Het verlaten van de speelruimte

Het verlaten van de speelruimte

Een onbruikbare regel in het kader van de bestrijding van vals spelen

In het kader van de fraudebestrijding is in de laatste volzin van artikel 12.2 van de FIDE-regels geregeld dat een speler die aan zet is de speelzaal niet mag verlaten, tenzij de scheidsrechter hem daartoe uitdrukkelijk toestemming heeft gegeven.

En dan gebeurt het. In Shanghai op 4 september 2010 heeft Shirov zijn 40ste zet gedaan. Dat is zijn laatste zet voor de tussentijdse tijdscontrole. Nadat de tegenstander Aronian die zet heeft genoteerd, staat hij op om even zijn handen te wassen. Boem! De aan zet zijnde speler verlaat de speelzaal zonder toestemming te vragen. Dit is in strijd met de FIDE-regels. Als dat maar goed afloopt.

Het toestemmingsvereiste is een formalistische regel. Het is niet alleen een onbruikbare regel voor professionals, maar ook voor de amateur schakers en -scheidsrechters. Niemand die zich eraan houdt. Het beste is de volzin af te schaffen.

Overzicht van paragrafen:

1. De scheidsrechter

2. Het toestemmingsvereiste

3. Het beginsel

4. Het infantiliseren van het schaakspel

5. De (on)bruikbaarheid van het toestemmingsvereiste

6. Voorstel tot wijziging van het competitiereglement

7. Gao Zhquian

1. De scheidsrechter

In Shanghai, China, wordt van 3 tot 8 september 2010 de eerste fase van de finale van de Grand Slam Masters gehouden. De deelnemers zijn Aronian, Shirov, Kramnik en Wang Hao. Het is een round robin toernooi. In Bilbao wordt in oktober de tweede fase voortgezet. Dan spelen de twee winnaars van Shanghai, Shirov en Kramnik, tegen Carlsen en Anand.

Wit: Levon Aronian (2783)

Zwart: Alexei Shirov (2749)

Grand Slam Masters Final 2010

Tweede ronde

Shanghai, 4 september 2010

Shanghai International Expo, Spaans Paviljoen

Hoofdscheidsrechter: Gao Zhquian

1. d4 d5 2. c4 c6 3. Pf3 Pf6 4. Pc3 e6 5. e3 Pbd7 6. Dc2 Ld6 7. Le2 0-0 8. 0-0 dxc4 9. Lxc4 b5 10. Le2 Lb7 11. a3 Te8 12. Td1 Db8 13. e4 e5 14. g3 a6 15. dxe5 Pxe5 16. Lg5 Peg4 17. h3 Lxg3 18. hxg4 Pxg4 19. Le3 Pxe3 20. fxe3 Te6 21. Lf1 Da7 22. Lh3 Th6 23. Kg2 Lc7 24. Lf5 Dxe3 25. Td7 Df4 26. Df2 Lc8 27. Pe2 Th2+ 28. Pxh2 Dxh2+ 29. Kf3 Dh5+ 30. Lg4 Dg5 31. Tad1 Lxd7 32. Txd7 Le5 33. b3 h5 34. Lf5 g6 35. Lh3 Lb2 36. Pf4 Df6 37. Kg2 Lxa3 38. e5 Dg5+ 39. Kh1 Dxe5 40. Pxh5 Tf8

Stelling na de 40ste zet van zwart

 [FEN "5rk1/3R1p2/p1p3p1/1p2q2N/8/bP5B/5Q2/7K b - - 0 8,normaal,centrum,"] 

En, dan doet zich een incident voor. Nadat Aronian de 40ste zet van zwart heeft genoteerd, staat hij resoluut op. Op het filmpje (dat helaas niet meer op you tube staat om auteursrechtelijke redenen) is (was) duidelijk te zien wat hij gaat doen. Echter, de hoofdscheidsrechter die nog in de buurt is, grijpt eigenmachtig in en vraagt Aronian wat hij van plan is. Die vertelt dat hij even zijn handen wil wassen, ‘to freshen up’. Daarop wijst de scheidsrechter naar de klok. Ondertussen kijkt Shirov verbaasd op. En ook Wang Hoe en Kramnik onderbreken hun spel en vragen zich af wat er aan de hand is. Er vindt een kort gesprek plaats tussen de scheidsrechter en Aronian. Misschien vond de scheidsrechter de situatie gênant en voelde zij zich net een juffrouw op de basisschool. Om een einde aan de voorstelling te maken heeft zij wellicht iets gemompeld als: ‘Nou, ga dan maar.’ Aronian gaat naar het toilet, snel achterna gezeten door de scheidsrechter. Wat natuurlijk weer kan leiden tot speculaties of misverstanden.

Het vervolg van de partij.

41. Pf6+ Kg7 42. Pg4 Dc3 43. Kg2 Lc1 44. Df3 Dxf3+ 45. Kxf3 a5 46. Tc7 Lb2 47. Txc6 a4 48. bxa4 bxa4 49. Lf1 Ta8 50. Tc7 a3 51. Lc4 a2 52. Txf7+ Kh8 53. Lxa2 Txa2 54. Ke4 remise.

