Dame of koningin?
Schaakbeeld 70
Dame of koningin?
zaterdag 29 oktober 2011
Als je in de geschiedenisles een keer niet goed hebt opgelet, heb je misschien nooit gehoord van de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Het was een honderdjarige strijd in de 14e en 15e eeuw. Een strijd binnen de elite van Holland tussen de Hoeken en de Kabeljauwen, waarbij adel en steden waren betrokken. Het is niet helemaal duidelijk waar de namen vandaan komen. De Kabeljauwen zijn genoemd naar kabeljauwen. Dat is logisch. De tegenstanders kregen de naam Hoeken, omdat kabeljauwen met een hoek (haak) gevangen konden worden.
Wat heeft dit met schaken te maken? Hoegenaamd niets. Behalve in mijn hoofd. In mijn hoofd spelen zich wel meer dergelijke twisten af. Zoals de twist tussen degenen die hardnekkig en uitsluitend spreken van dame en hen die het enkel over de koningin hebben. De Engelsen kennen het probleem niet, want die spreken alleen van Queen. Bij ons ligt dat anders. Zelf spreek ik uitsluitend van dame. Er zijn er ook die het, al dan niet uitsluitend, hebben over koningin. Maar de koningin, dat is Beatrix (zolang als het duurt).
In het gerechtsbedrijf is de terminologie nog merkwaardiger. Een rechter bij een gerechtshof of bij de Hoge Raad heet raadsheer, of het nu een man is of een vrouw. “Raadsdame” wil er echt niet in. Je zegt tegen een vrouw in een dergelijk college mevrouw de raadsheer. Of Truus. Als zij tenminste Truus heet en je met haar op amicale voet bent.
Terug naar dame of koningin. Wat is juist? Als je haar offert is zij onmiskenbaar een dame. Wij kennen alleen het dameoffer, niet het koninginneoffer. En wat te zeggen van de koninginnepion? En het koninginnegambiet? Koninginnepaard misschien? Allemaal niet over de tong te krijgen. Hoe komt het dan toch dat sommigen, onmiskenbaar dus ten onrechte, spreken van koningin? In Apeldoorn spreken ze soms van Koningin Juliana Toren, een merkwaardige verkeerde mix van schaakstukken. Ik stel voor dat men dat pretpark voortaan DameTorenPark noemt. Lijkt mij aanmerkelijk correcter.
In het voorgaande is naar mijn mening al het overtuigende bewijs geleverd dat in het schaken koningin slecht is en alleen dame goed is. Merkwaardig is dat wel, want van sommige stukken kan soms worden gezegd dat ze goed zijn en soms dat ze slecht zijn. Je kunt de ene keer een goede loper hebben en de andere keer een slechte loper. Ik moet toegeven dat je dat ook wel eens van een dame kunt zeggen: een goede dame of een slechte dame. Maar je kunt nooit zeggen dat een dame een koningin is. Zie bijgaande foto. Andersom kan wel: een koningin is een dame.
Dit beeld is uit Utrecht afkomstig, uit de voormalige Damestraat.
Het probleem doet zich bij de koning niet voor. Een koning is een koning, en niemand noemt een koning een heer. Wel zal in de vervolghistorie van onze monarchie langdurig worden gekissebist over de vraag of we een goede koning of een slechte koning hebben. Maar een schaker zal zich in die discussie nooit herkennen. Een koning is een koning is een koning… totdat hij wordt omgelegd of wordt mat gezet.
Tekst en foto: Cas Aubel
