Ophef op Brits Schaakkampioenschap 2011 (2)

Ophef op Brits Schaakkampioenschap 2011 (2)

Het is de taak van de scheidsrechter te adviseren

Winnen en verliezen, geluk en pech, succes en teleurstelling, het uiten en onderdrukken van emoties. Want het leven is een soort schaakspel, of waarom het leven op schaken lijkt.

In het recht gaat het om de ordening van de schaakwereld, opdat de schakers vreedzaam kunnen schaken. Door de regels weten schakers waar ze aan toe zijn. Echter, ordening verdraagt zich soms moeilijk met de gevoelens/emoties bij het schaken. En gevoelens moeten vandaag de dag liefst worden geuit. Dat kan niet altijd. Dan is het de scheidsrechter die daar soms wat van zegt of moet zeggen. Dat levert soms spanning op, die kan escaleren.

Dat nu is de president van de Britse Schaakbond overkomen. Zie: schaaksite.nl/ophef-op-brits-schaakkampioenschap-2011 met een reactie van Jan van Os.

De Britse Schaakbond heeft de zaak voortvarend aangepakt waarbij de vrede is getekend. Of, zoals iemand schreef ‘een storm in een T-shirt’. Toch kunnen lessen worden geleerd. Want, aan de zaak kleven interessante aspecten. Het gaat om de rol van de scheidsrechter. Mag of moet een scheidsrechter een hoogwaardigheidsbekleder behoeden voor een misstap? Eerst een mededeling van de Engelse Schaakbond, daarna volgt mijn commentaar.

Overzicht van aantekeningen:

1. Mededeling van de Engelse Schaakbond

2. Mijn commentaar

3. Dresscode

4. De taak van de scheidsrechter

5. Het omstreden T-shirt

6. Het advies van de scheidsrechter

7. CJ de Mooi

1. Mededeling van de Engelse Schaakbond

Mededeling van de algemeen directeur van de Engelse Schaakbond, Andrew Farthing, op het forum van het Englisch Chess Forum, ‘a home for discussions on the English Chess scene’:

‘Na een weekend van feiten onderzoek en gesprekken over dit onderwerp, ben ik nu in staat om een verklaring af te leggen. Ik hoop dat er begrip bestaat voor het feit dat het niet gepast was commentaar te geven voordat alle omstandigheden van het geval zijn vastgesteld. Er voorts een mogelijkheid is geweest de gebeurtenissen te bespreken met alle betrokken partijen en met mijn collega-leden van het Bestuur.

Voorafgaand aan de prijsuitreiking op het Britse Schaakkampioenschap op Ponds Forge, Sheffield, vonden gesprekken plaats tussen de organisatoren en de president van de Britse Schaakbond, CJ de Mooi, waardoor de laatste niet heeft deel genomen aan de uitreiking. In het bijzonder leidde het eerste gesprek tussen scheidsrechter Lara Barnes en CJ tot een misverstand over de boodschap van de eerstgenoemde.

Beide partijen hebben inmiddels hun excuses aangeboden. Ik heb toestemming gekregen deze hierna volledig weer te geven.

Lara Barnes schreef aan CJ de Mooi:

‘Gisteren voorafgaand aan prijsuitreiking op de Britse Kampioenschappen nadat ik eerst heb gesproken met de belangrijkste organisatoren, heb ik u mijn persoonlijke bezorgdheid overgebracht over de geschiktheid van het dragen van een T-shirt bij de prijsuitreiking. Het is altijd de gewoonte geweest op de Britse Kampioenschappen dat de hoogwaardigheidsbekleder zich houdt aan de ‘smart casual’ dress code van het evenement, en ik voelde me genoodzaakt deze zaak aan de orde te stellen.

Ik heb op geen enkel moment de indruk willen wekken dat ik erop was uit u te verhinderen de prijsuitreiking te verrichten en ik heb op geen enkele manier mijn bezwaren of afkeur willen overbrengen over de boodschap van Stonewall United Kingdom. Ik ondersteun de campagne van Stonewall en heb persoonlijk £ 200 gegeven voor het goede doel tijdens de quiz op zondagavond door uw lidmaatschap van het team van Jon Edward te ‘kopen’.

Ik bied u mijn oprechte excuses aan, als de manier waarop ik mijn bezorgdheid heb uitgedrukt, ondanks mijn bedoelingen, heeft geleid tot een misverstand. U heeft een geweldige positieve bijdrage geleverd aan de kampioenschappen van dit jaar en voor het Engelse schaak sinds u president bent geworden van de Engelse Schaakbond, en ik zou niet willen dat een misverstand de oorzaak is voor het beëindigen van uw betrokkenheid.

