Championsleaguefinale in een klooster
Waar was u op 24 mei 1995? Wat een rare vraag zult u zeggen. Hoe kan ik dat nou weten?
Ik verbleef op dat moment in een nonnenklooster in Liechtenstein. Daar werd mij de gelegenheid geboden om op tv de finale van de Championsleague te kijken. Daarin was Ajax de Italiaanse grootmacht AC Milan de baas en streek het daarmee de hoogste eer op.
In Liechtenstein wordt jaarlijks eind mei een doorgaans redelijk bezet open toernooi gehouden. Van de organisator, de heer Baumberger, krijg ik nog jaarlijks post. Het is er jaren niet van gekomen, maar in de jaren negentig stond ik diverse malen op de deelnemerslijst. Een van de vaste gasten is grootmeester Karel van der Weide, die zelfs nu hij gestopt is met schaken, nog af en toe gespot wordt in het Vorstendom. Van Karel weet ik dat hij graag toernooien speelde in de bergen omdat hij een liefhebber is van wandelingen in de frisse lucht. Andere trouwe bezoekers uit Nederland zijn met name Ton en Adri Goris uit Bergen op Zoom. Als ik het goed heb, was het voor Ton een van de belangrijkste argumenten om daar deel te nemen dat er een rookverbod was. Dat was in die jaren nog niet zo vanzelfsprekend, tegenwoordig is de regel overal ingevoerd. Uit Amsterdam heb ik ook meerdere malen Günter Ballon ontmoet bij de gezamenlijke lunches die we daar hielden. Voor een schaker is het prettig dat er in een mooie ambiance geschaakt kan worden en meerdere landgenoten hebben de tocht naar Liechtenstein gemaakt. Een factor die het voor veel schakers echter niet zo aantrekkelijk maakt om af te reizen is de prijs van de hotels. Als (parttime) begeleider van het opkomende talent Jop Delemarre had ik hem toen aanbevolen om eens mee te gaan naar Liechtenstein. Op zoek naar een goedkoop verblijf kwamen we uiteindelijk uit bij een nonnenklooster terecht, dat kamers verhuurde. Bij aankomst bleek het te gaan om een behoorlijk groot klooster waarvan minstens de helft van de kamers leegstond. Kennelijk was een van de nonnen op het idee gekomen om de kamers aan te bieden als ‘pension’. Alles was heel sober, maar ook heel netjes. Het ontbijt was prima. De enige reservering die ik had was dat er (met het oog op de naderende championsleaguefinale) geen televisie op de kamer stond. Maar bij navraag bleek wel dat er een “Fernsehraum” was ingericht. Het geluid van de tv moest echter heel zacht gezet worden en na acht uur ’s avonds helemaal uit. In het klooster stond stilte erg hoog in het vaandel. Omdat het vrij lastig was ergens anders de wedstrijd te gaan zien, voelden we ons genoodzaakt om ons te beperken tot het kijken van de finale, zonder geluid. De vraag was natuurlijk wat we zouden doen als er een doelpunt zou vallen. Toen Kluivert in de slotfase de bal binnentikte hebben wij gejuicht met de armen in de lucht, mond wagenwijd open, maar zonder geluid te produceren…
Toen ik jaren later nog een keer probeerde aan te kloppen bij de nonnen, bleek dat de non die de ‘bedrijfsvoering’ deed er niet meer was en de kamerverhuur was daarmee in het slop gekomen. Ik was daarom genoodzaakt om gebruik te maken van de wat duurdere voorzieningen. Waar overigens wel televisie op de kamer stond, helaas geen championsleaguefinale meer waar een Nederlandse club bij betrokken was.
In een van deze toernooien kreeg ik als tegenstander de Finse grootmeester Heikki Westerinen tegen.
Toen ik tegenover hem plaats nam, herinnerde ik me ineens de passages uit het Het smalle pad, een van de mooie boeken van Jan Timman. Daarin beschrijft hij zijn weg naar de top. In het eerste hoofdstuk verhaalt Timman over een toernooi in Helsinki waarin hij Westerinen tegen het lijf loopt. Een klein citaat:
”In Helsinki vond ik steun bij Heikki Westerinen. De discipline was geweken, roekeloosheid en bandeloosheid sloegen toe. Westerinen is de eerste grootmeester die Finland heeft voortgebracht. Ik heb hem nooit anders gekend dan als een tanige zwijger met starre ogen achter brillenglazen. Als hij toch iets betoogt, brengt hij zijn hand in een mechanisch gebaar ter ondersteuning naar voren. Soms draagt hij zijn haar in een woeste kuif, dan weer is het geknipt en zijn er slechts stekels overgebleven. Zijn ontegenzeggelijke innemendheid ontleent hij aan een combinatie van onzekerheid en bedachtzaamheid. Hoewel hij weinig aan persoonlijke ontboezemingen overgeeft, is zijn relaas meestal van een allesoverheersende oprechtheid. In mijn jeugdjaren zag ik Westerinen vooral als het romanpersonage ‘Op één na’, de metgezel van Cameron in Slauerhoffs ‘Het leven op aarde’ – destijds mijn favoriete boek. Ik was dan natuurlijk Cameron.”
