De ongeoorloofd uitgevoerde rokadezet
Columns 10 maart 2013 9:20 Pieter de Groot
Bewijsnood
Sinds de late Middeleeuwen werd de rokadezet uitgevoerd door eerst de toren en dan de koning te verplaatsen. De rokade-zet was een koningssprong. In 1992 werden de FIDE-regels gewijzigd. Voorgeschreven werd eerst de koning te verplaatsen en dan de toren. Indien een speler eerst de toren verplaatst is dat een torenzet, en is het ongeoorloofd ook de koning te verplaatsen.
Op het Aeroflot schaakfestival rokeert oud-wereldkampioen Karpov door eerst de toren te verplaatsen. Het voorval is op video opgenomen.
Overzicht van aantekeningen
- Het Aeroflot Open schaakfestival
- De rokade
- Nepomniachtchi – Karpov
- Bewijsnood
- Video-beelden
- De rechtsgevolgen van een verkeerd uitgevoerde rokadezet
schaaksite.nl/de-klok
Op dat festival gebeurde nog een bijzonderheid: een ongeoorloofd uitgevoerde rokadezet van Karpov.
|
|
pijpersh.home.xs4all.nl/index.html?page=http://pijpersh.home.xs4all.nl/nl/schaakrecht/pdg/schaakrecht_pieter_95.html
|
|
Echter, bij wijziging van de FIDE-regels in 1992 is de bestaande regel in werking getreden. Het is de uitdrukkelijke bedoeling van de regelgever om streng op te treden.
Artikel 4.4. aanhef en onder a en b luiden:
Als een speler die aan zet is:
a. opzettelijk zijn koning en een toren aanraakt, dan moet hij aan die kant rokeren, indien dit
reglementair is toegestaan.
b. opzettelijk een toren aanraakt en daarna zijn koning, dan mag hij bij die zet niet aan die zijde rokeren en is artikel 4.3a op de situatie van toepassing.
Het commentaar van Geurt Gijssen:
‘Het kost altijd enige tijd om een nieuwe regel te introduceren, bijvoorbeeld de methode van rokeren (eerst de koning, dan de toren, pdg), maar u bent zich ervan bewust dat we dat in dat geval hebben gewonnen. Iedereen rokeert nu op de juiste manier,’ aldus Gijssen, Promotion Problems, oktober 2001.
In artikel 3.8 onder a ii, van de FIDE-regels wordt de rokade een ‘enkele koningszet’ genoemd. Die term wordt begrijpelijk als men weet dat dat een slechte vertaling is van: de koningssprong.
14. … 0-0-0
Karpov verplaatst eerst de toren en dan de koning.
15. h5 Kb7 16. Th3 a5 17. Tf3 Pb6 18. Le3 Td7 19. Lxb6 Dxb6 20. a4 bxa4 21. Dxa4 Txh5 22. c4 Lb4 23. Td1 Kc7 24. cxd5 exd5 25. c3 Lc5 26. Df4 g5 27. Dg3 Te7 28. Tf6 Db8 29. e6 Ld6 30. Dxd6 Kxd6 31. exf7 Kc5 32. f8=D Dxf8 33. Txf8 g4 34. Ld3 Th3 35. Tg8 Tf3 36. Td2 Tf4 37. Kc2 a4 38. Le2 Txf2 39. Lxg4 Tf4 40. Le2 Ta7 41. Tg1 Kd6 42. Ta1 Ke5 43. Ld1 c5 44. Le2 c4 45. Lf1 Kd6 46. Lg2 Tf5 47. Kb1 Kc5 48. Ka2 1-0
Eindstand van de finale:
1. Sergey Karjakin, 2. Alexander Grischuk, 3. Ian Nepomniachtchi, 4. Gata Kamsky, 5. Peter Svidler, 6. Pavel Eljanov, 7. Shakhriyar Mamedyarov, 8. Wang Hao, 9. Anton Korobov, 10. Dmitry Frolyanov, 11. Le Quang Liem, 12. Sanan Sjugirov, 13. Rauf Mamedov, 14. Dmitry Andreikin, 15. Anatoly Karpov en 16. Aleksandr Shimanov.
5. Video-beelden” name=”tekst5″>5. Video-beelden
Het schaakrecht verandert. Het komt steeds meer voor dat incidenten op video worden opgenomen en op youtube geplaatst. Dit stelt hogere eisen aan wedstrijdleiders. Vandaar dan ook dat we alles op alles moeten zetten de regels minder conflictopwekkend te maken.
De vraag rijst of gebruik gemaakt mag worden van de videobeelden. Dit is in wezen een bestuurlijke of zo men wil een politieke aangelegenheid van de organisatie zelf. Indien men die beelden accepteert, moet rekening worden gehouden met een lang oponthoud, en bovendien met correcties achteraf. Speelschema’s kunnen in de war lopen.
De commissie van beroep van de RSB meent dat de beelden wel mogen worden gebruikt, vgl.
schaaksite.nl/de-terugwiebelende-toren-3
|
|
pijpersh.home.xs4all.nl/index.html?page=http://pijpersh.home.xs4all.nl/nl/schaakrecht/pdg/schaakrecht_pieter_42.html
|
|
Grappig, ik wist niet dat dit pas van 1992 was. De rochade is een koningszet, heb ik altijd geleerd en ik moest eerst de koning spelen en dan de toren eroverheen, al sinds 1978! Ik kan me overigens niet voorstellen dat ik in zo’n geval een torenzet zou willen claimen. Ian zal even gekeken hebben of er een arbiter was en of die het gezien heeft, maar zal ook niet echt zin hebben gehad om uit zichzelf te claimen…
Het bekende stokpaardje van Pieter de Groot. Op deze en andere plaatsen is al talloze keren uitgelegd dat de door hem betwiste rokaderegel volstrekt logisch, normaal en redelijk is.
Het gedrag van Karpov in dit filmpje is op te vatten als "hinderen van de tegenstander":
1. Door het met opzet foutief uitvoeren van de rokade.
2. Door het nogmaals aanraken van de eigen koning nadat de klok al is ingedrukt, dus het aanraken van een stuk in de tijd van de tegenstander.