Lara Barnes’

In reactie daarop heeft CJ me gevraagd om namens hem de volgende verklaring af te leggen. CJ de Mooi schreef:

‘Zoals ik al eerder heb verklaard, heb ik zonder twijfel een overreactie gegeven op de uitlating van Lara (en ik heb uitdrukking gegeven van mijn waardering voor haar en haar collega arbiters) en had de zaak moeten voorleggen aan de Raad (een kort oponthoud voor een gesprek met de toernooi directeur) voordat ik het met andere mensen ging bespreken.

Het heeft me geraakt (hoewel ik op dat moment geen emotionele termen heb gebruikt als ‘homophobia’ of ‘discriminatie’), maar dat is geen excuus voor mijn inschattingsfout.

Het spijt me zeer te horen dat Lara zeer onaangename e-mails heeft ontvangen (ik heb hier persoonlijk ervaring mee en weet hoe pijnlijk dat kan zijn) en keur dergelijke handelingen af. Ik weet niet hoe het mogelijk is dat iemand haar contactgegevens heeft gekregen en dit laat een onaanvaardbare schending van haar privacy zien.

Als iemand gevonden kan worden die deze taak beter kan doen (in ieder geval minder schade berokkenend), zal ik blij zijn een stap opzij te doen, maar mijn besluit over mijn ontslag is nog in beraad.

Ik betreur oprecht het verdriet dat mijn handelingen hebben teweeg gebracht, maar het is nooit mijn bedoeling geweest te willen beledigen.

CJ de Mooi

Namens het Bestuur van de Engelse Schaakbond kan ik bevestigen dat het aanbod tot ontslag van de president is afgewezen. Het Bestuur is CJ erkentelijk voor zijn onophoudelijk werk voor het Engelse schaken, inclusief zijn wezenlijke bijdrage aan het succes van de Darwin Strategic Britse Schaakkampioenschappen 2011.

Opnieuw namens het Bestuur wil ik ook graag onze waardering uiten jegens Lara Barnes, David Welch, Alex McFarlane en de anderen van de organisatie en het team van bijstand op de Britse Kampioenschappen. Het is een buitengewoon zware taak om veertien dagen lang verschillende evenementen te regelen. Hun eigen bijdrage aan het succes van de Kampioenschappen mag niet worden vergeten.

Het is uiterst betreurenswaardig dat het hoogtepunt van de sterkste Britse Schaakkampioenschappen aller tijden door dit incident door een misverstand is overschaduwd. Ik ben dankbaar dat de betrokken partijen hun bereidheid hebben getoond een streep te zetten onder deze kwestie, en ik hoop dat we nu in staat zijn ons meer te richten op de prestaties op het bord van de Britse Kampioen Michael Adams, de kampioen bij de Britse Vrouwen Jovanka Houska en de andere deelnemers die hebben gezorgd voor zo’n spannend en hard bevochten evenement,’ aldus de algemeen directeur van de Engelse Schaakbond.

2. Mijn commentaar

Het is een knappe prestatie van het bestuur van de Engelse Schaakbond het incident op snelle wijze op te lossen met behoud van alle betrokkenen. Daarvoor verdient de bond alle lof.

Maar dat neemt niet weg dat we toch wel wat kunnen leren van het incident. Al was het maar dat we voor de toekomst weten hoe te handelen. Op grote afstand kunnen dergelijke vragen wel worden gesteld.

3. Dresscode

Schakers moeten zich fatsoenlijk kleden op een toernooi, waarbij fatsoenlijk een normatief begrip is. De FIDE is zelfs van plan kledingvoorschriften op te stellen.

Als de gasten zich netjes (moeten) kleden, moet de gastheer in ieder geval goed gekleed zijn. Een gastheer – en de voorzitter van de Engelse Schaakbond is de gastheer – mag zijn gasten niet in verlegenheid brengen door zelf slordig of omstreden gekleed te gaan.

Ook degene die de prijsuitreiking verricht moet zich netjes kleden. Hij of zij komt namelijk op alle foto’s van de prijswinnaars. De foto is een kostbaar bezit voor de winnaar. De foto zal hij zijn leven lang koesteren. Wellicht krijgt de foto een voorname, zichtbare plaats in zijn woning. Bij jeugdspelers tonen de ouders, de grootouders de foto met trots aan hun familieleden, vrienden en bekenden. Winnaar worden is een knappe prestatie. Derhalve is de prijswinnaar de hoofdpersoon op de foto, niet degene die de prijs uitreikt. Laatstgenoemde is een dienaar en staat in dienst ter eer en meerdere glorie van de prijswinnaar, opdat de winnaar extra glans krijgt.

Degene die de prijs uitreikt moet zich dus in die rol schikken. Waarbij hij er het liefst een prachtige show van maakt, opdat de winnaars nog meer in het zonnetje worden gezet. In die zin heeft degene die de prijs uitreikt een uiterst voorname, zware bijrol.

