Oude doos (26): Alex Vinken, de grootste Limburger

Toen ik in de Canon op deze site een venster had gewijd aan Haije Kramer, die twintig keer kampioen van Friesland was geweest, kreeg ik de vraag waarom ik dan niet ook een venster wijdde aan Alex Vinken, die twintig keer kampioen van Limburg was geweest. Mijn antwoord was helder. Kramer stond vele jaren hoog in de Nederlandse top tien, Vinken nam slecht twee maal deel aan het Nederlands kampioenschap en scoorde onder de vijftig procent. Kramer was ook zestig jaar schaakjournalist en een groot propagandist voor de schaaksport. In Limburg vinden ze dat Vinken vanwege zijn resultaten ook beslist een ambassadeur voor onze sport genoemd mag worden. Paul van der Sterren is zonder twijfel de sterkste schaker die in Limburg is geboren, maar hij ging al in zijn studietijd naar Amsterdam. Het is maar hoe je de criteria omschrijft, maar het is beslist niet gek om Alex Vinken de grootste Limburgse schaker uit de geschiedenis te noemen. Dus ik maak het gemis in deze rubriek goed.

Laat geleerd

Voor zo’n grote schaker is het buitengewoon dat Alex Vinken pas op zijn achttiende de loop van de stukken leerde. Al noem ik dan nog één keer Haije Kramer, die was ook pas vijftien toen hij het leerde. Tegenwoordig zou je dan volgens mij beslist geen topschaker meer kunnen worden, het lijkt me essentieel dat je het spel als kind spelenderwijs leert. Het zal geen verbazing wekken dat Vinken autodidact was. Wie zou in die tijd (hij werd geboren in 1912) een jonge volwassene deskundig begeleiden? In 2004 verscheen het boek ‘Allemaal Schaken’ van Frank Clevers, Josef Stupp en Frits Esser, dat voor de helft bestaat uit een biografie van Vinken. Zij schrijven: “Hoe zou het zijn gegaan als zijn aangeboren talent eerder was ontdekt? Als hij al tien jaar eerder was begonnen met schaken en een goede trainer of begeleider had gehad? Dat is natuurlijk koffiedik kijken. Maar we mogen zeer zeker aannemen dat hij dan nog vele malen sterker zou zijn geworden.” Dat lijkt mij ook en ik denk dat we in onze geschiedenis veel meer van dit soort gemiste kansen hebben gehad.

Alex Vinken. Foto: website Kerkraadse Schaakvereniging.

Wereldpotentie

Vinken was mijnwerker, zoals zovele Limburgers. Hij werkte acht maanden onder de grond en daarna bovengronds, in een magazijn. Zijn baas, ir. F. Bianchi, directeur van de Oranje-Nassau Mijnen, was ook een schaakfanaat en enige tijd voorzitter van de Limburgse Schaakbond. Hij steunde Vinken bij zijn ambities. Twee opvallende meningen over Vinken:

Max Euwe: “Als Vinken onder betere materiële omstandigheden was opgegroeid en als hij in West-Nederland was geboren, dan was hij een wereldschaker geworden.”

Lodewijk Prins: “Voor die hoge verwachtingen is zeker een goed argument aan te voeren, want Vinken beschikt over allerlei sterk verschillende wapenen, behendigheid in combinatie zowel als eindspel, voortvarendheid zowel als geduld en list, intuïtie zowel als kennis van de theorie, die hij met grote beslistheid en nog grotere onvermoeibaarheid in toepassing brengt.”

Prikkelende nederlagen

Twee kenmerkende citaten uit het Limburgs Dagblad in 1950:

“Tegenover ervaren schakers stond hij machteloos. Maar toen het hem begon te verdrieten dat hij de ene tik na de andere kreeg, gooide hij het over een andere boeg. Het werd hem ernst.”

“Nederlagen ontnamen hem de moed niet, integendeel, zij staalden hem in zijn voornemen om iets te bereiken. ‘Juist’, zo vertelt Vinken nu, ‘omdat ik mijn eigen weg moest vinden en geen andere leermeester had dan mijn boeken, kwam ik die nederlagen allemaal te boven. Elke nederlaag prikkelde mijn activiteit. En dat wat ik nu ben, daar heb ik wel jaren voor moeten vechten. Door zelfstudie ging ik wel langzaam vooruit, maar mijn moreel werd er steeds krachtiger door.’”

Vinken-systeem

Vinken speelde bij iedere gelegenheid 1.e4 c5 2.Pc3 Pc6 3.f4, wat dankzij Euwe in zijn openingsboekjes de naam Vinken-systeem kreeg. De schrijvers van de Vinken-biografie: “Door deze publicatie bleef het openingsnieuwtje niet verborgen en meerdere grootmeesters zoals bijvoorbeeld de wereldtopspelers Botwinnik, Smyslov en Larsen brachten met het Vinken-systeem menige tegenstander in verwarring. Nog steeds wordt het Vinken-systeem toegepast door spelers over de hele wereld tot op het hoogste niveau.” Dat de genoemde wereldtoppers inderdaad dankzij Vinken en Euwe tot dit inzicht zijn gekomen lijkt me – zacht gezegd – te veel eer, maar ik gun de Limburgers het plezier van dit citaat.

Hier nog een mooi citaat uit het Limburgs Dagblad uit 1965 uit een interview met Vinken:

“Een aardig feit deed zich voor in 1946 in Groningen tijdens het Staunton-toernooi. Tijdens een vrij uurtje zou ik met Smyslov een potje snelschaak schuiven. Tot verbazing van Smyslov won ik. Waarop Botwinnik tot Smyslov zei: net goed, wie niet horen wil moet voelen. Ik had je gewaarschuwd voor de snelschaakkunsten van deze meneer.”

Onderscheiden

Alle citaten roepen de vraag op of zijn biografie niet een hagiografie (heldenverering) moet worden genoemd. Feit is in elk geval dat Vinken van 1940 tot 1965 twintig keer kampioen van Limburg was. Hij speelde voor schaakverenigingen in Heerlen, Maastricht, Aken en Kerkrade. Vinken ontving in 1971 de eremedaille in goud in de Orde van Oranje Nassau voor zijn verdiensten op schaakgebied. In 1981 werd hij Nederlands kampioen bij de veteranen, waarna hij bij de verkiezing ‘Sportman van het jaar van Kerkrade’ een eervolle vermelding kreeg. Alex Vinken overleed in 1983. Afscheidswoorden van voorzitter G. Offermans van de Kerkaadse Schaakvereniging:

“Clubgenoten, we moeten verder met een goede vriend minder. De ‘oude heer’ is niet meer. Een dag van tevoren schaakte hij nog tegen Henk. Twee dagen daarvoor hielp hij ons eerste team weer een stapje verder op weg naar de promotie. Mond en hart liepen over van zijn hartstocht voor het schaken. Het stimuleren van jong en oud zag hij als zijn grootste taak. Hoeveel partijen, analyses en goede raad (die bij hem niet duur was) heeft hij ons niet gegeven? Ik haalde hem op en bracht hem thuis. Hij hoorde bij mijn dinsdag. Het was geweldig om hem die laatste jaren onder ons te hebben Ook voor hem!”

De vereniging blijft Alex Vinken eren op haar website en met herdenkingstoernooien.

Enkele partijen van Alex Vinken om na te spelen: