Minder is (vaak) meer

Schaakbeeld 83

zaterdag 18 februari 2012

Minder is (vaak) meer.

Hoeveel foto’s zijn er gemaakt van “twee schakers gebogen over hun partij”?

Gigantisch veel. Het is niet voor niks dat dit onderwerp zich leent om af te beelden. Schakers zijn geconcentreerd bezig, vaak heel intens gefocust op hun partij. Ze sluiten zich af van de rest van de wereld, creëren een eigen afgesloten universum waar strenge regels gelden. Het leidt tot contemplatie en verstilling.

Zo’n beeld fascineert. Logisch dat fotografen (en kunstenaars) erdoor geïnspireerd raken.

Kijk eens naar de vloed van fotobeelden die bij elk schaaktoernooi op internet te zien is. Deze kleurenfoto’s zijn prachtig qua compositie, sfeertekening en scherpte. Beroepsfotografen laten hun kunnen zien. Voor- en achtergrond van het fotobeeld vloeien grandioos in elkaar over. Met de computer wordt er vervolgens nog vakkundig geretoucheerd en volop gegoocheld met afsnijdingen, kleurintensiteit en helderheid. De techniek van de camera’s is zo goed dat ook elke amateur binnen “no time” een heel mooi schaakplaatje kan maken.

Techniek is echter ook een valkuil. Teveel techniek leidt af van de inhoud en zo’n kleurenfoto is snel te glad, te mooi, te esthetisch. Het beeld vervaagt dan weer uit mijn geheugen.

Oude zwart-wit foto’s van schakers, gebogen over hun partij, vind ik eigenlijk altijd interessanter en boeiender dan de ‘briljante’ kleurenfoto’s.

Die eerste beklijven bij mij veel langer. Het is misschien niet helemaal eerlijk om die vergelijking te maken want de oude foto’s hebben het voordeel dat ze een patina hebben van vervlogen tijden. Er is altijd een vorm van nostalgie en dat geeft al gauw iets extra’s: Oude speelinterieurs met wonderlijke schaaktafeltjes. Schaakklokken met ornamenten. Gekke details ademen de tijdsgeest zoals een bondsspeld op de revers van de schaakspeler of een kloeke pijp in zijn mond.

Ik geloof echter dat die oude foto’s, bij een dergelijke vergelijking, vooral het voordeel hebben van de beperkte techniek. Ik durf de stelling aan: Hoe primitiever de middelen die de maker in zet, des te directer spreekt het beeld. Er is geen of veel minder afleiding van de kern waar het om gaat. Kinderkunst en kunst van “primitieve volkeren” zijn niet voor niets vaak zo krachtig. Er gaat een directheid en ongekunsteldheid en eerlijkheid van uit die je raakt.

Zo ook met die oude zwart wit foto’ s van spelende schakers. Vaak zijn deze oude foto’s houterig en statisch qua uitstraling. De spelers lachen nooit, het zijn mannen (heren) met stropdas, altijd netjes gekleed in donkergrijs pak. Ze peinzen en turen naar het bord. Geen denksport maar een plechtigheid is hier aan de gang. De hoogmis van het schaken wordt opgevoerd. Er heerst diepe stilte en een serene ernst op al die oude foto’s. Je ziet en voelt, hier wordt iets groots verricht. Zachtjes praten a.u.b.

Zo’n foto blijft trekken en ik bekijk ze elke keer met aandacht.

Geïnspireerd door die oude zwart-wit foto’s heb ik gisteren op mijn atelier een oefening gedaan. Doel van de oefening: met zo eenvoudig mogelijk gereedschap tot een beeld komen.

Het te maken oefenbeeld: twee schakers bezig met hun partij.

Van houtafval en spaanders van een sigarendoos eerst een tafeltje gemaakt. Simpel knutsel- en plakwerk, stukjes touw benut om de ongelijke tafelpoten tot een geheel te kunnen maken. Met een potlood het schaakbord op een plankje getekend. Paar schaakstukken uit houtblokjes gekerfd. Met de nodige concentratie gelukt.

De twee schakers waren veel moeilijker (zelfs erg lastig) te maken en te assembleren. Met geduld en “trial and error” is het uiteindelijk gelukt. Ze zijn gemaakt van een in stukken gezaagde bezemsteel. Alleen een stanleymes is gebruikt om de stukjes hout (romp, benen, armen, hoofd) in de gewenste vorm te snijden. Met opzet geen vijl, geen rasp, geen elektrisch gereedschap. Het geheel is vervolgens met houtlijm bij elkaar gevoegd. Een paar kleine spijkertjes gebruikt om houtverbindingen goed te verankeren (concessie). Vervolgens een paar uur alles goed laten drogen. Het geheel blijkt verbluffend stevig en stabiel, ondanks de krakkemikkige opbouw.

Het ging me vooral om de uitdaging van de oefening, maar ik ben redelijk tevreden met het eindresultaat. Werken met weinig techniek was leuk om te doen, en ik had gelijk een onderwerp voor dit wekelijkse schaakbeeld.

Frans Drummen