Timman haalt vervolgens wat verhalen op over zijn Finse compagnon en vervolgt dan met:
“De meeste anekdoets rond Heikki hebben op de een of andere manier betrekking op drank. Begin jaren zeventig zat hij tijdens het Hoogovenstoernooi aan de bar bier te drinken, een van zijn favoriete bezigheden in die dagen. Een keurige grootmeester uit Joegoslavië, Marovic, zat dit gebrek aan discipline met groeiend ongenoegen aan. De moralist in hem had eronder te lijden en hij besloot Westerinen erop aan te spreken. Zijn stichtelijke toespraak nam volgens ooggetuigen zeker twintig minuten in beslag. Toen Marovic eindelijk uitgesproken was, sprak Westerinen de gedenkwaardige woorden: ‘Ik respecteer uw standpunt, meneer Marovic, maar’ – nu richtte hij zich met zijn mechanische handgebaar tot de barkeeper – ‘ober, nog een bier graag’.
Deze man, die ik alleen kende van dit soort verhalen, had ik nu als opponent. Het werd een bijzonder interessant gevecht.
Grooten – Westerinen, Liechtenstein 2001.
1. d4 e6 2. c4 c5 3. d5 exd5 4. cxd5 d6 5. Pc3 Pe7
Een alternatief soort Benoni. Ik had er wel eens iets van meegekregen dat dit speelbaar is voor zwart. 6. e4 Pg6 7. Pge2 Ik ben in goed gezelschap: Dreev heeft het ooit ook zo aangepakt. [7. f4 is de meest gespeelde voortzetting.] [Ik herinner me dat Aljechin (als ik het me tenminste goed heb onthouden) wel eens ooit schreef: als de tegenstander een paard naar g6 speel, zet dan een pion op g3 neer. Daaraan moest ik hier denken. Maar tegelijk dacht ik ook dat het geen gek idee was om op veld f5 te gaan spelen. 7. g3] 7… Le7 8. Pg3 O-O 9. Le2 [Dreev koos hier voor 9. Ld3] 9… a6 Merkwaardig genoeg zijn er al geen partijen meer in mijn database te vinden met deze stelling. 10. O-O [Normaal zou hier 10. a4 zijn, maar ik besloot om zijn opstelling eens op een alternatieve wijze te bestrijden.] 10… b5
Zwart doet enorm veel pionzetten en hoewel hij zijn damevleugelactie snel heeft kunnen doorzetten, is het niet duidelijk hoe hij zijn stukken verder kan gaan ontplooien. 11. Dc2 Lf6 12. Le3 Te8 13. Tae1 Wit heeft in ‘no-time’ al zijn stukken in het spel gebracht, zwart moet alle stukken op de damevleugel een rol zien te geven. 13… Pd7 14. h3 [In aanmerking kwam ook 14. f4] 14… Pde5 15. b3 Een profylaxe.
15… Tb8 [Waarschijnlijk is dit een uitgelezen moment voor het ruilen van wits belangrijkste stuk: 15… Lg5 16. Dd2 [16. f4 is dan minder goed vanwege 16… Lh4 17. Pf5!? [17. fxe5 Lxg3] 17… Lxe1 18. Txe1 maar het is de vraag of wits compensatie voor de geofferde kwaliteit voldoende is.]] 16. Pd1 Lg5 Westerinen komt nu met hetzelfde idee op de proppen, maar nu is het allemaal iets minder getimed. 17. f4 Lh4
18. Pf5! De inlassing van beide zetten werkt in wits voordeel zoals we zullen zien. 18… Lxe1 19. Txe1 Ph4 Na lang nadenken gespeeld. Waarschijnlijk zag hij in dat teruggaan met het paard geen serieuze optie is. [Na 19… Pd7 20. Pxd6 Te7 21. Lg4 staat wit overweldigend.] [De tussenzet 19… Lxf5 lijkt dan het beste. Na 20. exf5 Pe7 21. fxe5 Pxd5 22. Lf2 Txe5 += staat wit wat beter.] 20. fxe5 Pxf5 21. exf5 Txe5 Zwart heeft twee stukken voor een pion. En er staat een tweede pion op de nominatie. 22. Ld3 Lb7 23. Tf1 Lxd5
24. Lf4 [Vermoedelijk was 24. f6! wits beste mogelijkheid hier.] 24… c4!? Westerinen probeert te compliceren. Maar waarschijnlijk raakt hij hiermee van de regen in de drup. Met de tekstzet raakt hij veld d4 kwijt. 25. bxc4 bxc4 26. Le2 Te8 27. Pc3 La8 Maar hij kan toch niet voorkomen dat de witte stukken het centrum gaan beheersen. Al met al blijkt dat zwart op geen enkel moment gelijkspel heeft weten te behalen. [Ook na 27… Db6+ 28. Kh2 Lc6 29. Dd2 krijgt wit de belangrijkste velden in handen.]
