Gespot 55: Botsing van stijlen
Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen.
Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.
Soms maak je iets mee waarvan je later denkt, dat had ik moeten opschrijven. Of nog beter: daar had ik een filmpje van moeten maken. Het speelde zich af bij de grootmeestervierkamp in Amsterdam in 1996. De officiële titel was de Euwe Memorial, maar de Verenigde Spaarbank Vierkamp lag ook op ieders lippen. In deze prestigieuze vierkamp werden zo mogelijk de sterkste spelers ter wereld uitgenodigd. Wereldkampioen Gary Kasparov en zijn voorganger Anatoly Karpov kruisten hier onder andere ook weer de degens.
Toen ik op een van de speeldagen het perscentrum binnenliep, zag ik dat een aantal sterke spelers zich richtte op de bijzonder interessante partij tussen Gary Kasparov en de Amerikaan Yasser Seirawan.
 |
 |
|
Gary Kasparov |
Yasser Seirawan |
Het gerucht deed de ronde dat Kasparov weer een van zijn fameuze openingsnieuwtjes op het bord had getoverd. In een onschuldig ogende variant van het klassiek Damegambiet had hij zich op zet 11 bewust ingelaten op een afwikkeling waarbij hij een kwaliteit en een pion had geofferd. Wit heeft de nodige stukken in het spel en de zwarte koning staat niet veilig terwijl zwart verder ook nauwelijks ontwikkeld is. Een kolfje naar de hand van een rasaanvalsspeler dus.
Een van de grootmeesters die het hoogste woord voerde, was de Joegoslaaf Ljubomir Ljubojevic. Nu had hij deze reputatie al eerder opgebouwd, maar in die jaren kreeg hij weinig tegengas omdat hij zijn opmerkingen gepaard liet gaan met enorme krachtzetten waar vrijwel niemand van terug had. De tacticus Ljubojevic kon zich als aanvalskunstenaar wel vinden in het spel van Kasparov en elke poging om de zwarte stelling te verdedigen liep spaak op zijn inventiviteit. Het ene offer na het andere smeet hij op het analysebord en zelfs als iedereen dacht dat zwart het in een variant eindelijk een keertje ‘gekeept’ had, bleek Ljubojevic ook nog een fabelachtige wending achter de hand te hebben, waardoor de witte aanval weer eens doorsloeg.
Ik kan me niet meer herinneren wie er bij deze geanimeerde analyse aanwezig waren, wel dat het niet de minsten waren en ook dat ze om de oren werden geslagen met aanvalswendingen. Dat hield aan, totdat een klein mannetje de perskamer binnenkwam en achter de zwarte stukken ging zitten: de Zweed Ulf Andersson. Die stond ook hoog op de wereldranglijst en zijn spel was het tegenovergestelde van Ljubojevic. Hij was meer iemand van de kleine positionele middelen, het taai verdedigen van moeilijke stellingen en de profylaxe. Ineens liep de witte aanval niet meer zoals hij deze middag wel had gelopen. Plotseling zaten daar de ‘superaanvaller’ en de ‘meesterverdediger’ tegenover elkaar. Met zogenaamde kleine zetjes hield zwart plotsklaps stand tegen al die stormlopen op zijn koning. Hoewel het verbale geweld van de ‘superaanvaller’ verder aanzwol en de ‘meesterverdediger’ zich slechts beperkte tot een paar losse opmerkingen, liepen de meeste pogingen van wit spaak.
Ik was niet de enige die dit tafereel met stijgende verbazing mocht aanschouwen. Hier vond een geweldige confrontatie plaats tussen twee speelstijlen. Uit het Groot Analyseboek van Timman had ik een buitengewoon interessante Scheveninger die beide spelers tegen elkaar op het bord hadden gekregen, nagespeeld en ook daar was dit treffen uitgelopen op een botsing van twee tegenovergestelde benaderingen. Het mooie was ook dat ze in het dagelijks leven goed met elkaar bevriend bleken te zijn, maar aan het schaakbord werd een gevecht op leven en dood gevoerd.
 |
 |
|
Ljubomir Ljubojevic |
Ulf Andersson |
Terwijl die twee in de stelling van Kasparov-Seirawan flink aan het bakkeleien waren, ging de echte partij gewoon verder. Maar daar bleek de aanvaller uiteindelijk te sterk voor de verdediger. Hoewel Seirawan zich lange tijd goed staande hield, moest hij uiteindelijk toch het hoofd buigen voor het sprankelende aanvalsspel van de wereldkampioen.
Die kwam vervolgens de perskamer ook binnen om met zijn tegenstander naar de kritieke momenten te kijken. Alle aandacht ging onmiddellijk uit naar dit analysebord. Op een vraag van een van de omstanders of Kasparov dit thuis allemaal voorbereid had, kwam het onthutsende antwoord dat hij zich vreselijk vergist had in de opening en dat hij zich ernstig zorgen maakte nadat hij de kwaliteit en de pion was kwijtgeraakt. Hij was dus meteen in de ‘schwindelmode’ gegaan, zoals dat in de wandelgangen heet! Niettemin had hij zoveel druk uitgeoefend op de zwarte stelling dat het de Amerikaan uiteindelijk boven het hoofd was gegroeid. Toen Ljubojevic en Andersson zich ook begonnen te bemoeien met de nabespreking rees natuurlijk de vraag of de Zweed zich nu ook staande zou kunnen houden tegen ‘The Boss’ – zoals de bijnaam van Kasparov was.
