gaat het altijd in het leven. Niet alleen in de sport, ook op iemands werk, ook in de situatie thuis.

4. Ze konden niet omschakelen

Sommigen in de schaakwereld vinden het filmpje helemaal niet erg. Een van hen is ‘de schuine Lezer’ die anoniem het voorval goedkeurt. Hij verwijt zelfs Dolf Vos dat deze de plek zelf heeft uitgekozen om zijn toespraak te houden. Dan moet men niet zeuren en is het de eigen schuld de voorzitter van het organisatiecomité dat het zo is gelopen. Dat de schuine Lezer anoniem wenst te blijven is begrijpelijk. Want, als hij onthult wie hij is, is het wel erg pijnlijk dat met name hij het voorval verdedigt. Het organisatiecomité zal vreemd opkijken als zij hoort wie de schuine Lezer is.

Anderen menen dat een openingstoespraak van een schaaktoernooi niet moet worden vergeleken met een toespraak van de koningin. In een interview op youtube vertellen de hoofdscheidsrechter en een internationaal arbiter dat er niets bijzonders aan de hand is geweest. Zie: www.youtube.com/watch?v=SmzkmXDOWd0&feature=player_embedded

Weer anderen wijzen erop dat er sprake was van onvoorziene omstandigheden. De meeste schakers verschenen de eerste dag op het toernooi op het laatste moment, bovendien waren veel mensen niet verschenen, en tot slot waren er van de reserves te weinig mensen gekomen. Daardoor moesten tientallen personen worden heringedeeld. Uitstel van het begintijdstip was niet mogelijk, omdat een tijd later ook de grootmeestergroepen moesten beginnen. Vandaar dat de scheidsrechters tijdens de openingstoespraak nog hard moesten doorwerken.

Dat mag allemaal wel zo zijn, maar dat neemt niet weg, dat ook in dat geval het gedrag van de internationaal arbiters passender had moeten zijn. Op het moment waarop de voorzitter zijn toespraak hield, hadden ze daar bij de uitoefening van hun werkzaamheden rekening mee moeten houden. Nu interesseerde het hen niets, en waren ze alleen met hun eigen taken bezig.

Simpel gezegd: ze konden niet omschakelen. Zij konden hun activiteiten niet aanpassen tijdens de toespraak van de voorzitter. Terwijl het juist een kenmerk van een topscheidsrechter is om dat wel te kunnen. Hun gedrag was onbehoorlijk.

Een internationaal arbiter is zelfs bij uitstek in de schaakwereld iemand die weet hoe het hoort. Hij is iemand die zijn talen spreekt, en die weet met verschillende culturen om te gaan. Hij beschikt over de juiste vormen en manieren die nodig zijn op een internationaal toernooi. Een internationaal arbiter is iemand die beschikt over zwaardere kwaliteiten, die hij wisselend kan inzetten. Hij is iemand die kan omschakelen.

5. De toespraak van de burgemeester van Hilversum

Op vrijdag 14 januari vindt de officiële opening van het Tata Steel Schaaktoernooi plaats. De voorzitter van het organisatiecomité, Dolf Vos, kondigt in zijn toespraak aan dat er straks iets bijzonders gaat gebeuren. Daarop komt de burgemeester van Hilversum, Ernst Bakker, binnen. Vos kondigt de burgemeester ook aan en deze gaat naar het spreekgestoelte. De burgemeester roept Hans Böhm naar voren. De burgemeester houdt een toespraak over het schaakleven van Böhm, waarbij hij begint met diens jeugdkampioenschap van Rotterdam en eindigt bij zijn verdiensten als schaakpromotor.

In het begin van de toespraak luistert iedereen nog wel of doet alsof hij luistert. Maar dat is niet zo na verloop van tijd. Het geroezemoes wordt zo erg dat de burgemeester moet verzoeken om stilte en aandacht. En een tweede keer moet hij dat tevergeefs doen, waarbij iedereen merkt dat de burgemeester geïrriteerd is. Echter, het blijft lawaaiig. De burgemeester doet zijn ambtsketen maar om en namens Hare Majesteit de Koningin benoemt hij Böhm tot Ridder in de orde van Oranje Nassau en spelt hem de daarbij behorende versierselen op.

Böhm ontvangt de koninklijke onderscheiding vanwege zijn verdiensten voor de schaakjournalistiek en schaakpropaganda in de afgelopen dertig jaar. Böhm: ‘Ik heb altijd gedacht dat zoiets me niets zou kunnen schelen, mocht het ooit zover komen. Nu is het dan zover en het is geweldig leuk!’