2. Het toestemmingsvereiste

In 1997 is in de FIDE-regels opgenomen dat de aan zet zijnde speler de speelruimte (let op, er staat ‘spelersruimte’ en niet: spelersgebied) niet van mag verlaten zonder toestemming van de arbiter. Tegenwoordig is dit geregeld in de laatste volzin van artikel 12.2 van de FIDE-regels. Het volledige artikel luidt:

‘Het is de spelers niet toegestaan het ‘spelersgebied’ te verlaten zonder toestemming van de arbiter. Onder spelersgebied wordt verstaan: de speelruimte, toiletten, koffiekamer, rookruimte en andere door de arbiter aangewezen ruimten.

De aan zet zijnde speler mag de speelruimte niet verlaten zonder toestemming van de arbiter.’

Een toelichting van Gijssen. ‘Dit artikel moet worden nagekomen tenzij de toernooiregels anders regelen. En, wanneer de spelers langs de perszaal moeten lopen om naar het toilet te gaan, moeten de organisatoren maatregelen treffen om dit te voorkomen. Dat kan bijvoorbeeld door iemand in de gang te plaatsen die voorkomt dat er contact kan komen tussen de spelers en de mensen in de perszaal. En die de deur van de perszaal dicht doet wanneer een speler naar het toilet wil gaan,’ aldus Gijssen op ChessVibes 5 september.

Omdat Aronian aan zet is, had hij dus toestemming moeten vragen aan de scheidsrechter om naar het toilet te mogen gaan. Door dat niet te doen, handelde hij in strijd met de FIDE-regels.

3. Het beginsel

Het schaakspel kent enkele beginselen. Een daarvan is dat een speler niet mag ‘spieken’ en hij niet mag worden voorgezegd. Een speler moet op eigen kracht zijn zetten bedenken.

Nu bestaan er vele mogelijkheden van fraude, zoals hulp van iemand in de speelruimte of hulp met een computer. Daarom bestaan er subregels: het toestemming vragen het spelersgebied of de speelruimte te mogen verlaten en de ingewikkelde regels over mobiele telefoons of andere elektronische communicatiemiddelen.

Vervolgens verkrijgen die subregels een afzonderlijk doel. Zo worden de subregels niet meer geïnterpreteerd in de context van het hoofddoel. De subregel is een doel op zich geworden.

De subregels worden gerechtvaardigd met het oog op de bewijslast. Als niet kan worden bewezen dat iemand een speler heeft voorgezegd, kan onweerlegbaar het bewijs worden geleverd dat een speler verdacht is omdat hij naar het toilet is gegaan terwijl hij aan zet was. Zo is ‘bijkomend, ondersteunend bewijs’ gewijzigd in: volledig bewijs.

Zo ontstaat formalisme. De scheidsrechter kijkt alleen naar het formele criterium, en niet naar de context. Hoewel de hoofdscheidsrechter gelukkig soepel is jegens Aronian.

Uiteraard slaat de volzin nergens op. Het is natuurlijk niet uit te leggen dat een aan zet zijnde speler wel toestemming moet vragen, maar dat zoiets niet geldt voor de niet aan zet zijnde speler. Die persoon kan op dezelfde wijze worden voorgezegd, bijvoorbeeld: ‘Als hij Pf7 doet, moet je Tf8 doen.’

Het is typisch een voorbeeld hoe gedetailleerd de regelscommissie van de FIDE te werk gaat. En tot wat voor een onbruikbare regelgeving dit leidt.

4. Het infantiliseren van het schaakspel

Over de hoofden van miljoenen schakers en scheidsrechters heen heeft de regelscommissie van de FIDE zich gericht tot de elite in de schaakwereld. Waarvan zelfs de beroepsschakers de beruchte volzin niet kennen. Ook Aronian kende de volzin niet. Zonder enige kwade bedoelingen wilde hij de speelruimte verlaten.

Bij de amateurs bestaan legio mogelijkheden om een speler voor te zeggen. Daar brengt de volzin geen enkele verandering in.

Het gevolg is dat de schaakwereld met een kinderachtige regel zit opgescheept. Als kleine kinderen worden schakers behandeld die hun vinger moeten opsteken als ze even naar achteren willen gaan. En, wat moet een scheidsrechter beslissen? Om wat voor reden moet hij zijn toestemming geven of weigeren? Het is het verder oprukken van het infantiliseren van het schaakspel. Het is het optuigen van de functie van een scheidsrechter. Opdat een scheidsrechter belangrijk wordt. Zo is een scheidsrechter een toiletjuffrouw geworden.

Iemand die per ongeluk de regel overtreedt, wordt direct in het verdachtenbankje geplaatst. Hij of zij moet wel een valsspeler, een fraudeur, zijn!

