Peter van Wermeskerken : Dubbelspion en schaker

AD, zaterdag 17 november, paginagroot artikel van journalist Arno Gelder met een prachtige foto van Marco Hofsté.

Dubbelspion was de DDR veel te slim af

AD-journalist speelde informatie tijdens de koude oorlog door aan BVD

Peter van Wermeskerken (72) spioneerde , met medeweten van de Nederlandse Binnenlandse Veiligheidsdienst, voor de DDR. Hij was dus een dubbelspion. Afgelopen maandag verscheen zijn boek Spionem Spionem, waarin de oud AD-journalist onthult hoe hij tijdens de Koude Oorlog de militaire inlichtingendienst van Oost-Duitsland om de tuin leidde. ‘James Bond? De enige overeenkomst met 007 is dat ik ook een amoureuze affaire had.’

Een halfjaar geleden sprak ik Peter voor het laatst tijdens een schaaktoernooi in Sliedrecht en hij vertelde mij dat zijn nieuwe boek over zijn spionage-avontuur in de DDR over een paar maanden zou uitkomen. Hij was hier zichtbaar trots op. Hij vertelde hoe hij als journalist voor een jongerenprogramma van de AVRO een radioreportage wilde maken over Oost-Duitsland. En van het een kwam het ander. Zijn schaakstudie was een belangrijke dekmantel op zijn vele reizen naar de DDR.

Peter van Wermeskerken, oud-journalist bij het AD, had zich gespecialiseerd in economische en monetaire verslaggeving, maar ook energie en milieu hadden zijn interesse. Dank zij een goede relatie met oud-bankpresident Jelle Zijlstra had hij toegang tot veel vooraanstaande personen in het bedrijfsleven en de politiek. Eind jaren tachtig van de vorige eeuw kwam ik in aanraking met zijn boek met interviews met topondernemers in Nederland (ISBN 90 6590 203 1, Uitgeverij M&P in Weert). Pas veel later, in mijn hoedanigheid als RSB-voorzitter, ontmoette ik hem regelmatiger omdat hij ook een verwoed schaakliefhebber was. In 2004 mocht ik hem de gouden erespeld van de KNSB uitreiken omdat hij 50 jaar lid was. Dat vond plaats bij zijn club Alblasserdam/Papendrecht waar hij o.m. actief was voor de jeugd en voor de PR van de club. Hij koos er voor om een simultaan te spelen tegen negen tegenstanders die hij zelf had uitgekozen. Een prominente gast was de oud-burgemeester van Alblasserdam.

Peter van Wermeskerken is ook een trouwe deelnemer aan het jaarlijkse schaaktoernooi voor journalisten in Wijk aan Zee (Tata-, vh Corus-, vh Hoogovenstoernooi).

Hij was een van de initiatiefnemers om het NK Jeugd naar onze RSB-regio te halen. Hij had een prachtige locatie op het oog, er waren sponsors en er waren vrijwilligers dus kon er een bidbook worden gemaakt. De KNSB koos uiteindelijk voor het voorstel van Schagen. In Schagen werd drie jaar achtereen een prachtig NK voor de jeugd georganiseerd waarvoor we alleen maar complimenten hebben! Toch wordt het eens tijd dat het NK Jeugd naar de RSB-regio komt!