Het jaar 1992 is zeer aanvechtbaar.2 Weken geleden kocht ik bij de SLEGTE het boek "De Rochade" van FIDE-meester Robert Timmer uit 1994.Hij haalt in dit boek een partij aan uit het Kampioenschap v.d. Sovjet-Unie te Riga 1985(tiende ronde)Koepreitsjik-Smagin.Hij schrijft dat men in de voormalige Sovjet-Unie vroeger wellicht andere normen hanteerde,want bij tijd en wijle werd eerst de Toren gespeeld om vervolgens de Koning er daarna doodleuk overheen te laten springen.Tijdens deze partij laaide de emoties hoog op toen Koepreitsjik zijn tegenstander Smagin op heterdaad betrapte doordat deze bij de korte rochade eerst de toren verplaatste.
Verderop schrijft Robert Timmer:vroeger kreeg men v.d. wedstrijdleiding slechts een waarschuwing als de rochade verkeerd werd uitgevoerd.Sinds het FIDE-congres in Thessaloniki 1984,wordt de desbetreffende speler echter beboet met het spelen v.e. torenzet,waarmee hij wilde rocheren.Ook tijdens het Interpolis-toernooi,Tilburg 1985 kwam het voor in de partij Miles-Poloegajevki.Ook Internationaal wedstrijdleider Geurt Gijssen was van deze laatse partij op de hoogte van de Rochadefout.
Ook ik leerde eerst de Koning te spelen in de jaren zeventig.
Duberry, de manier waarop de rokadezet moet worden uitgevoerd is al beschreven in 1971. Echter, onduidelijk was, was de straf hoort te zijn als iemand op een andere manier rokeert. De interpretatie die de commissie van de FIDE in 1971 op dat artikel gaf, was dat de betrokken speler een waarschuwing behoorde te krijgen. In 1985 – en niet zoals ik schreef 1992 – is de huidige straf ingevoerd.
Hoe ik aan 1992 ben gekomen weet ik niet meer. Wel heb ik de voorbeelden in jouw reactie genoemd in mijn boek ‘een introductie in het schaakrecht’. En ongetwijfeld ook wel in andere stukjes.
Lucas meent dat Karpov zijn tegenstander hindert. Zijn opvatting is onjuist. Er is sprake van hinderen als de opzet aanwezig is de ander te hinderen. We mogen gemakshalve aannemen dat de opzet bij Karpov ontbreekt. Wat er aan de hand is, is dat het gedrag van Karpov in strijd is met de FIDE-regels. Dan is het niet meer van belang of al of niet sprake is van hinderen. De sanctie op dat gedrag is, dat Karpov een torenzet moet doen, en niet mag rokeren. In feite kan Karpov de partij opgeven.
Waar het mij om gaat is dat vanwege de bewijsproblemen er sprake is van een in wezen onuitvoerbare regel. Zoiets noemt men ‘een conflictopwekkende regel’. Er gebeurt iets dat in strijd is met de regels, maar het is lastig – zo niet onmogelijk – voor de speler zijn recht te krijgen. Het is machteloze symboolregeving, wat dus leidt tot frustratie bij de betrokken speler die zijn recht niet krijgt. Daarbij moet rekening worden gehouden dat er veel schakers zijn die de eerste beginselen van het schaken niet op een vereniging hebben geleerd, maar van familieleden. Tel daarbij op de verschillende regiems van gewoon, rapid en snelschaak. Tot slot is de straf gewoon te zwaar. Als zoiets onnozels zo zwaar moet worden gestraft, hoe moeten andere overtredingen dan worden gestraft?
Als een speler in een regionale competitie op onjuiste wijze rokeert, is men meedogenloos hart. ‘Je moet een torenzet doen, en je mag niet rokeren. Dan had je de FIDE-regels maar moeten bestuderen.’ Terwijl de betrokken speler de rokaderegel niet kende, en redelijkerwijs ook niet kon kennen. Echter, als een oud-wereldkampioen op onjuiste wijze rokeert, is er begrip, en wordt de tegenstander geprezen voor zijn sportief gedrag om niet te claimen.
Voor hinderen van de tegenstander is niet noodzakerlijkerwijs opzet vereist. Weliswaar spreekt art. 4.4 FIDE-reglement van opzet, maar dit is in de context van de rokade, en niet van hinder. Vgl. het achter het bord eten van chips, iets te hard fluisteren, etc.
De bewijsproblematiek vind ik persoonlijk geen reden om een regel af te schaffen; indien iemand in een rapidpartij Dc2xg7 speelt, zal zijn tegenstander dat ook niet kunnen bewijzen.
En wat de straf betreft: ik weet niet of deze te zwaar is. Ik ben (volgens mij) geen neuroot, maar in een officiële partij is de ‘omgekeerde’ rokade voor mij hinder, misschien juist wel omdat het van de gebaande paden afwijkt. Hetzelfde geldt voor het met de ene hand zetten en met de andere de klok indrukken, ‘schaak’ zeggen, een omgekeerde toren op het bord zetten een klein piepje van een telefoon, en stukken rechtzetten nadat je de klok hebt ingedrukt: allemaal hinderlijk, omdat het afwijkt van het bekende patroon. De wereld vergaat er niet van, ik zal het ook lang niet allemaal claimen, maar naar mate de partijen ‘officiëler’ worden, vind ik dat de regels ook strenger mogen worden gehandhaafd. Ik vind dat niet de taak van spelers.
Sportiviteit juich ik altijd toe, maar bewaar ik liever voor de situaties waarin bij reglementen niet is voorzien. Sportiviteit vloeit vaak immers voort uit misverstanden, en ter voorkoming van die misverstanden bestaan nu juist regels. Waar mogelijk, ben ik voor handhaving daarvan. Soms met (te) zware straffen, in welk geval de speler uit generositeit kan besluiten niet te claimen, maar waarin ik een moreel appel op diens sportiviteit onsportief vind. Maar dat terzijde.
Ik ben het geheel eens met JRV’s toelichting op het onderwerp "hinderen".
