“Decision fatigue” achter het schaakbord
Komt het volgende scenario je bekend voor? Je speelt een partij. Je bent niet moe of gespannen, niet afgeleid en je hebt ook geen tijdnood. Je voelt geen psychologische druk om wat voor reden dan ook. Integendeel, je voelt je fit en je hebt zin om te spelen. Je hebt de tijd en je kunt het ook gebruiken. Je zou zelfs een half uur kunnen uittrekken voor je volgende zet, genoeg tijd om allerlei mogelijke complicaties uit te rekenen. En toch … ineens blijkt dat je een fout hebt gemaakt! ‘Hoe is het mogelijk dat ik zoiets kon spelen!?’, zul je later denken. "Hoe kon ik zo onvoorzichtig zijn met mijn berekeningen?! Ik zat zo lang na te denken en plotseling speelde ik een zet die ik eigenlijk niet zo goed had bekeken?`
Ik heb dit al zo vaak meegemaakt in mijn carrière. Ik verweet het mezelf, ik huilde, ik schreeuwde tegen de muren uit frustratie. Hoe kan ik 20 minuten nadenken, van alles berekenen en dan een zet uitvoeren alsof het mij niet kan schelen?! Waarschijnlijk ken je het gezicht wel van je coach of teamcaptain wanneer je probeerde uit te leggen wat er gebeurd is. Het maakt niet uit wat je zei, de conclusie is min of meer hetzelfde: gebrek aan concentratie, of je rusteloze persoonlijkheid.
Een paar dagen geleden stuurde een van mijn vrienden mij een link naar een artikel uit The New York Times, dat een interessant inzicht geeft op het bovenstaande onderwerp. Na vele jaren van onderzoek en experimenten geven psychologen een nieuw perspectief op fouten en verstoringen in beslissingen van mensen. In het kort: elke dag worden we bestookt met allerlei beslissingen die we moeten maken en het totale effect van deze beslissingen is onduidelijk. Niemand kan van zichzelf goed aangeven hoe vermoeiend het is om beslissingen te nemen. Grote beslissingen, kleine beslissingen, het stapelt zich allemaal op. Kiezen wat we ontbijten, waar we naartoe gaan voor een wandeling voor een wedstrijd, met wie we spreken, hoeveel dingen we kopen in de supermarkt – dit alles vergt wilskracht, en er is geen duidelijk symptoom dat aangeeft wanneer onze wilskracht tekort kan schieten. Het maakt niet uit hoe scherp en rationeel je probeert te zijn, je kunt geen beslissing na beslissing nemen zonder een biologische tol te betalen. Decision fatigue, beslissingsvermoeidheid, is anders dan de gewone lichamelijke vermoeidheid; je hebt weinig mentale energie maar je bent je er niet van bewust, je voelt het niet.
Hoe meer keuzes je maakt gedurende een dag, hoe moeilijker ieder keuze wordt voor je hersenen. Als het hoog oploopt zoeken je hersenen uiteindelijk naar snelkoppelingen met twee uitersten. Eén van de twee is roekeloos: het impulsief handelen, in plaats van de energie te besteden aan het nadenken over de gevolgen (tuurlijk, speel die zet, wat kan er fout gaan?). De andere snelkoppeling is de ultieme energie saver: niets doen. In plaats van het hoofd te breken over beslissingen, maken we gewoon helemaal geen keuze. Helaas moet je in het schaakspel wel een stap zetten, je kunt niet zeggen ‘ik pas’ of even pauze nemen als het jouw beurt is. In feite is schaken één groot besluitvormingsproces met een bijna oneindig aantal mogelijkheden en de nadruk ligt hierbij op het vooruit denken. Natuurlijk wordt je dan moe op een gegeven moment, zonder het zelfs te beseffen! Zo veel opties, zo veel takken in beslisboom, zo veel keuzes terwijl je aan het rekenen bent… nog veel meer dan de zetten die feitelijk op het bord verschijnen. Als je hier alle andere beslissingen die je gedurende de dag moet nemen aan toevoegt, dan zal men ontdekken dat het leven van een schaakspeler volledig gaat over… keuzes!
Misschien dat de coaches nu wat meer begrip opbrengen wanneer het gebeurd: de blunder. Natuurlijk stelt je dit niet vrij van je eigen verantwoordelijkheid 🙂 "Goede besluitvaardigheid is niet een eigenschap van de persoon, in de zin dat iemand het altijd beheerst," zeggen de psychologen. "Het is een status die varieert".
En dat is de reden waarom grootmeesters… grootmeesters zijn. Vooral de topspelers ontdekten, bewust of onbewust, het belang van regelmaat; het structureren van hun leven om zo energie te besparen. Ze hebben een bepaald ritme voor de wedstrijd, zij houden vast aan gewoontes om de mentale inspanning van het maken van keuzes te bestrijden. Je moet niet verbaasd zijn als je steeds dezelfde GM, op hetzelfde tijdstip rondom dezelfde plaats zijn rondjes ziet lopen. In plaats van te vertrouwen op hun wilskracht om de hele dag sterk te blijven, weten zij deze te sparen zodat het beschikbaar blijft voor de belangrijke wedstrijd. En tijdens het spel kunnen we naast hun bord een reep chocolade vinden, of koffie, cola, iets dat suiker bevat om hun glucose niveau te herstellen. De meeste tijd zal hetzelfde drankje en hetzelfde snoep de injectie van verwennerij blijven. Het lijkt misschien een beetje saai, maar in feite is het heel slim: je hersenen kunnen rustig blijven.
"De beste beslissers zijn degenen die weten wanneer ze niet op zichzelf moeten vertrouwen. "
Dit artikel is eerder gepubliceerd op de Engelse website van Alina l’Ami en is vertaald door Guido de Romph.