Journalist, schaker en dubbelspion

Peter van Wermeskerken (31-12-1939) ging in Zeist naar de Jongensschool van de Evangelische Broedergemeente. Daar had hij in klas 6 een onderwijzer Sjoerd Kuiper, een Fries uit Makkum. Daar was hij trots op, daar had hij leren schaken. Peter heeft schaken van zijn vader geleerd en in zijn laatste jaar op die school heeft Kuiper veel met hem gespeeld. Op zijn 13e kwam hij van die school (vertraagd door opname in een epilepsiekliniek). Een jaar later kwam hij (in oktober 1954) aan de hand van zijn vader bij slager Schouten om lid te worden van de schaakclub Zeist. Daar heeft hij heel lang in de laagste groep gespeeld, hoewel hij na twee jaar steeds op een promotieplaats eindigde. Het aantal groepen verminderde gestaag. Door vele leraren op die club gestimuleerd ging hij systematisch schaak studeren. Daarbij hoorde correspondentieschaak. Dat bleek internationaal erg leuk. Later, in de spionnentijd, bleek dat een voortreffelijke dekmantel om een Oost-Europese grens te passeren of een paar uur in een verhoorkamer met een officier van de Volkspolizei de tijd te doden met schaken. Door het correspondentieschaak was hij ook in contact gekomen met ene Rudolf Palicka, die hem op zeker moment meldde dat er een meisje bij hem in het bedrijf werkte die graag met een westerse jongen wilde corresponderen. Zij werd zijn vriendin met de alias Käthe. Voor de Oost-Duitse inlichtingendienst was zijn interview met Margot Hönecker voor de AVRO jeugdomroep Minjon aanleiding hem te werven. Käthe was voor hem aanleiding positief daartegenover te staan mits zij naar het westen mocht komen. Door zijn gevoelens voor de Broedergemeente heeft hij van zijn spion-zijn gebruik gemaakt door een dag of wat naar Herrnhut, de oorsprong van de Herrnhutters in Nederland, te gaan (daarover gaat een hoofdstuk).

In april 1960 kwam hij van de Landbouwschool in Utrecht. Enkele dagen voor de diploma-uitreiking hoorde hij dat hij tot de prijswinnaars behoorde van een opstelwedstrijd over de landbouwcoöperatie in de EEG. Tsjonge, hij heeft mevrouw De Gaulle ontmoet, de minister van landbouw, Sicco Mansholt, groothertogin Charlotte van Luxemburg en haar kinderen! Hij ging werken bij Het Vrije Volk in Amsterdam als leerling, deed de leergang journalistiek aan de UvA, mislukte bij de Delftsche Courant (oud liberaal), mengde verf, werkte in een textielgroothandel, ging naar de Aalsmeerse Courant (paste goed bij zijn opleiding) en de Nieuwe Zeister Courant waar zijn Pa hoofdredacteur was. Toen de directie een ander zocht om Pa op te volgen is hij naar het AD gegaan en is daar ruim 30 jaar gebleven. En hij bleef steeds schaken. Van 1964-1967 zelfs bij twee clubs (Zeist en VAS). In die tijd schaakte hij meer dan 40 uur in de week. Daar kwam abrupt een einde aan toen zijn Pa hem voor de keuze stelde "werken of schaken". Hij is blij dat hij voor het werken heeft gekozen, want bij het AD heeft hij carrière gemaakt in de financiële journalistiek met ook nog specialisatie op het gebied van energie en milieu.

Politicus en verhuizing naar Duitsland

Sinds 1970 woonde Peter van Wermeskerken in Alblasserdam. Hij werd in 2002 raadslid voor de VVD in Alblasserdam. Hij kan vol enthousiasme vertellen hoe een projectontwikkelaar van polder Nieuwland een miljoenenclaim bij de gemeente neerlegde en hoe hij er in slaagde door journalistiek speurwerk die claim van tafel te krijgen. In 2006 werd hij echter, net als zijn vrouw, op een onverkiesbare plaats gezet bij de gemeenteraadsverkiezingen. Dat stemde hem boos en daarom stapte hij uit de fractie. Politiek is een hard vak, dat had hij kunnen weten.

Vier jaar geleden verhuisde hij naar Duitsland (Uelsen) waar hij grond had aangekocht waarop hij een huis had laten bouwen. Hij kon mij kostelijk voorrekenen hoe goedkoop het was vergeleken met Nederland en dat hij weinig last had van allerlei regels en voorschriften. Bijvoorbeeld voor ruim 650 m2 grond betaalde hij ca. 60 euro/m2, in Nederland zou hij hiervoor tussen de 300 en 400 euro per m2 moeten betalen. Hij was niet voor niets economieredacteur geweest. Bij de bouw hield hij ook rekening met duurzaamheid, zuinig omgaan met energie e.d. Ook hier loonde zijn interesse voor energie en milieu.