Wat betreft de opzet van Karpov (van wie ik een groot fan ben, maar dat terzijde): dit is een man die zijn hele leven heeft gewijd aan het schaakspel. Pieter, het is toch niet zeer vreemd wanneer ik veronderstel hij, oud-wereldkampioen, een der grootste schakers allertijden, exact weet wat de schaakregels zijn? Nee, natuurlijk weet Karpov precies hoe hij moet rokeren!
Toch voert hij de rokade incorrect uit. Dat kan opzet zijn of nonchalance, of iets in het grijze gebied daar tussen. In alle gevallen blijf ik erbij: dit is al dan niet opzettelijk hinderen van de tegenstander. Daarnaast wordt inderdaad artikel 4.4 overtreden.
Wat betreft de bewijsbaarheid sluit ik me ook bij JRV aan. Vele handelingen in het schaken zijn niet bewijsbaar zonder getuigen of video: het aanraken van een stuk, en uitvoeren van een zet, het indrukken van de klok, enz.
Tenslotte het laatste punt van Pieter; de straf is te zwaar. Karpov heeft de toren aangeraakt (als eerste stuk) en moet daarmee dus zetten. Aanraken is zetten; dat is zo’n beetje de eerste regel die elke schaker leert. Als de naleving van die regel al te zwaar is…
Wat een belachelijke regels zijn dit. Als iemand wil rokeren, dan doet hij dat toch door de koning en de toren op bepaalde velden neer te zetten? Is dat niet waar het hier om gaat? Hoe iemand dit doet is mij worst, zolang deze de zet maar op een gewoon speeltempo uitvoert en er geen circus van maakt. Kunnen we hier niet eens sportief worden en de intentie van de zet laten tellen? In het voorbeeld: wie gelooft er dat Karpov gewoon Rd8 wil spelen? Niemand toch? We maken ons veel te druk om niets!
Leo, dat is prima, maar dan moeten wel eerst even het reglement wijzigen. Als daarin komt te staan dat je ook op Karpov’s manier mag rokeren, dan vervallen al mijn bezwaren. Op dit moment staat er in het reglement echter precies voorgeschreven hoe er gerokeerd moet worden – daar kan ik ook niets aan doen.
In het reglement staat bijvoorbeeld ook dat je de klok moet indrukken met dezelfde hand als waarmee je de zet hebt uitgevoerd. Daarvan zeg je hoop ik toch ook niet dat het niets uitmaakt hoe je dat precies doet?
Al deze regels hebben tot doel het schaakspel aangenamer te maken, doordat iedereen, wereldwijd, dezelfde regels hanteert.
Hoeveel van de 20.000 schakers die lid zijn van een schaakvereniging in Nederland, hebben de FIDE-regels bestudeerd? Tel daarbij op dat veel schakers van Oom Jan de rokaderegels hebben geleerd, niet van een schaakdocent op een schaakvereniging.
De FIDE-rokaderegels dienen vooral de belangen van een selecte groep arbiters. Die groep moet wel wat te doen hebben. Zo zijn de regels niet gemaakt om duidelijkheid te geven, maar om een arbiter bezig te houden als de rokaderegel wordt overtreden. Als er op twee manieren mag worden gerokeerd, heeft een arbiter niets te doen.
In Amerika mag men op twee manieren rokeren: het maakt niet uit welk stuk als eerste wordt verplaatst, zolang maar duidelijk is dat er wordt gerokeerd. In dat land zijn dan ook geen conflicten. En hebben arbiters minder te doen. Vandaar dan ook dat op kosten van de schaakwereld een delegatie van de FIDE naar Amerika gegaan om aan die keuzevrijheid een einde te maken (van die reis- en verblijfkosten had een schaaktoernooi georganiseerd kunnen worden). Zo willen de arbiters bij de FIDE voorkomen dat die tolerantie overwaait naar de rest van de wereld. Het gaat om hun werkgelegenheid.
Pieter, wat vind je dan van de regel dat een zet voltooid is nadat het stuk is losgelaten? Door eerst de toren naar d8 te verplaatsen moet de toren logischerwijs worden losgelaten. Is die zet dan voltooid of niet? In jouw optiek kan de speler er dan alsnog voor kiezen de koning op c8 te zetten, waarmee Ta8-d8? opeens O-O-O! wordt? Hoeveel seconden mogen er verstrijken tussen Ta8-d8 en Ke8-c8 of is dat onbeperkt? Mag men in een extreem geval na Ta8-d8 eerst het toilet bezoeken en daarna alsnog Ke8-c8 uitvoeren?
Waarvoor leerde Oom Jan zijn neefje schaken?
Recht is geen wiskunde. Dat hebben helaas de leden van regelscommissies niet door.
Bij het maken van regels moet rekening worden gehouden dat de regels niet alleen gelden voor de top tienduizend, maar ook voor de bijna één miljard schakers. Dat zijn mensen die de FIDE-regels nooit zullen lezen, die de rokadezet uitvoeren zoals die eeuwenlang is toegepast (eerst de toren verplaatsen), en zoals Oom Jan die heeft geleerd. Om vervolgens in een regionale competitie daar keihard op te worden afgerekend. Zo zijn regels verworden van voor ‘een schaakspel’ tot: een mens-erger-je-niet-spel.
Recht is het ordenen van de samenleving. Regels staan in dienst van het schaakspel. En niet andersom. Regels moeten zoveel mogelijk tegemoet komen aan datgene wat velen in de samenleving als juist of rechtvaardig ervaren (omdat zij een bepaalde handeling nu eenmaal zo hebben geleerd), en niet voor de schriftgeleerden, met hun uit de hand gelopen logica. Jede Konsequenz führt zum Teufel. Het geeft niet dat een desnoods afwijking van de regel inconsequent is, zolang deze maar door velen als rechtvaardig wordt beschouwd. Anders zouden uitzonderingen op een regel nimmer mogelijk zijn.