28. Dd2! Df6 Een fout waar maar ten dele van geprofiteerd wordt. 29. Le3 Het idee dat ik na … c4 al in mijn hoofd had. [Vrijwel beslissend was hier 29. Lxc4! Tbc8 30. Pd5 Lxd5 31. Lxd5 en de lopers zijn moordend.] 29… De5 30. Ld4 Dg3 [Wellicht viel er nog wat eer te behalen met 30… Tb2 31. Dxb2 Dxd4+ 32. Tf2 maar ook hier zal zwart niet voldoende hebben.] 31. Tf2 Wit heeft inmiddels alle tegenspel in de kiem gesmoord en hij kan nu op zoek naar het vinden van aanvalsdoelen bij de tegenpartij. 31… f6?! Daarmee vergemakkelijkt hij wits taak. [Hardnekkiger was 31… Tbc8 hoewel 32. f6 onaangenaam voor zwart is.] 32. Lxc4+ Kh8 33. Lxa6 Wit heeft nu echt twee stukken voor een toren. Daarbij beheersen zijn stukken het strijdtoneel. Het enige is de wat onveilige witte koning, waar zwart nog op kan spelen.
33… Tb4 34. Lf1 Teb8 35. Pe2 Da3 36. Pf4 Zo dirigeert wit zijn stukken naar de vijandelijke koning. 36… Tb1 37. Kh2 Da4 38. Dc3 Dd7 39. Lc4 Tc8 40. Dd3 Tcb8 41. Le6 Dc7
42. Dg3 Langzaam maar zeker pakken zich donkere wolken samen boven de zwarte koningsstelling. Sterker nog: er is al niets meer te beginnen tegen de gigantische dreigingen die wit heeft gecreëerd. De meest opzichtige is wel Pg6+, hxg6 en Dh4 mat. 42… h6 [42… Dc1 43. Tf1 Dd2 44. Le3 Dc3 45. Pg6+ hxg6 46. Dh4#] 43. Ph5?! Ruim voldoende voor de winst, maar er was iets sterkers en ook eleganters. [Met 43. Pg6+ Kh7 44. Lxf6!! zou wit een geforceerd mat hebben kunnen afdwingen. 44… gxf6 De pointe is dat zwart na 45. Pf8+ Txf8 46. Dg6+ Kh8 47. Dxh6+ Dh7 48. Dxf8+ Dg8 49. Dxg8# mat gezet wordt.] 43… Td1 44. Tc2 Weer goed genoeg. [Maar ook nu was 44. Lxf6! direct beslissend. 44… gxf6 45. Dg6 d5+ 46. Tf4 en de vele dreigingen zijn niet te pareren.] 44… De7 45. Dg4 Driemaal is scheepsrecht. [Ook deze maal is 45. Lxf6 gxf6 46. Dg6 helemaal uit.] 45… Te1 46. Dg6 Te5 Zo wil hij die sterke loper aan banden leggen.
47. Lf7! Maar wit houdt hem er voorlopig even op. 47… Df8 48. Tc7 Een echte aanvalsspeler ben ik nooit geweest. Met de tekstzet wordt de zevende rij in beslag genomen. [Nu was 48. Pxf6 gxf6 49. Dxf6+ Dg7 50. Dxd6 totaal afgelopen geweest.] 48… Lf3 Het is duidelijk dat bij zo’n overmacht aan stukken vrijwel alles wint. [Ook na 48… Te2 zou het uit zijn. Misschien had hij hiervoor moeten kiezen want wit wint met een fraai dameoffer: 49. Dxh6+ gxh6 50. Lxf6+ Dg7 [50… Kh7 51. Lg6+ Kg8 52. Lh7# (zie analysediagram)
] 51. Lxg7+ Kh7 52. Lg6+ Kg8 53. Pf6#] 49. Pxf6 gxf6 50. Le6 Opgegeven. 1-0