Dubbelspion

En nu duikt hij op als een vroegere dubbelspion. Velen waren verbaasd toen dit boek uitkwam. Er werd veel getwitterd door verraste (oud-)collega journalisten, (oud-)raadsleden, schakers enz. Zelf zegt hij hierover: ’Zelfs mensen die mij kenden hadden dit nooit achter deze ‘droogkloot’ gezocht.’ Alhoewel hij maar een paar jaar als dubbelspion heeft gewerkt was het nog niet zo makkelijk om hier mee te stoppen. Hij kreeg vele bedreigingen uit de DDR. Maar het is gelukkig goed afgelopen.

Nog enkele citaten uit het artikel van Arno Gelder:

‘De socialistische heilstaat die de DDR moest voorstellen was vreselijk. Na mijn eerste bezoek werd ik meteen VVD-lid. En geld? Ach, ik was vrijgezel en had een baan bij de Nieuwe Zeister Courant.’

‘Maar voor de verwoede schaker Van Wermeskerken – eerder een verstrooid type dan een typische spion- ging het alleen om God, koningin en vaderland. Met zijn spionagewerk in Oost-Duitse dienst hoopte hij vooral Käte (echte naam Antje) vaak te ontmoeten en te bewerkstelligen dat zij ook naar het Westen mocht.’

‘Ze kwamen snel ter zake. Of ik gegevens over Nederland wilde doorspelen aan de DDR. Welke? Bijvoorbeeld over ‘de positie van het huis van Oranje in de Nederlandse samenleving sinds 1900’. Zo werd het geformuleerd.’

‘Hij schreef, eenmaal in Nederland ‘ een zwetsverhaal’ over het koningshuis dat hij in de bibliotheek bijeen scharrelde. Zijn Duitse contactmannen waren verguld. Voor zijn eerste spionageklus beurde hij 350 West-Duitse marken. In 1969 ontving hij een Duits paspoort met zijn nieuwe alias: Peter Wittig.’

In Oost-Berlijn waar hij zijn informatie altijd zelf moest overhandigen, naam hij het evenmin nauw met de strakke voorschriften die de Stasi hem oplegde. Sterker, hij onttrok zich keer op keer op een drukke markt aan zijn begeleiders om zich in een stormachtige affaire te storten met de schone Berlijnse Gudrun. ‘Ja, wij genoten de liefde. Maar dat is ook de enige overeenkomst met James Bond. Zij wilde een kind omdat haar man daartoe niet in staat bleek. Dat is in de twee keer dat ik haar in het geheim heb ontmoet niet gelukt.

In 1970 sloeg de dubbelspion het jongensboek dicht. Zijn huidige vrouw Marga was in verwachting en op het AD was het druk.

Peter van Wermeskerken: ‘Ik heb me in die jaren geen moment geheim agent 007 gevoeld. Wodka Martini, shaken or stirred? Nee, dank u. Ik heb liever een kopje koffie.’

Weekkrant van Alblasserdam

Natuurlijk werd het ook als groot nieuws gebracht in de Weekkrant van Alblasserdam. Louise Vos schreef er een mooi artikel over met als inleiding:

ALBLASSERDAM – Oud-Alblasserdammer Peter van Wermeskerken (72) heeft lang gewacht met het onthullen van het geheim dat hij jarenlang met zich meedroeg. Maar nu mag iedereen het weten. In de winkels ligt zijn boek met de titel Spionem Spionem waarin hij vertelt hoe hij met medeweten van de Nederlandse Binnenlandse Veiligheidsdienst spioneerde voor de DDR.

Spionem Spionem

Gegevens over het boek Spionem Spionem, een autobiografie van Peter van Wermeskerken.

Het is ook als e-book te verkrijgen in Adobe-PDF format, prijs 8,95

Reageren?

Heeft u een leuke anekdote over Peter van Wermeskerken of wilt reageren op zijn boek of heeft u weleens tegen hem gespeeld? Laat het weten door een berichtje te plaatsen in onderstaande commentaarbox. Peter zal dit leuk vinden. Alvast dank daarvoor!