Regels moeten zo weinig mogelijk conflictopwekkend zijn. Want zo gaat het niet meer om het schaken, maar om het uitmelken van een regel. Als de bron van een conflict een zinloze of pietluttige regel is, moet men zorgen dat de regel anders wordt geformuleerd opdat er geen conflict komt. Dat nu begrijpen Amerikanen wel, want bij het maken van regels letten zij meer op de uitvoering van de regel (men wil amateur scheidsrechters niet belasten met overbodige conflicten, want dat kost geld en energie), maar regels- en scheidsrechterscommissies niet. De laatste groep redeneren niet vanuit de belevingswereld van amateur schakers, maar vanuit hun eigen arbiters optiek. Zo dient de regel de belangen van arbiters, niet die van schakers.
Pieter, je schrijft "Regels moeten zo weinig mogelijk conflictopwekkend zijn.". Daar ben ik het van harte mee eens. Maar juist het toestaan van de alternatieve rokade wekt conflicten op. Je ziet dat al in het filmpje: Nepomniachtchi is duidelijk in verwarring gebracht. Andere conflictsituaties zijn:
1. De "aanraken-is-zetten-regel". De speler neemt de toren van het bord, met de bedoeling te rokeren. Op dat moment ontdekt hij echter dat de rokade niet mogelijk is omdat zijn koning schaak staat. Volgens de FIDE regels moet hij nu met de toren zetten (door het schaakgevende stuk te slaan). Volgens de USCF regels, waar jij blijkbaar achter staat, geldt de geplande rokade (die nog niet uitgevoerd is) echter als een koningszet. De speler hoeft dan niet met zijn toren te zetten, ondanks het feit dat hij hem heeft aangeraakt. Hij moet dan vreemdgenoeg wel een koningszet doen. Of hij er zelf voor mag kiezen tóch de torenzet te doen, weet ik niet. Een en al verwarring, wat mij betreft.
2. De zwartspeler doet Ta8-d8, en voordat hij de klok heeft kunnen indrukken, speelt zijn tegenstander Dh3-e6 mat! Maar dan zegt de zwartspeler rustig: "Wacht eens even, ik was nog niet klaar met het uitvoeren van mijn zet! Kunt u uw dame even terugzetten op h3? Dan kan ik namelijk alsnog Ke8-c8 spelen en het mat voorkomen."
3. In een bepaalde stelling zijn zowel Ta8-d8 als O-O-O serieuze opties. De zwartspeler kan niet goed beoordelen wat de beste zet is. Hij besluit derhalve eerst de zet Ta8-d8 uit te voeren en rustig een paar seconden de reactie van zijn tegenstander te bestuderen. Hij ontdekt dat zijn tegenstander tevreden gaat glimlachen. Hierop speelt hij alsnog vlug Ke8-c8, om daarmee de rokade te voltooien.
Juist om dit soort conflicten te voorkomen, is afgesproken dat de rokade uitgevoerd moet worden zoals beschreven in het FIDE reglement. Dat heeft dus niets te maken met regelcommissies of Oom Jan.
Ik heb even door alle commentaren gelezen, maar wat ik werkelijk niet snap, is dat sommige mensen het normaal vinden "regelgeving" aan hun laars te lappen.
Regelgeving is er niet voor om – conflict – oplossend te zijn. Het is er voor om structuur/orde te brengen in chaos. als iedereen zich aan de regels houd, is er geen conflict.
Juist omdat schaken een sport is die overal wordt beoefend, zou het onbegonnen werk zijn, om heel veel individuele regels te hebben. op persoonlijk – club – regionaal – landelijk niveau. Dat bekent anders dat je nooit een "normaal" potje kan schaken met iemand uit een andere omgeving.
Nu zijn de regels op deze manier vast gesteld, en totdat er geen wijziging van de betreffende regel wordt voorgenomen, heeft iedereen zich daar aan te houden. Ongeacht herkomst , huidskleur, amateur of (ex)wereld kampioen. Schaken discrimineert niet.
Nepo had een mogelijkheid te kunnen claimen, waarbij Karpov een gepaste straf kon krijgen, echter verkoos hij op dat moment dat niet te doen. Daarmee is dan ook de zaak beslecht. en is dat achteraf alleen voer voor discussie.
Ter voorkoming van misverstanden is duidelijkheid belangrijk. Zeker in de sport. Dat de regels meer voor de top dan voor de onderkant van de apenrots zijn geschreven, klopt denk ik wel, maar volgens mij voelen de meeste arbiters (en spelers) wel aan, hoe strikt zij de regels handhaven. Wat mij betreft liever zo, dan dat ik per toernooi moet opletten welke regels al dan niet van toepassing zijn.
Overigens verbaas ik me over het gemak waarmee regels als pietluttig worden beschouwd en handhavers van die regels als corrupte baantjesjagers worden weggezet. Alsof arbiters die regels enkel ter behoud van de eigen werkgelegenheid hebben geintroduceerd, en er ten tijde van invoering daarvoor geen andere redenen bestonden.
Regels moeten worden nageleefd, met verstand. Dat betekent dat ook de huidige rokaderegel moet worden nageleefd. Ik heb er dan ook geen enkele moeite mee als de tegenstander van de oud-wereldkampioen had geclaimd dat de rokadezet niet mag worden gedaan, en dat een torenzet moet worden gedaan. Prima. Ik vind reacties over de sportiviteit van Nepomniachtchi dan ook overdreven, ik vind hem een slapjanus dat hij niet durfde te claimen. Ik had het toegejuicht als hij dat wel had gedaan.
En dat geldt ook voor amateurschakers in de vierde klasse van een regionale bond, als wordt geclaimd. Als ik in voorkomend geval de betrokken wedstrijdleider was geweest had ik de claim onmiddellijk en rűcksichlos gehonoreerd, zij het met de toevoeging dat ik gedwongen ben deze idiote regel uit te voeren.
Maar dat neemt niet weg dat ik de regel voor amateurs wel onredelijk en gemeen vind. Omdat namelijk veel amateurs die regel niet kennen, en ook niet konden kennen. Vandaar dat ik een voorstander ben van wijziging van de regels en het navolgen van het Amerikaanse systeem. Als de regels worden gewijzigd, maakt het niet uit wat iemand doet als het maar duidelijk is dat het gaat om rokade. Dan kan het ook niet een probleem worden, dan kan er ook geen conflict komen.
