Een sprong in de Noordzee

Dit boek van Jan Timman verscheen in 2002 bij uitgeverij De Bezige Bij te Amsterdam.

De termijn van inzenden voor de verloting van dit boek (5 exemplaren) is opgerekt t/m zaterdag 19 november.

vermelden : Timman, e-mail:

Jan Timman zwierf tijdens zijn imposante carrière de hele wereld over, van Amsterdam naar Indonesië, en van Moskou naar Sarajevo en weer terug. Tijdens deze reizen verwerkte hij al zijn indrukken en ontmoetingen in verhalen, beschouwingen en dagboeken. Niet alleen schreef hij over schaken en grootmeesters, maar ook over kunst, literatuur en de verschillende culturen die hij tegen kwam.

In Een sprong in de Noordzee komen uiteenlopende onderwerpen aan bod als het schaakleven in de Verenigde Staten ten tijde van Bobby Fischer, een avontuur op Bali en De Olympiade, maar ook Timmans arrestatie wegens dienstplichtontduiking, zijn ontmoeting met de schrijver Jorge Luis Borges en de dood van Hein Donner.

Een sprong in de Noordzee is het verslag van een onvermoeibare reiziger die zich in vreemde culturen verdiept, vele avonturen beleeft en soms afstandelijk, maar altijd een scherp waarnemer is.

Hieronder een stuk uit het boek met de titel: Wit Paard

Dit stuk werd op verzoek van Wim Kayzer geschreven voor Het boek van schoonheid en de troost. Lang had ik gedacht over de invulling van het uiterst lastige thema; schoonheid en troost zijn nu eenmaal nauwelijks met elkaar te verbinden, als je er empirisch over denkt. Ten slotte besloot ik om het bijna allegorische verhaal over het paard dat ’s nachts op het plein verschijnt, te schrijven.

Aan het begin van het plein, niet ver van het uitkijkpunt over de olijfvelden, staat de kerk, verweerd, met een sobere façade van verbrokkeld steen. Zoals in het gehele stadje overheersen de grijsbeige tinten, in tegenstelling tot het zonbestendige wit dat elders de architectuur in Andalusië karakteriseert.

Het Plaza Vazquez de Molina in het kleine stadje Ubeda is langwerpig; het bestaat uit drie stukken, gescheiden door twee straatjes die er vanaf het hoger gelegen stadsgedeelte op uitkomen. Van de oude gebouwen op het plein zijn er enkele in gemeentedienst; een ervan is het Hogar de Pensionistas, het ouden-van-dagenhuis.

Het meest voorname bouwwerk is het Palacio Condestable Davalos dat dienst doet als parador, een van de hotels die door de staat geëxploiteerd worden. Het staat naast de kerk aan de kant van het hoger gelegen stadsgedeelte. Voor het hotel staan, als was het anachronisme, enkele auto’s geparkeerd. Rondom het plein staan sinaasappelbomen met de vrucht van de bittere soort. In de Semana Santa van 1992 logeerde ik in de parador. Tijdens mijn kandidatenmatch tegen Joesopov had ik de enige hotelkamer met een balkon betrokken; het balkon was klein en werd gemarkeerd door een pilaar op de hoek van het gebouw.

Dagen achtereen werd ik bij zonsopgang gewekt door een vast ritueel. Voor de kerk verzamelde zich eerst een menigte met puntmutsen in verschillende kleuren. De processie zette zich dan langzaam in beweging, op weg naar het hoger gelegen stadsdeel. Gefascineerd keek ik toe, iedere ochtend weer. Afleiding tijdens een belangrijke match kan verhelderend zijn, maar dit was blijkbaar niet het juiste soort afleiding: halverwege stond ik met 3-2 achter. Op Goede Vrijdag waren de processies ten einde. Ik raakte meteen weer in vorm. In het tweede deel van de match nam ik mijn kansen optimaal waar. De uiteindelijke zege was afgetekend.

In de regel verbleekt de vreugde van de overwinning bij het zeer van een nederlaag. Het verlies brengt veel sterkere emoties te weeg dan de winst, die al snel tot zelfgenoegzaamheid kan leiden. De vanzelfsprekendheid van het succes ligt verankerd in het karakter van elke topschaker.

Toch voegde deze overwinning op Joesopov een extra dimensie toe. Voor de tweede maal in mijn carrière zou ik de finale match spelen met de kans om uitdager van de wereldkampioen te worden. De nacht na de tiende en laatste partij keek ik over het plein. Op het kleine balkon had ik een stoel gezet, ernaast op het kozijn een glas Spaanse brandy, gekarameliseerd, een tikje zoet. Als je verloren hebt, kun je niet slapen omdat gemaakte fouten aan je blijven vreten, nu was het het zoet van de overwinning dat me wakker hield. Ik dacht noch aan wat geweest was , noch aan wat zou komen. Er was het vage besef dat bij zonsopkomst de dag van de triomf ten einde zou zijn. Maar dit is iets wat ik later bedacht. In die nachtelijke uren nam ik slechts de vaag belichte schoonheid in me op.

Nog uren zou ik er gezeten hebben zonder dat er iets zou gebeuren, gevangen door de stilte van het plein. Vóórdat ik het lichte geluid van de hoeven hoorde , zag ik het. Van mijn rechterkant kwam, uit het schaarse maanlicht, een wit paard het plein op, statig schrijdend, zonder haast. Erachter volgde een hond. Het geluid van de hoeven verbrak de stilte niet echt, net zomin als het tikken van de klok dat tijdens de partij doet. De hond blafte niet en volgde trouwhartig het zoveel grotere en gracieuze dier. Het duurde minuten voor de twee dieren uit het zicht verdwenen. Ook toen bleef ik nog uitkijken over het plein, totdat de slaap me uiteindelijk begon te overmannen. Ik was getuige geweest van een droombeeld in de realiteit. Het zou banaliteit zijn te beweren dat ik achteraf niet wist of ik gedroomd had of niet. Wat ik gedaan had was iets als dagdromen in de nacht, maar wel degelijk bij bewustzijn. Was er een plausibele verklaring voor wat ik gezien had?

Intuïtie heb je niet in de hand, je wordt erdoor gestuurd. De volgende dag maakte ik een voor mij ongebruikelijke wandeling. Ik liep naar een lager stadsgedeelte, het kleine stukje land dat tussen het Plaza Vazquez de Molina en de resten van de stadsmuur ligt. Hier zie je geen bezoekers. Je treft er geen koloniale architectuur, zoals aan de andere kant van het plein; er staan vervallen, vuilwitte huizen, veelal bewoond door zigeuners. Naast een huis was een stal.

Opnieuw zag ik het witte paard, nu in gevangenschap. Ik bedacht dat het haar niet makkelijk zou vallen om opnieuw los te breken; haar schaarse momenten van vrijheid hadden mijn mijmeringen van triomf gekruist.