De Volkskrant schaakrubriek 5 november 2011
Gert Ligterink
Een geweldig boek dat iedereen moet lezen
Schakers die hun levensverhaal opschrijven plegen te doen wat hun voorgangers hebben gedaan. Na een korte inleiding waarin ze vertellen over de kennismaking met het spel en hun eerste stappen op het smalle pad volgt het standaardverhaal: de overwinningen op grote tegenstanders, de incidentele teleurstellingen, de toernooisuccessen en de briljante winstpartijen.
Zwart op Wit, vertaald uit het Pe5xf7!? is een ander levensverhaal. Zonder een spoor van ijdelheid of arrogantie beschrijft Paul van der Sterren zeer openhartig de jaren waarin het schaakspel zijn leven bepaalde. Hij noemt de successen, maar ook en vooral de mislukkingen. Nooit eerder is een schakersautobiografie verschenen waarin een auteur zo veel verliespartijen heeft opgenomen.
`Verslag van een schakersleven’ is de ondertitel van het boek. Het is een leven dat zich voltrok in een andere tijd. Computerprogramma’s als Fritz en Rybka komen niet in Van der Sterrens relaas voor, omdat het hem niet interesseert wat de machines te zeggen hebben. Zijn schakersleven speelde zich af vóór hun tijd.
Voor wie het vergeten was, Van der Sterren, geboren in 1956, werd Nederlands kampioen in 1985 en 1993. Tien jaar lang maakte hij jacht op de grootmeestertitel, die eeuwig buiten zijn bereik leek te zullen blijven tot in 1989 met twee achtereenvolgende titelnormen alles op zijn plaats viel. Maar het echte gloriejaar moest nog komen.
In 1993 won Van der Sterren het zonetoernooi in Brussel en het NK in Eindhoven, waarna hij de wereld verbaasde door zich in het interzonale toernooi in Biel te kwalificeren voor de kandidatenmatches. Begin 1994 eindigde het succesverhaal in Wijk aan Zee, waar hij in de eerste kandidatenronde met ere verloor van Gata Kamsky.
De successen waren bijna te groot geweest. In de jaren na 1993 lukte het Van der Sterren zelden het onoverwinnelijke gevoel te hervinden dat hem begeleidde tijdens zijn triomftocht. De motivatie nam geleidelijk af en in 2001 sloot hij na zijn 25ste deelname aan het NK-toernooi zijn carrière af.
Nog goed herinner ik me wat co-commentator Van der Sterren me anderhalf jaar later toefluisterde bij het begin van de eerste ronde van het Corus-toernooi: `Wat ben ik blij dat ik niet meer tegen deze jongens hoef te spelen.’ Inmiddels speelt hij trouwens weer eens per maand een competitiewedstrijd voor de Amsterdamse club Caissa.
Helaas kennen we in Nederland geen Book of the Year Award, zoals de Engelse schakers die kennen. Als een Nederlands equivalent bestond, zou Van der Sterren geen concurrentie hebben. Zwart op Wit is een geweldig boek dat iedere schaker dient te lezen.
Uit het gloriejaar komt de volgende partij met aantekeningen die zijn gebaseerd op het commentaar van de winnaar.
Van der Sterren – Hübner
Biel 1993
1. d4 d5 2. Pf3 Pf6 3. c4 dxc4 4. Pc3 c6 5. a4 Lf5 6. e3 e6 7. Lxc4 Lb4 8. 0-0 Pbd7 9. Ph4 Lg6 10. h3 Lh5 11. Db3 a5 12. Pa2 Ld6
Een verrassing voor wit die rekende met 12 … g5 13. Pxb4 axb4 14. Pf3 Lxf3 15. gxf3 en met 12 … Le7, waarna 13. Dxb7 Tb8 14. Da6 Ta8 15. Dxc6 Tc8 tot een eeuwige achtervolging van de witte dame leidt. Na de tekstzet gaat die remisevariant niet op omdat zwarts loper op d6 ongedekt staat.
13. Dxb7 Tb8 14. Da6 Pe4 15. g3 Dg5
Het begin van een wilde aanvalspoging die op twee manieren kan worden weerlegd.
16. Dxc6 Pxg3
17. fxg3
Al in 1993 stelden computerprogramma’s vast dat 17. Pg2! onmiddellijk wint. Na 17 … Pxf1 18. Dxd6 Lf3 19. Lxf1 is zwarts aanval voorbij.
17 … Dxg3+ 18. Dg2 Dxh4 19. e4 Lg3 20. Lb5 g5 21. Pc3 Tg8 22. Pe2 Lc7
Beide spelers zaten in deze spannende stand in tijdnood. Van der Sterren schrijft: ‘Zowel 22 … Lxe2 als 22 … Ld6 was misschien beter, maar zulke delicate afwegingen konden nauwelijks nog worden berekend.’
23. Ta3 g4 24. Lf4 Lxf4 25. Pxf4 Ke7 26. Kh2 Pf6?
Hübner bezwijkt als eerste onder de druk van de stelling en de klok. Met 26 … gxh3 27. Dxh3 Dxh3 28. Txh3 Lg4 kon hij afwikkelen naar een eindspel dat iets beter staat voor wit.
27. e5 g3+ 28. Kg1 Pd7 29. Dc6 Tgd8
Paniek. Met 29 … Txb5 kon zwart vechten.
30. Dd6+ Ke8 31. Pxe6 Txb5 32. Pg7
Mat