4. De taak van de scheidsrechter

Als er ongenoegen bestaat rond een prijsuitreiking rijst de vraag wie daarop is aan te spreken. De toernooidirecteur, de scheidsrechter of iemand anders?

Artikel 13.2 van de FIDE-regels luidt in het Engels: ‘The arbiter shall act in the best interest of the competition. He should ensure that a good playing environment is maintained and that the players are not disturbed. He shall supervise the progress of the competition.’

De Nederlandse vertaling ervan luidt: ‘De arbiter moet zodanig optreden dat de wedstrijd optimaal verloopt. Hij moet ervoor zorgen dat er goede speelomstandigheden worden gehandhaafd en dat de spelers niet worden gehinderd. Hij moet toezien op het verloop van het toernooi.’

In de Engelse tekst komt het woord ‘competition’ tweemaal voor. In de eerste volzin wordt dit vertaald met ‘wedstrijd’, terwijl in de laatste volzin deze wordt vertaald met: toernooi. Ik denk dat het beter was geweest in het laatste geval het ook te vertalen met wedstrijd. Een wedstrijd is een ruimer begrip dan een partij. Zo is een partij een aangelegenheid tussen twee spelers. Een wedstrijd omvat meer partijen, namelijk ook die van de andere spelers die deelnemen aan de competitie. Zo kan desnoods een wedstrijd ook een toernooi zijn, denk bijvoorbeeld aan een weekendtoernooi of aan een toernooi dat twee weken duurt.

Verder had ik het beter gevonden de eerste volzin te vertalen als: De arbiter treedt op in het belang van de wedstrijd.

Het begrip ‘belang van de wedstrijd’ is namelijk een open begrip. Het is een term die past bij een term als ‘het algemeen belang’. Het omvat de wedstrijd in al zijn facetten. Er wordt daaronder meer verstaan dan alleen het verloop van de wedstrijd. Het ‘verloop’ is een onderdeel van het belang van de wedstrijd. De Nederlandse vertaling heeft het begrip ‘best interest of the competition’ ingekleurd, en daarmee enigszins ingeperkt. Zo kan onder ‘belang van de wedstrijd’ ook worden verstaan allerlei randverschijnselen rond een wedstrijd, zoals de prijsuitreiking.

Indien een speler ontevreden is over de gang van zaken tijdens een wedstrijd tot wie moet hij zich dan wenden? Er moet iemand zijn die daarvoor verantwoordelijk is. De vraag is wie dat is. Is dat het bestuur van de organisatie, de voorzitter van die organisatie, de toernooidirecteur, de eigenaar van de zaal of de scheidsrechter? Als een speler dat moet uitzoeken kost hem dat veel tijd. En dat moet niet. Hij hoort zich niet te vermoeien met een competentievraagstuk, over de vraag wie verantwoordelijk is. Ook is het ongewenst dat de functionarissen onderling ruzie maken wie van hen bevoegd is.

De FIDE heeft gekozen voor een overzichtelijk systeem: de scheidsrechter is verantwoordelijk. Dit is een verplichting uit de FIDE-regels waar de scheidsrechter rechtstreeks aan is gebonden.

Zo is de scheidsrechter het aanspreekpunt voor de spelers, en de ouders van jeugdspelers. Door de functie van scheidsrechter op een toernooi te aanvaarden is de scheidsrechter verantwoordelijk en aansprakelijk voor de gang van zaken. Ook al kan de scheidsrechter er niets aan doen, de speler mag het ongenoegen de scheidsrechter toerekenen. Iemand moet immers de schuld krijgen. Dat heet functioneel verantwoordelijkheid dragen. In het dagelijks leven komt dit bij veel functies voor, bijvoorbeeld bij een burgemeester, een wethouder, een minister, een directeur, een voorzitter.

Wel kan de scheidsrechter intern verhaal halen op de organisatie. Maar dat is een zaak waar de spelers niets mee hebben te maken. Zo kan de scheidsrechter op zijn beurt de organisatie daarop aanspreken.

Hiermee is ook het antwoord gegeven op de vraag wie moet ingrijpen indien wordt gemeend dat degene die de prijs uitreikt zich onvoldoende netjes kleedt. Het is de scheidsrechter. En of dit nu de hoofdscheidsrechter is dan wel de scheidsrechter is een zaak die zij onderling moeten uitmaken.

5. Het omstreden T-shirt

Iemand die een prijsuitreiking verricht moet zich behoorlijk kleden. Dat is diens eigen verantwoordelijkheid. Al naar gelang de plaatselijke omstandigheden kan dat een ‘jasje dasje’ zijn.