In het kader van de modernisering van het HSB-competitiereglement heb ik enkele jaren geleden geprobeerd deze regel op te nemen in dat reglement. Echter, dat voorstel wel weggeblazen. Met die afwijzing heb ik geen enkel probleem, want we leven gelukkig in een democratie. Als men willens en wetens dergelijke dwaze regels wil, voer ik die met liefde uit.
Echter, wel hoop ik dat het inzicht komt om meer rekening te houden met het kennis- en ervaringsniveau van amateurschakers. Dat nu mis ik bij de huidige beleidsmakers. Want het echte werk wordt gemaakt in de commissies (waarin arbiters zitten), en niet in de bondsraad of ledenvergaderingen.
@15. Pieter schrijft "Ik heb er dan ook geen enkele moeite mee als de tegenstander van de oud-wereldkampioen had geclaimd dat de rokadezet niet mag worden gedaan, en dat een torenzet moet worden gedaan."
Nee, dat is niet correct. Niet een torenzet, maar uitsluitend Ta8-d8. De toren is immers losgelaten. Daarnaast een berisping wegens het hinderen van de tegenstander.
Nou prima, ik had niet moeten schrijven ‘een torenzet’, maar: de torenzet. Ik hoop maar dat de lezer wel had begrepen dat ik dat bedoelde.
De straf is dat ‘de’ torenzet moet worden gedaan, met als gevolg dat de speler feitelijk de partij kan opgeven. Voor Lucas is zo’n straf onvoldoende. De betrokken speler die zich van geen kwaad bewust is en feitelijk al met de rug op de grond ligt, moet nog een stevige trap nakrijgen. Hij moet dubbel worden gestraft: hinderen van de tegenstander. Alsof de tegenstander die de partij in de schoot geworpen krijgt, daarop zit te wachten.
De arbiter moet dus een straf opleggen als bedoeld in artikel 13.4 van de FIDE-regels. Dan is de lichtste straf van een waarschuwing niet voldoende. Die lage straf had natuurlijk ook geen zin, omdat de betrokken speler het gevolg van zijn gedraging al stevig voelde.
Zelfs een straf in een hogere categorie, een tijdstraf, is niet voldoende. Nee, de arbiter moet een straf opleggen waartoe hij niet bevoegd is, maar uitsluitend een tuchtrechter: een berisping! Want, het overtreden van de regel van de uitvoering van een rokadezet is heel slecht, het behoort tot de top van misdaden in de schaakwereld. Inderdaad, hoe pietluttiger het gedrag, hoe harder de straf. Zelfs bij het afgaan van een mobiele telefoon misdraagt een arbiter zich zo niet.
Maar de gedachte van een dubbele straf is herkenbaar voor de mentaliteit in de schaakwereld. Die mentaliteit staat volledig in dienst van het topwedstrijdschaak, niet in dienst van het breedte schaak.
Pieter, de rokade is niet per se beter dan de torenzet. Niet in het algemeen, maar ook in de stelling hierboven van Karpov niet. Het is in dit geval ook echt niet waar dat zwart na Ta8-d8 direct kan opgeven. Wit staat iets beter, volgens mij, zowel na O-O-O als na Ta8-d8. Maar daar gaat het helemaal niet om. De zet Ta8-d8 is gewoon uitgevoerd. Het is dus ook helemaal geen "straf" om te eisen dat die uitgevoerde zet blijft staan, maar slechts het gevolg van een eeuwenoude en wereldwijd algemeen aanvaarde schaakregel: aanraken is zetten en loslaten is gezet hebben. Na Ta8-d8 doet Karpov echter nóg een zet, namelijk Ke8-c8. En dat mag niet – twee zetten na elkaar. Bovendien is de zet Ke8-c8 geen geldige zet; dat weten we ook al ca. 500 jaar. Vervolgens drukt Karpov na die twee zetten de klok in en zet aansluitend zijn toren recht, terwijl de klok van zijn tegenstander dus loopt. Ook dat mag gewoon niet, en is duidelijk hinderen van de tegenstander. Al met al gedraagt Karpov zich niet correct en daar mag hij best op gewezen worden. Of je dat nu een waarschuwing of een berisping noemt, dat vind ik nu een pietluttig semantisch verschil. Het is zeker ook geen straf en dus ook geen dubbele straf.
We weten niet zoveel over de geschiedenis van het uitvoeren van schaakzetten. Door de eeuwen heen gaat het om veel locaal gewoonterecht. Vele verschillende gebruiken en gewoonten. We weten dus niet wanneer de regel ‘aanraken is zetten, en loslaten is gezet’ is ingevoerd. Echter, wat we wel weten is de manier waarop de rokadezet sinds de Renaissance moet worden uitgevoerd, namelijk eerst de toren verplaatsen en dan moet de koning over de toren heenspringen, de zgn. koningssprong. Zie mijn artikelen hierover. Dat is vijfhonderd jaar gewoonterecht over de uitvoering van de rokadezet.
Pas onder invloed van de stoomtrein waarbij schakers de mogelijkheid kregen te reizen om deel te nemen aan schaakwedstrijden buiten hun dorp of stad, ontstond de behoefde aan landelijke regels en eventuele gedragsnormen. En nog later kwam de behoefte aan grensoverschrijdende regels en normen. Dat leidde tot de komst van de FIDE-regels in 1918. Nou dat waren in vergelijking met die van tegenwoordig erg weinig regels. Met als gevolg dat er naast de summiere FIDE-regels van 1918 het gewoonterecht bleef, het vulde de FIDE-regels aan. En in wezen gaat dat ook zo in ons dagelijkse leven: onder omstandigheden maakt het gewoonterecht deel uit van ons recht.
Pas rond 1985 maakte de FIDE een einde aan het eeuwenlange gewoonterecht over de uitvoering van de rokadezet.
Ik denk dat Houdini een andere opvatting heeft danLucas over de gevolgen van het wijzigen van ‘de rokadezet’ in: de torenzet.