5. De (on)bruikbaarheid van het toestemmingsvereiste

De FIDE-regels gelden niet alleen op een Grand Slam, maar ook in de KNSB-competitie, de regionale competities en de competitie op de vereniging. Het komt meer voor dat de aan zet zijnde speler zonder te vragen opstaat en de speelruimte verlaat.

De vraag rijst wat de scheidsrechter moet beslissen indien zijn toestemming wordt gevraagd. Wanneer geeft hij bij amateurschaak die toestemming wel en wanneer niet? Denk aan de volgende voorbeelden.

– Het is mij niet duidelijk waarom de scheidsrechter de toestemming moet verlenen.

‘Speler, vanwaar deze noodzaak? Als u een zet doet, staat het u vrij de speelruimte te verlaten. Ik wijs uw verzoek af. Denkt u nog maar eventjes na.’

– Stel dat de scheidsrechter de toestemming wel geeft. Dan roept de tegenstander de tussenkomst in van de scheidsrechter en geeft te kennen dat er ‘geen enkele noodzaak bestaat’ om de toestemming te geven. De tegenstander verzoekt de speler eerst een zet doen.

– De speler wil zijn tegenstander uit balans brengen: ‘Scheidsrechter, mijn tegenstander is aan zet. Ik laat u mijn notatieformulier zien, en u kunt zijn formulier raadplegen. Echter, hij heeft de speelruimte verlaten. Dat heeft hij gedaan zonder uw toestemming daarvoor te vragen. Dit mag niet van de FIDE-regels. Ik verzoek u hem te straffen.’

– ‘Scheidsrechter, mijn tegenstander die aan zet is, heeft de speelruimte verlaten zonder uw toestemming daarvoor te vragen. Nu er een onweerlegbaar bewijs bestaat dat hij verdachte is van fraude, claim ik de winst van de partij.’

– Of: ‘Scheidsrechter, u let niet op. U had mijn tegenstander die aan zet is, eigenmachtig moeten beletten de speelruimte te verlaten.’

Trouwens, ik zou de schakers niet de kost willen geven die de speelzaal verlaten terwijl zij aan zet zijn. Ik ken zelfs arbiters die dat doen als ze aan het schaken zijn.

De hoofdscheidsrechter volgde Aronian wel naar toilet, maar had zij dat ook gedaan als Aronian niet aan zet was geweest?

Kortom, de volzin geeft alleen maar overlast.

Dit had de regelscommissie van de FIDE moeten bedenken voordat de volzin werd ingevoerd. Het is het toepassen van stap 2 van de stappenmethode van Cor van Wijgerden en Rob Brunia ‘Vooruitdenken’. Zo hebben miljoenen schakers en scheidsrechters last van een vermeend probleem dat zich alleen voordoet op een FIDE-toernooi. Het is een bureaucratisch verzinsel van de regelscommissie. Als zij het probleem had willen regelen, had zij dat niet moeten doen door niet de FIDE-regels te wijzigen, maar moeten voorstellen het FIDE-toernooireglement te wijzigen.

6. Voorstel tot wijziging van het competitiereglement

De scheidsrechterswereld vraagt zich niet af of de omstreden volzin al of niet juist is, eerlijk of rechtvaardig. En zij vraagt zich helemaal niet af of de volzin bruikbaar is voor amateur schakers en -scheidsrechters. Dat is jammer.

Nu de regelscommissie van de FIDE haar taak heeft verzaakt, moeten juist scheidsrechters leren vragen te stellen naar het nut en de bruikbaarheid van de FIDE-regels. En omdat schakers de FIDE-regels niet kennen, kunnen alleen nog maar de scheidsrechters hun stem laten horen over onbruikbare regels van de FIDE.

Om van alle mogelijke problemen af te zijn, is het beste dat de scheidsrechter in zijn openingstoespraak de spelers van de voren toestemming geeft de speelruimte te verlaten, ongeacht of een speler al of niet aan zet is. Maar nog eenvoudiger is het een voorstel in te dienen het regionale competitiereglement te wijzigen.

Dit brengt me tot het volgende voorstel. In het artikel in het competitiereglement dat gaat over afwijkingen van de FIDE-regels wordt een nieuw subartikel toegevoegd dat als volgt luidt:

e. de laatste volzin van artikel 12.2 wordt geschrapt.

7. Gao Zhquian

Het prettige aan dit toernooi is dat de scheidsrechter jong is. En ook dat zij een vrouw is, die elke dag andere en mooie kleren draagt. Gao Zhquian is een aanwinst voor de schaakwereld. Uit p.r. oogpunt is zij uitstekend geschikt om het komend wereldkampioenschap te leiden. Er zouden veel meer vrouwen scheidsrechter moeten worden. Bovendien opent Gao Zhquian onze ogen voor de absurde FIDE-regels.

Zelf had ik natuurlijk na de tijdscontrole van Aronian – Shirov weer niets gedaan. Nadat de controle was gehaald, was ik verder gegaan met het boek waarin ik had zitten lezen. Hooguit had ik opgekeken en gedacht: ‘Kijk, daar loopt Aronian, terwijl hij aan zet is. Die gaat vast naar het toilet.’