Echter, indien een Bekend Persoon een prijsuitreiking verricht is zijn kleding een onderdeel van zijn verschijning. Als Bassie van Bassie en Adriaan de prijsuitreiking verricht doet hij dat uiteraard in een clownspak. Als een Bekend Iemand nooit in een jasje dasje loopt, maar in een T-shirt staat hij daarom bekend. Dan is er ook niets op tegen dat hij de prijsuitreiking in een T-shirt verricht.

Kortom, iemand die een prijsuitreiking verricht moet zich behoorlijk kleden, maar de manier waarop hij zich kleedt moet wel bij hem passen.

En dan rijst de vraag of de Bekende Persoon bij een prijsuitreiking een T-shirt mag dragen met de opdruk ‘Some people are gay. Get over it’. Ik ben het eens met Lara Barnes dat dit ongepast is bij de prijsuitreiking aan minderjarigen. Ter illustratie een foto van CJ bij de prijsuitreiking van 2010 aan een minderjarige:

Maar, stel nu CJ voor met een T-shirt met de tekst ‘Some people are gay. Get over it’. Het gaat om het beeld dat daarmee wordt opgeroepen. Het is niet te voorkomen dat mensen daar gedachten bij krijgen. ‘What a dirty pig.’ Het gaat om een T-shirt dat op dat moment op die plek niet had moeten worden gedragen. En het risico bestaat dat een rel wordt geboren.

Degene die de prijs uitreikt moet dan ook rekening houden met de belevingswereld van het kind, en die van de (groot)ouders e.a.

6. Het advies van de scheidsrechter

Een scheidsrechter draagt verschillende petten. Hij heeft verschillende functies. De ene keer neemt hij beslissingen, de andere keer geeft hij slechts een advies.

Een scheidsrechter is niet in de positie een Bekend Persoon te verbieden een bepaald kledingstuk te dragen bij een prijsuitreiking, want daarvoor is hij nu eenmaal een Bekend Persoon. En zeker niet indien die Bekend Persoon ook nog voorzitter is van de Landelijke Schaakbond. Wat wel kan is hem wijzen op de mogelijk negatieve gevolgen ervan, waardoor het schaakspel in diskrediet kan worden gebracht, of wellicht de Bekend Persoon zichzelf kan beschadigen. Sterker nog, als daarvan sprake kan zijn, rust op de scheidsrechter de plicht dit de Bekend Persoon te laten weten. Opdat hij alles afwegende wel of niet iets met dat advies doet.

Zo gebeurt het ook in het dagelijkse leven. Een secretaris, een ambtenaar adviseert resp. zijn directeur, zijn minister. ‘Indien u dit of dat doet, is het gevolg zus of zo. Ik adviseer u etc.’ Het is vervolgens de verantwoordelijkheid van de directeur of de minister dat advies wel of niet over te nemen. Een advies is maar een advies, de directeur of de minister mag het advies naast zich neer leggen. En dat komt ook voor. Een adviseur moet zich van zoiets niets aantrekken. Of, zoals Lara Barnes verklaarde, ‘dan zou ik hebben gebogen voor zijn gezag’.

Echter, indien iemand niet toegankelijk is voor adviezen uit de naaste omgeving loopt hij risico’s. Zijn omgeving zwijgt en kijkt passief toe hoe iemand fouten maakt. Zo’n situatie is pas ernstig. De verklaring van Lara Barnes ‘De enige fout die ik heb gemaakt is dat ik naïef ben geweest om deze omstreden kwestie ter sprake te brengen’ is dan ook juist zorgelijk.

Een Bekend Persoon moet het niet erg vinden wanneer hij een kritisch advies ontvangt. Hij moet de betrokkene daarvoor erkentelijk zijn (ook al legt hij dat advies naast zich neer). Sterker nog, als later blijkt dat hij een fout heeft gemaakt, mag hij het zijn omgeving – m.n. de hoofdscheidsrechter – kwalijk nemen wanneer zij hebben gezwegen en hem niet hebben gewaarschuwd.

Daarom verdient Lara Barnes alle lof voor haar betrokkenheid bij de gang van zaken. Toen zij begreep welk risico het gedrag van CJ teweeg zou brengen, rustte op haar de plicht de hoofdscheidsrechter en de toernooidirecteur daarvan op de hoogte te stellen. Toen die vervolgens niets durfden te doen, nam zij de verantwoordelijkheid op zich om CJ zelf te benaderen.

Men mag eerder de hoofdscheidsrechter en de toernooidirecteur verwijten dat zij passief zijn gebleven. Lara Barnes daarentegen heeft gedaan wat ze moest doen, zij had de moed een pijnlijke boodschap over te brengen. Zij mag worden genomineerd tot de scheidsrechter van het jaar.

7. CJ de Mooi

CJ erkent zelf dat hij overspannen heeft gereageerd. Hij spreekt zijn waardering uit voor Lara Barnes. Gelukkig is de zaak alsnog snel op een positieve wijze beëindigd.