Wat betreft de straf. Als een schaker de rokadezet niet mag uitvoeren, maar de torenzet moet doen is hij al behoorlijk uit zijn concentratie gehaald. Indien hij bovendien nog gestraft moet worden is het helemaal gedaan met zijn concentratie. Afgezien nog van het feit dat het volslagen onduidelijk is wat voor straf de betrokken speler moet krijgen. Elke straf is onder die omstandigheden disproportioneel. Doet een arbiter dat toch gedraagt hij zich onbehoorlijk. Zo is het gedrag van de arbiter ernstiger dan dat van de schaker over de onjuiste uitvoering van zijn rokadezet. De arbiter is een deskundige op het terrein van de regels, de schaker niet.
Pieter, bedankt voor je verwijzing naar geschiedenis van de rokade. Vooral pijpersh.home.xs4all.nl/index.html?page=http://pijpersh.home.xs4all.nl/nl/schaakrecht/pdg/schaakrecht_pieter_95.html vond ik erg interessant om te lezen.
Ik begrijp jouw standpunt nu ook beter.
Wat je dus in de geschiedenis kunt zien, is dat de rokadezet een proces van evoluatie is doorgegaan. Waar vroeger nog onderscheid gemaakt tussen verschillende varianten van de Franse rokade en de Italiaanse rokade, is dat nu allemaal sinds lange tijd genormaliseerd tot 1 specifieke rokadevorm.
Er is gelukkig ook niemand meer die ook de oude Italiaanse rokade (waarbij de koning op h1 belandt) oogluikend wil toestaan, met als argument dat sommige schakers dat nu eenmaal gewend zijn!
Hetzelfde gaat wat mij betreft op voor de "omgekeerde" rokade (eerst de toren dan de koning): inderdaad, zo rokeerde men vroeger, maar nu allang niet meer.
De laatste stap in de evolutie van de rokade is dus gemaakt in 1971, inmiddels dus al 42 jaar geleden! Het was ook een goede stap, die gelukkig breed wordt gedragen en veel misverstanden voorkomt.
Samenvattend: er zijn nu geen mensen meer die de Franse of Italiaanse rokade gebruiken. Er zijn blijkbaar nog wel enkele schakers, waaronder dus zelfs oud-wereldkampioen Karpov die de "Russische" rokade hanteren. Dat zal niet lang meer duren, verwacht ik.
Niet te geloven hoe dit verder gaat.
Als je de regels niet kent , dan heb je 2 keuzes.
– 1,je schaakt niet, doet niet mee.
– 2,je zorgt dat je de regels eigen maakt.
dat is met alle sporten en spellen zo, dus waarom zou daar voor schaken onderscheid gemaakt moeten worden.
"Omdat namelijk veel amateurs die regel niet kennen, en ook niet konden kennen. "
waren er visuele beperkingen? of enigzins andere geestelijke of lichamelijke limitaties? anders is dit gewoon een loze stelling, wat eerder op luiheid duid of onder het kopje "ingorance is bliss" valt.
maar goed, het betreft een mening van iemand en ieder mag zijn eigen mening hebben…..
Pieter wil blijkbaar een 42 jaar geleden ingevoerde regel weer terugdraaien. Daar is gelukkig geen enkel draagvlak voor.
Dit doet mij denken aan enkele gevallen uit mijn jeugd, waarbij spelers op leeftijd soms een geheel eigen kijk op de regels hadden. In een spannende partij riep een oude heer opeens luid "mat in drie!", waarna direct zijn vlag viel. Hij claimde vervolgens de winst wegens dit inderdaad ondekbare mat. Dat hij de tijd had overschreden, was volgens hem niet meer van belang, omdat hij het mat immers had aangekondigd!
Een leeftijdgenoot van deze oude baas claimde in een andere partij juist de winst nadat hij zelf was matgezet… zijn tegenstander had het mat echter niet aangekondigd en dan gold het dus niet!
Tenslotte een stukje folklore uit de damwereld. Zoals bekend geldt bij het dammen de regel: slaan is verplicht. Bij ons op het dorp was het echter gebruikelijk dat wanneer een speler "vergat" te slaan, zijn tegenstander die schijf er vervolgens af mocht "blazen"…
Al deze oude eigen regeltjes, waaronder dus ook de omgekeerde rokade, zijn misschien wel grappig, maar horen in een echte partij natuurlijk niet voor te komen.
Waar ik een voorstander van ben is zo weinig mogelijk schaakrechtconflicten in het spel. Dat heeft vier effecten:
– meer plezier in het schaken
– een minder fanatieke uitstraling
– een gunstiger klimaat voor breedte schaak
– meer vrijwilligers.
De Nederlandse schaakwereld is veel te ongezellig voor breedte schakers. Het heeft een veel te fanatieke uitstraling, stelt te hoge eisen aan amateurschakers. Lees vooral de intolerante reactie van Bazman hiervoor. Voor hem mogen die amateur schakers wegblijven. Dat is kenmerkend voor het beeld van de Nederlandse schaakwereld, er lopen duizenden Bazmannen rond. Het is dan ook geen wonder dat er weinig nieuwe leden bijkomen.
Reken maar dat onder de amateurschakers in Nederland er nog steeds veel schakers zijn die – ook vandaag – van een familielid leren dat op de oude manier moet worden gerokeerd. Zo heb ik pas in 2001 op de scheidsrechterscursus geleerd dat ik op een andere manier moest rokeren. Hoe had ik dat eerder kunnen weten?
Vandaar dat ik ervoor pleit dat de rokadezet zowel op de huidige manier als op de oude manier kan worden gedaan. Het doet er niet toe hoe iemand de rokadezet uitvoert. Zo kunnen er nooit conflicten komen. Amerikanen begrijpen zoiets wel, want conflicten houden je van het werk en van het schaken af. Het kost geld en is negatieve energie.
De beleidsmakers en hun volgelingen hebben er alles voor over om enige tolerantie en begrip voor amateurs te bestrijden om daarvoor hun zwart-wit beeld in de plaats te stellen. Ze hebben er een dure reis naar Amerika voor over.
Ik kan me uit de twintig jaar dat ik schaak, geen enkele partij herinneren waarin mijn tegenstander eerst met de toren rokeerde. In al die rapid- en snelschaakpotjes zullen het er wellicht 10 zijn. In alle bescheidenheid meen ik, dat dit representatief is. Wat mij betreft dus geen gewoonterecht.
