De geest van de beeldvorming
"Een biografie geeft natuurlijk nooit een totaalbeeld"
Onlangs verscheen ‘De geest van het spel’, het boek van journalist John Kuipers over Jan Timman. Eindelijk werd het leven en de carrière van de schaker van context voorzien en samengevat. En wel zeer uitgebreid. De biografie deed me weer eens beseffen hoe beeldvorming werkt. Citaat: “De enige schone plek tussen 1970 en 1975 in de flat in De Zilverberg, is het schaakbord.” Beelden van ‘Het gat van Nederland’ tonen inderdaad Timmans kamer met een enorme puinhoop – vooral papieren. Timman tegen de cameraploeg destijds: “Ik had vlak voordat jullie kwamen nog opgeruimd!”. Een grapje, zo meldt hij nu.
En wat zien we in een recente uitzending van ‘Nieuwsuur’ met een item over Timman? Precies, die beelden en daarna ook Timmans studeerkamer (?) of bovenverdieping (?) nu. Ook een enorme chaos. Zie:hier…
Zo wordt een beeld gezet van de chaotische schaker. Het publiek smult ervan (?). Een beeld waar Timman overigens al eens over zei: “Je moet wel een heel geordende geest hebben om in die chaos te kunnen functioneren.” De beeldvorming gaat op die manier soms op de loop met Timman. De schaker relativeert in het boek de hardnekkige ideeën dat hij zo chaotisch zou zijn, dat hij zoveel zou drinken, dat hij niet zo’n harde werker zou zijn. Maar we zien in ook in de biografie dat dit beeld hem aanspreekt. Hij wil graag de bohemien zijn en nee, de spelers van nu zijn te ascetisch en ja, hij lust wel een glas. En ook wel meer. Aan de andere kant wil hij benadrukken dat hij een professional is. Eén die als hij zich serieus voorbereidt op een toernooi of match zes uur per dag uittrekt voor schaken.
Een biografie geeft natuurlijk nooit een totaalbeeld. Beeldvorming houdt nooit op. Zo maakte Timman in Trouw van 18 januari jl. harde opmerkingen: “Ik stoor mij eraan dat er feitelijke onjuistheden en slordigheden in staan. Het is erg jammer dat ik het nooit heb mogen inzien voor het naar de drukker ging.” En op Chessvibes treedt hij in detail. Op de vraag ‘Does your participation mean that all the issues between you and the organizers in Wijk aan Zee have been resolved?’ antwoordt hij:
“We’re talking about seven years ago and I don’t see any reason to rake that up again. Unfortunately it’s discussed extensively in the biography while it was really just a futile, short-lived problem. Besides, in the book the facts are wrong. I will mention one thing that bothered me, something that’s suggested more than once: that I would get angry if a tournament organizer wouldn’t invite me. This is just not true. That’s the only thing I want to say about it. I’d like to emphasize that I have always had a good relation with the organizers in Wijk aan Zee.”
Zo blijf je aan de gang: de biografie corrigeert beelden, maar schept ook nieuwe.
Is dit de definitieve biografie? Bijna, biograaf John Kuipers heeft werkelijk heel veel gevonden (interviews), en heeft vele gesprekken gehouden. Interviews met buitenlanders (Karpov, Kasparov bijvoorbeeld) over Timman en met Timmans ex-vrouw Ilse Dorff ontbreken echter. Een toch wel stevige omissie – die ook nergens verantwoord wordt – maar wat blijft er veel over!
Ik heb grote bewondering voor John Kuipers, voor de massa informatie die hij in soepele stijl verwerkt heeft en zijn goede afwisseling van beschrijving en analyse. Wat is dan het ‘echte’ beeld van Jan Timman? Een biografie is natuurlijk altijd een afspiegeling van iemands leven. Grappig is in dit verband het interview dat Timman aan Viva uit 1977 (Kuipers heeft extreem veel achterhaald) onder de kop ‘Grootmeester zoekt dame’. Geen woord over zijn vriendin Ilse Dorff, integendeel, hij stelt dat hij de juiste nog niet is tegengekomen…
Mensen op het verkeerde been zetten – misschien kwam het het vrouwenblad niet goed uit over een vaste vriendin te spreken – waarom niet?
Ik kan er wel om lachen.
En ook dat is Jan Timman.
Jan Timman : De Geest van het Spel / John Kuipers
New In Chess, 2011, 256 p. € 24,50
Ook verschenen als aflevering 10/11 van het tijdschrift Matten.
De eerste pagina’s kunt u lezen op: New In Chess
Renzo Verwer publiceerde ‘Bobby Fischer voor beginners’ (Aspekt, 2008), ‘Bobby Fischer for beginners’ (New in Chess, 2010) en De liefdesmarkt (Compaan, 2011). Vooral dat laatste boek zou menig schaker moeten lezen. Zie www.liefdesmarkt.nl
