De Telegraaf schaakrubriek 18 juni 2011
Hans Böhm
Volgende week, 25 juni, is de opening van het NK algemeen en het NK-vrouwen in Boxtel, dus dan zitten we weer middenin de actualiteit. Dat biedt de gelegenheid om nu weer eens de geschiedenis in te duiken met alle gevaren van dien. Vaak wordt de vraag gesteld ‘Hoe oud is het schaakspel?’ en dan kan het antwoord vele kanten opgaan. Met soms boze reacties tot gevolg want sommigen hangen heel sterk aan het eigen antwoord. In zijn boek Encyclopedia of Chess uit 1977 stelt Harry Golombek: ‘Het schaakspel werd uitgevonden in Noordwest India ergens in de zesde eeuw.’ Een groep schaakhistorici uit verschillende landen, die later meerdere keren bij elkaar kwam, keek naar de voorlopers van het schaakspel en zij kwamen ver voor de tijd van Christus uit.
Die zoektochten naar de oorsprong en het hoe en wat en waarom, zijn altijd boeiend. Het spreekt tot de verbeelding, dat zoeken naar een Heilige Graal en ook al is het geen schaal of beker van de Messias, het zijn wel degelijk echte schaakstukken die wonderbaarlijke krachten bezitten, namelijk een verwijzing naar een nóg oudere schat!
Het Nederlandse echtpaar Mathieu en Ine Kloprogge zoekt op eigen wijze. Om te beginnen hebben ze een verzameling fascinerende stukken van allerhande materiaal uit vele culturen, waaronder kunstzinnige spellen (een heel spel opgedraaid in een pen, gemaakt door een IJslandse kunstenaar), bizarre spellen (een Japans schaakkussen met insteekstukken) en natuurlijk ook hele oude stukken (vanaf ongeveer het jaar 1000). Het zoeken en afstruinen naar bijzondere exemplaren is een levensreis op zich, het brengt ze over de gehele wereld. In 2007 kwam van hun hand het boek uit Chessmen, Art and History, 376 bladzijden vol prachtige foto’s van schaakstukken uit vele landen vanaf de zestiende tot de twintigste eeuw plus historische achtergrond.
Je zou denken ‘een levenswerk’, nu kan het echtpaar van hun pensioen gaan genieten. Vorige week zaterdag was de presentatie van het tweede boek van dezelfde schrijvers getiteld Het Schaakspel in Nederland. Plaats van handeling was de galerie Het Fischerhuis van kunsthandel Simonis&Buunk te Ede. Daar hangen vele schaakschilderijen en de galeriehouders, het echtpaar Mariëtte Simonis en Frank Buunk, hadden als entourage wat schakers her en der in de zalen geplaatst die met antieke spellen en antieke klokken speelden. (zie www.atelier-simonis.nl )
Dit tweede boek telt 224 bladzijden, wederom liefdewerk op mooi papier met vele foto’s en ondersteunende verhalen. De motivatie wordt uitgelegd in het voorwoord: ‘Complete bibliotheken zijn volgeschreven over strategie en de techniek van het schaakspel, over openingen, het midden- en het eindspel. (-) In de internationale literatuur is echter slechts een beperkt aantal boeken verschenen die zich bezig houden met de geschiedenis en de ontwikkeling van het spel en de kunst- en cultuuruitingen van de schaakfiguren.’
Het zijn bijzondere boeken over de schaaksport, er is een CD-rom bij met o.a. alle alle foto’s (te bestellen via www.chessmen.eu ).
Wat studies uit de oude doos.
Wit geeft mat in drie zetten. Een stelling uit de negende eeuw en van Arabische afkomst. De Arabieren hadden het in hun manuscripten over mansuba, wat betekent ‘datgene dat is bedacht of gearrangeerd’
Wit geeft mat in twee zetten. Uit de Middeleeuwen rond 1300. Men wedde toen om de oplossing en stellingen werden met die bedoeling gecomponeerd. Pas vanaf 1850 begint de studie- en probleemwereld serieus een eigen leven te leiden naast het wedstrijdschaak.
Wit geeft mat in zeven zetten. Van Horatio Bolton 1793-1873. Bolton was een vertegenwoordiger van ‘de oude school’ zoals we dat nu noemen, componisten die de studie als volwaardig onderdeel zagen. De opgaven waren toen ‘wit wint in x zetten’ (typerend voor het schaakprobleem) en niet iets vaags als ‘wit wint’ (typerend voor de schaakstudie).
(oplossingen: 1. 1.Ph5+ 2.Txg6+ 3.Te6 mat / 2. 1.Th-g7 / 3. 1.Tc7 2.Tc6 3.Pf7 4.Pe5 5.Pd3 6.Pb4+ 7.c3 mat).