Zodra je deelneemt in competitie, dien je je aan spelregels te houden, hoe laag het niveau ook is. Sport maakt de meeste mensen fanatiek (op welk niveau dan ook), en fanatisme brengt met zich mee dat je van je tegenstander ook verwacht, dat deze zich aan de regels houdt. Pietluttige regels zijn er in elke sport, om de doodeenvoudige reden dat je er niet aan ontkomst. Die zijn er vanwege uniformiteit, om chaos en onduidelijkheid (wat mag wel en wat mag niet?) te voorkomen.
Dat geldt met schaken voor de rokade, bij elke willekeurige sport voor de aftrap (vanaf de middenstip, en niet ernaast), een inworp omdat de bal over de lijn is geweest (hetzij 2 millimeter, het zij op het veld ernaast).
Ik kan me in alle welwillendheid niet voorstellen, dat er ook maar één lid bij zou komen, indien we bijvoorbeeld de rokaderegel zouden afschaffen. Ik zou ze niet eens willen hebben, want als mensen om dat soort redenen niet zouden willen meedoen, zullen ze over wel meer vallen. Als dit arrogant is, so be it. Als het al effect zou hebben, zou het denk ik eerder leden kosten.
Pieter, je noemt steeds conflictvermijding als argument, maar gaat vervolgens niet in op de weerlegging hiervan door mij samengevat onder punt 12. hierboven. Dat noem ik struisvogelpolitiek.
Nou goed, dan zeg ik het in andere woorden nog eens, met een voorbeeld.
Een aantal jaren geleden vertelde een bekende nationaal arbiter mij dat hij eens had meegemaakt in de KNSB-competitie (een hogere klasse dan de derde klasse) dat er werd geclaimd wegens een verkeerd uitgevoerde rokadezet. Omdat hij de uitvoering van de zet niet had gezien, en er ook geen betrouwbare getuigen waren die het voorval hadden gezien, kon hij niet vaststellen wie de waarheid sprak. Vandaar dat hij besliste dat de partij moest worden vervolgd na de ‘rokadezet’. Er is dus een conflict met een onbevredigde afloop. Want, het is natuurlijk duidelijk dat één van de twee spelers niet de waarheid sprak. Of, wat ook kan, zich niet bewust was dat hij de rokadezet verkeerd had uitgevoerd, en dus te goeder trouw niet de waarheid sprak. We zullen en kunnen dus nooit weten wie de waarheid sprak.
Als op twee manieren had mogen worden gerokeerd, had er nooit kunnen worden geclaimd, was er nooit een conflict geweest. Dat heet: verder kunnen denken.
Dit heb ik beschreven in punten 4 en 9.
En wat een groot woord over ‘struisvogelpolitiek’ die ik bedrijf. De lezers zitten nog altijd te wachten op jouw passende straf op een verkeerd uitgevoerde rokade. Dat is nog eens struisvogelpolitiek. Het is het geval van een balk in het oog van een ander, en een heipaal in het eigen oog.
Pieter, er zit niemand op een antwoord te wachten, want dat heb ik al gegeven in punt 18. Nogmaals: Ta8-d8 blijft staan en de rest is gewoon hinderen van de tegenstander. Zie het reglement aldaar.
Maar je hebt nog steeds geen antwoord op de tegenstelling die je hebt gecreëerd. De omgekeerde rokade is in strijd met de regel "loslaten (van de toren) is gezet hebben". Hoe wil je dat oplossen?
Een rokadezet bestaat uit twee zetten. Op grond van de huidige regel is dat bijvoorbeeld 1. Ke1-g1 en Th1-f1. Twee zetten dus. Hoe is toch mogelijk dat een koning van e1 naar g1 kan gaan? En bovendien, hoe kan daarna de toren van h1 naar g1 gaan? Welnu, dan kan wel als dat is geregeld. Dan wordt een juridische fictie in het leven geroepen dat twee zetten tot één zet zijn gemaakt.
Welnu, gedurende vijfhonderd jaar gold op grond van het gewoonterecht, en geldt nog steeds in Amerika op grond van de USCF-rules, diezelfde juridische fictie als het gaat om bijvoorbeeld 1. Th1-f1 en Ke1-g1. Precies zoals je het kunt regelen voor de koningszet, kun je ook doen voor de koningssprong (eerst de toren, dan de koning). Dat kan je regelen door de FIDE-regels te wijzigen, maar dat kun je ook regelen in een competitiereglement of desnoods in een mededeling van de hoofdarbiter tijdens de opening van het toernooi. Alles kun je regelen. Het barst namelijk in het leven van uitzonderingen op de regel. Het leven zou ondraaglijk zijn als dat niet zou kunnen. En reken maar, dat ook jij in jouw leven zelf uitzonderingen op (desnoods huis-) regels creëert.
In punt 16 schreef je dat de speler behalve de torenzet, ‘daarnaast’ moest worden berispt ‘wegens het hinderen van de tegenstander’. Ik begrijp nu dat dat ‘een waarschuwing’ moet zijn. Afgezien van het feit dat de betrokken speler al is gestraft door het moeten doen van de torenzet, slaat de waarschuwing natuurlijk nergens op. Een waarschuwing heeft tot doel dat iemand het gedrag niet een tweede keer doet. Welnu, een speler kan niet twee keer rokeren in een partij. De waarschuwing is dus absurd, en is bedoeld om de speler extra uit zijn concentratie te halen.
Echter, je had de term ‘berisping’ wel degelijk treffend gekozen, omdat een berisping leidt tot een publicatie, en deel uitmaakt van iemands dossier. Als hij nog eens op een verkeerde wijze rokeert, wordt hij gedurende een bepaalde termijn geschorst om te schaken.
Pieter, die juridische fictie is mooi. Voor de huidige rokade dan. Voor de omgekeerde rokade leidt hij echter tot een lawine aan uitzonderingen, die ook allemaal weer gereglementeerd moeten worden. Ik kom hier nog op terug.
