Oude doos (21): NK 1971: Ree en Donner

Nu het Nederlands kampioenschap begint, roep ik een paar memorabele NK’s in herinnering. Om te beginnen dat van 1971.

In 1970 was Eddie Scholl verrassend kampioen geworden, na een beslissingsmatch tegen Coen Zuidema. Dat Hans Ree, Hein Donner en de jonge Jan Timman niet meededen deed iets aan zijn prestatie af, maar een jaar later bewees Scholl dat hij in dat gezelschap thuishoorde. De ‘grote drie’ waren er in 1971 wel bij en Scholl werd met 7 uit 11 keurig derde. Maar 1971 was vooral het NK van Ree en Donner.

Vinger afhakken

Vlak voor aanvang van het toernooi was in Schaakbulletin het befaamde interview van Max Pam met Donner verschenen, waarin Neerlands enige actieve grootmeester (naast de niet meer actieve Max Euwe) zijn licht over zijn rivalen liet schijnen. Die kregen de nodige beledigingen naar hun hoofd geslingerd. In de Haagse Post merkte Ree daarop subtiel op dat het interview verscheen naar aanleiding van het feit dat het al dertien jaar geleden was dat Donner voor het laatst kampioen was geworden. Donner meende dat de anderen beter zouden schaken als er bij hen na een nederlaag een vinger zou worden afgehakt. Ree: “Het is onmogelijk om echt boos te worden op die dikke met dat ruitenjasje, maar alles laten passeren kunnen we natuurlijk niet, en het zou me dan ook niet verbazen als Donner, mocht hij de straf die hij voor ons zo passend vindt tijdens dit toernooi op zichzelf toepassen, als mond- en voetschaker naar Amsterdam zal moeten terugkeren.” Als voorspelling gaf Ree dat Donner in elk geval geen kampioen zou worden: “I am the greatest, kraait de oude vanuit zijn rolstoel. Wie zo het contact met de werkelijkheid verloren heeft is natuurlijk geen serieuze kandidaat. Blijven over Timman, Langeweg, Scholl en ik. Het zal erom spannen.”

Sonneborn-Berger

Het zou er inderdaad om spannen. Ree en Donner eindigden samen op 7,5 punten, Scholl op 7 en Timman en Hartoch op 6,5. Donner verloor van Timman, Scholl van Langeweg en Timman van Langeweg en Van Baarle. Langeweg op zijn beurt haalde anderhalf punt tegen de laatste vier. Hoe anders had het kunnen lopen! In het verleden werden bij gelijk eindigen beslissingsmatches gespeeld: Prins-Zuidema in 1965, Ree-Bouwmeester in 1967 en Scholl-Zuidema in 1970. In 1971 werd echter voor het eerst (en het laatst!) bepaald dat de kampioen zou worden aangewezen op grond van het Sonneborn-Bergersysteem. Dat leverde Ree zijn derde titel op, vooral dankzij zijn overwinning op Timman.

Prijs de verliezer!

Wat moest Ree in zijn rubriek in de Haagse Post schrijven over het NK dat hij zelf had gewonnen? Ree: “’Jongen’, zegt Donner, ‘in mijn tijd heb ik dat wel vaker aan de hand gehad, en het enige dat je kan doen is uitbundig de schitterende prestatie prijzen van de nummer twee.’ Zo is het, vooral in dit geval waar Donners eigen prestatie iedereen verrast zal hebben. Goed, het is waar dat hij tegen de bovenste vijf niets gepresteerd heeft, dat hij tegen mij slechts door een onbegrijpelijk moment van weekhartigheid van mijn kant aan een tweede nul wist te ontsnappen, dat hij tegen een aantal hoofdklassers meer door zitvlees dan door schaakinzicht het punt binnenhaalde, maar ere wie eer toekomt, tot twee ronden voor het einde leek hij een kans op het kampioenschap te hebben en dat hebben we al jaren niet meer meegemaakt.”

Vormend en belerend

Donners reactie in Schaakbulletin: “Goed dan. Ree heeft gewonnen. In onze onderlinge partij speelde ik hem direct na de opening een gewonnen positie toe, maar hij aanvaardde de remise met een berustend ‘ik zie het niet’. Geduldig heb ik hem daarop enige winstwegen getoond. Ik zie mijn taak binnen het Nederlandse schaak als een vormende en belerende. Ree luisterde heel aandachtig, maar of hij het begrepen heeft…? Mocht het tot een match komen tussen hem en mij – Ree schijnt zoveel van weddenschappen te houden – wel, ik geloof dat een goede bookmaker, die de verhoudingen kent, zijn inzet tegen 100 tot 150 om 1 zeker zal willen accepteren.”

De match kwam er, georganiseerd door het tijdschrift Vrij Nederland. Redacteur Joris van den Berg (vader van Jeroen) en schaakmedewerker Berry Withuis namen het initiatief. “Ik win natuurlijk”, zei Donner in een interview in dat blad. Ree won, met 2-1 plus vijf remises.

Als je alle citaten leest, kun je er moeilijk bezwaar tegen hebben dat schakers vroeger ook zelf de schaakjournalisten waren.