Het is heel erg wat er is gebeurd tijdens de toespraak van de burgemeester van Hilversum. En de vraag rijst dan ook: ‘Zijn schakers onbeschaafde lomperiken?’ Ik neem aan dat in de zaal ook aanwezig zijn de vele scheidsrechters van het Tata Steel Schaaktoernooi: moeten zij eigenmachtig ingrijpen door in hun naaste omgeving om stilte te verzoeken? Of hebben zij nog geen dienst?

Een scheidsrechter weet dat hij daar niet rondloopt als gewoon individu als Jan Janssen of Marietje Cornelissen. Nee, zodra hij of zij één voet zet binnen het gebouw zien alle aanwezigen hem of haar als een functionaris. Die persoon is in hun ogen ‘wedstrijdleider Jan Janssen of wedstrijdleider Marietje Cornelissen’. Hij heeft een belangrijke taak (waar wellicht velen jaloers op zijn). Hij maakt deel uit van de organisatie. Hij is een dienaar van de organisatie. Omdat hij een functionaris is begint zijn ‘dienst’ in feite op het moment waarop hij het gebouw binnenkomt. Hij is daardoor binnen zijn mogelijkheden medeverantwoordelijk voor het welslagen van het evenement.

Als het niet goed gaat tijdens de toespraak van de burgemeester (waarbij de schuldvraag er niet toe doet) moet hij eigenmachtig in ieder geval ook zijn steentje bijdragen om tot verbetering te komen. Al was het maar om zijn directe omgeving stil te krijgen. Dat kan hij doen door ‘Stst, Stst!’ te roepen en de lomperik vermanend aan te kijken. Als verschillende scheidsrechters dat hadden gedaan, hadden ze in ieder geval iets gedaan. Indien geroezemoes in de kern wordt gesmoord, groeit dit niet aan tot onbeheersbaar lawaai.

En uiteraard is dit niet alleen iets wat een scheidsrechter mag doen, iedereen in de zaal had dat moeten doen.

En, wat is de taak van de voorzitter van het organisatiecomité, of de toernooidirecteur? Het ingrijpen door de toespraak van de burgemeester te onderbreken is wel heel pijnlijk. Het enige wat ook zij slechts kunnen doen is vermanend rondkijken.

Als er op korte termijn in de schaakwereld geen drastische verbeteringen komen, vrees ik dat een organisatie nooit weer een hoogwaardigheidsbekleder zal uitnodigen om een schaker in het zonnetje te zetten. En, dus geen publiciteit voor het schaken.

6. Cursusmateriaal

Mijn ervaring op jeugdschaaktoernooien is dat de meeste aandacht uitgaat naar het handhaven van de orde en rust. Hoe krijgt de organisatie de zaal beheersbaar rustig? En ik weet uit eigen ervaring dat er ergens een moment komt waarop een scheidsrechter geen zin meer heeft om die dag voor de zoveelste keer schakers aan te spreken op hun gedrag.

Of de schaakwereld zoveel anders is dan andere sporten weet ik niet. Wellicht dat een schaker meer individualistisch is, en minder met anderen rekening houdt. Wel bestaat bij andere sporten meer aandacht hoe sporters zich moeten gedragen. Daarin blijft de schaakwereld achter. Want wat sportiviteit is weten we allang niet meer. De sportiviteit is namelijk weggejuridiseerd uit het schaakspel. Als er al aandacht bestaat gaat het om pietluttige kwesties waarbij amateur schakers de waarden en normen van beroepsschakers moeten overnemen en gaat het over de (vergeefse) kunst van schakers tijdens een schaakpartij juridisch te moeten denken. Over deze kwesties heb ik vaker geschreven.

Het gevolg is dat schakers en internationaal arbiters niet meer weten hoe zich te gedragen tijdens een toespraak. Dit nu is zorgelijk. Want uiteindelijk keert zich dit tegen het schaken. Sponsors haken af.

Om verdere verruwing van omgangsvormen tegen te gaan is het gewenst dit filmpje als lesmateriaal te vertonen op cursussen voor scheidsrechters, organisatoren, bijscholingscursussen etc. En dan de open vraag te stellen: ‘Cursisten, wat vinden jullie hiervan?’ en als zij het ook een wanvertoning vinden hen de vervolgvraag te stellen: ‘En, wat zouden jullie doen in dat geval?’

Voorkomen moet worden dat op het 74ste Tata Steel Schaaktoernooi de openingstoespraak opnieuw een aanfluiting wordt. Zo is de waarde van het filmpje misschien een eye-opener. En is het voorval nuttig geweest om in de schaakwereld zich af te vragen wat er aan de hand is.