De rokade is bijzonder omdat er in één zet twee stukken worden verplaatst. Laten we dit gemakshalve "halfzetten" noemen: een halfzet om de koning te verplaatsen en een nog een halfzet om de toren te verplaatsen. Volgens de regels dient éérst de halfzet van de koning uitgevoerd dient te worden en pas daarna de halfzet van de toren. Deze volgorde zorgt ervoor dat er geen misverstanden kunnen ontstaan! Elke halfzet heeft namelijk op zichzelf geen betekenis:
(a) het is buiten de rokade om nóóit mogelijk om de koning twee velden te verplaatsen.
(b) het is buiten de rokade om nóóit mogelijk om met de toren over de koning te springen.
Op deze manier hebben de halfzetten elkaar dus nodig. Zonder (b) is (a) niet toegestaan en vice versa. De huidige regeling is daarom bijzonder elegant! Het gaat altijd goed, er zijn geen misverstanden. Dit simpele feit kan niet genoeg benadrukt worden.
Wanneer we echter de voorschreven volgorde van de twee halfzetten loslaten, dan ontstaan er echter onmiddellijk allerlei problemen. Dit komt omdat dan de ene halfzet, die van de toren, tegelijkertijd ook een legale "hele" zet is. Dus in het voorbeeld – de verplaatsing toren van het veld a8 naar het veld d8 is:
(c) óf een halfzet, onderdeel uitmakend van de rokade O-O-O
(d) óf een hele zet, namelijk Ta8-d8
Het verschil tussen (c) en (d) wordt pas duidelijk uit wat er daarná gebeurt. Dit roept direct al de vraag op: wannéér dan precies? Mag er een seconde verstrijken tussen de twee halfzetten? Of twee seconden, of drie? Of is alle vertraging toegestaan, zolang de klok nog niet is ingedrukt? Maar hoe zit het dan met pat? En mat? Op deze vragen ga ik hieronder verder in.
Een andere categorie van problemen die de omgekeerde rokade introduceert, heeft betrekking op de bestaande regels "aanraken is zetten" en "loslaten is gezet hebben", in combinatie met de regels over wat er moet gebeuren als een onreglementaire zet wordt gedaan (bijvoorbeeld: rokeren als de koning schaak staat).
Bij alle conflictsituaties die ik hieronder zal beschrijven, dient men zich te realiseren dat deze zich kunnen voordoen in partijen met een normaal speeltempo, maar ook in partijen met een versneld speeltempo, rapid-partijen en snelschaak.
(wordt vervolgd)
(vervolg)
Casus 1. Td8# mat is mogelijk, maar O-O-O is illegaal. Stel zwart speelt Ta8-d8 en speelt direct daarna Ke8-c8. Wat is nu de uitslag van deze partij?
– Zwart verliest de partij nu wegens een onreglementaire zet.
– Zwart moet een andere koningszet doen.
– Wit staat mat door Td8# en zwart wint dus (volgens artikel 5.1a).
Wie het weet mag het zeggen. Hier is dus weer een juridische fictie nodig?
Casus 2. Ta8-d8 is pat en volgens art. 5.2a is de partij dan direct beeindigd, maar zwart wil eigenlijk O-O-O (mat) spelen. Wat is de uitlsag van deze partij?
– Het is pat, dus remise, volgens artikel 5.2a.
– Zwart krijgt nog de kans O-O-O af te ronden, in strijd met art. 5.2a.
Weer een juridische fictie nodig.
Casus 3. Gelijk aan vorige casus, maar nu is O-O-O is illegaal. Na Ta8-d8 heeft zwart echter zijn koning aangeraakt. Wat is de uitslag van deze partij?
– Het blijft pat, volgens artikel 5.2.a.
– De toren moet terug naar a8 en zwart moet een koningszet uitvoeren.
Weer een juridische fictie nodig.
Casus 4. De speler neemt de toren op a8 van het bord, met de bedoeling te rokeren. Op dat moment ontdekt hij echter dat de rokade niet mogelijk is omdat zijn koning schaak staat. Wat is het vervolg?
– Zwart moet met de toren het schaakgevende stuk slaan (“aanraken is zetten)”.
– Zwart moet een koningszet doen (volgens de USCF regels).
– Zwart mag zelf kiezen of hij een torenzet of een koningszet doet.
Weer juridische fictie nodig.
Casus 5. De zwartspeler doet Ta8-d8 en verlaat het bord zonder zijn klok in te drukken. Wit speelt vervolgens De6 mat. Zwart komt terug aan het bord.
– Zwart mag alsnog de O-O-O uitvoeren; hij had immers zijn klok nog niet ingedrukt, dus de zet was nog niet beëindigd.
– Zwart verliest de partij; hij staat immers mat.
Weer juridische fictie nodig.
Enzovoort. Het is niet moeilijk om nog meer van dit soort conflictsituaties te beschrijven, wanneer de omgekeerde rokade wordt toegestaan. Dat zal gelukkig niet gebeuren. Wijze lieden hebben ons vanaf 1971 verlost van al deze problemen. Hulde daarvoor! En het is écht niet zo moeilijk te leren, hoor! Nog één keertje dan:
Eérst de koning twee stapjes opzij en dán de toren erover heen.
En nu houd ik er verder over op.
Wat een lawine aan theoretische voorbeelden.
Jouw uitgangspunt is de bestaande FIDE-regel, waardoor je van de rokadezet ‘twee halve zetten’ maakt. Daar is niets op tegen, het is toch maar een juridische fictie (wiskundigen komen niet meer bij van het lachen, maar dit terzijde). Echter, diezelfde redenering geldt ook, als bij reglement of mededeling van de hoofdarbiter de rokade als koningssprong is toegestaan. Dan krijg je hetzelfde gevolg. Er is geen verschil. Het blijven ficties.
Het verschil tussen jou en mij is, dat jouw regel (de FIDE-regel) conflictopwekkend is, terwijl de Amerikaanse rokaderegel (waar ik een voorstander van ben) conflicten bij een rokade voorkomt. Dit laatste is in het belang van amateur schakers en amateur wedstrijdleiders. Amerikanen houden rekening met de praktijk. Precies zoals het hoort met regels.