Maar hoewel hij behoorlijk hardnekkig bleek te zijn, moest toch ook hij zwichten voor de man die deze partij zojuist schitterend gewonnen had. En Ljubojevic was natuurlijk nu toch de lachende derde omdat hij vond dat wit altijd moest winnen. Ik heb deze fascinerende partij eens tegen het licht gehouden waarbij ik zoveel mogelijk de toenmalige commentaren door sterke engines heb laten toetsen. Daarbij kwam zoveel fraais naar boven, dat ik u dat niet wil onthouden.
Kasparov, Garry – Seirawan, Yasser
1. d4 Pf6 2. c4 e6 3. Pf3 d5 4. Pc3 Pbd7 5. Dc2 dxc4 6. e4 c5 7. dxc5 Lxc5 8. Lxc4 a6 9. a4 Dc7 10. O-O
10… Pg4
Een scherpe voortzetting die wit al meteen met een probleem opzadelt.
Zelfs 10… Lxf2+ was mogelijk maar na 11. Dxf2! Dxc4 12. e5 Pg4 13. Pd2 Dc5! 14. Dxc5 Pxc5 15. Pc4 is zwart in de problemen. Daar kan ook 15… f6! Aangegeven als sterke zet door Ftachnik niets aan veranderen. Wit vervolgt sterk met 16. Pb6 Tb8 17. exf6 gxf6 [17… Pxf6? 18. Lf4] 18. h3 gevolgd door 18… Pe5 19. Le3! Pcd7 (zie analysediagram)
20. Pe4! weinig aan veranderen.
11. h3?!
Vermoedelijk veel te riskant wat Kasparov hier doet. Seirawan gaf na afloop aan dat 11. Pe2 Ld6!? 12. h3 Pge5 13. Pxe5 Pxe5 noodzakelijk was, maar het is duidelijk dat zwart na 14. Lb3 Dxc2 15. Lxc2 gelijkspel behaald heeft.
11… Pxf2
Zwart gaat voor het materiaal.
Seirawan gaf na afloop nog de interessante mogelijkheid 11… h5!? aan met als mogelijk vervolg 12. b3? [De versterking is dan 12. Pe2 en wit staat een tikkeltje beter.] 12… Dg3 13. La3? Pde5-+.
12. Txf2 Lxf2+ 13. Dxf2 Dxc4
Zwart heeft een kwaliteit en een pion gewonnen. Maar iedereen in het perscentrum dacht dat het allemaal uit de koker van Kasparov – die natuurlijk bekend stond om zijn formidabele openingsbehandeling – kwam. Na afloop liet Kasparov desgevraagd weten dat hij volkomen verrast was door het zwarte tegenspel in de opening en dat hij zich genoodzaakt had gezien om het materiaal te offeren, maar dat het zeker niet de bedoeling was geweest!
14. Dg3
Wit gaat op zoek naar tegenspel. Uiteraard heeft hij wel wat compensatie. Wit heeft drie stukken ontwikkeld, die van zwart staan niet bepaald harmonieus. Daarbij is ook de zwarte koning een doelwit en last but not least, de aanwezigheid van ongelijke lopers werkt in wits voordeel. Hij is superieur op de zwarte velden, terwijl zwart erg zijn best moet doen om ook op de witte velden wat terug te kunnen doen. Het moet ergens omstreeks deze zet geweest zijn dat Seirawan diep in de ‘denktank’ ging. Ondertussen konden de ‘Kibitzers’ in de perskamer hun creativiteit naar hartenlust botvieren op deze stelling. Een van de grootmeesters die zich met de witte aanval bemoeide was de gevaarlijke tacticus Ljubomir Ljubojevic. De Joegoslaaf was niet zomaar een aanvalsspeler; hij stond hoog op de wereldranglijst met zijn sprankelende spel. Daarbij was het altijd een belevenis om een analyse met hem mee te maken. Niet alleen toverde hij een heleboel mooie wendingen tevoorschijn maar die liet hij meestal vergezeld gaan van het nodige komische commentaar. Zijn mond stond niet stil en hoewel sommigen zich ergerden aan zijn vaak sarcastische opmerkingen, moest het merendeel van de aanwezigen lachen om de hoeveelheid grappen en grollen van deze spraakwaterval.
14… f6
Een originele manier om de verdediging te voeren. Het is een vreselijk moeilijke stelling voor zwart om te spelen. Met behulp van de moderne engines houden analyses ook geen stand meer, er zit veel fraais onder de oppervlakte wat destijds verborgen bleef.
Teruggave van de kwaliteit is wellicht een van zwarts beste opties maar dan zal zwart ook na 14… O-O 15. Lh6 g6 16. Lxf8 [Op aanval spelen met 16. Td1 zoals Seirawan aangaf, lijkt ook een aardige optie. 16… Db4 is dan m.i. zwarts beste kans, waarna de stelling onduidelijk is. (Niet 16… Td8?! wegens 17. e5! b6 18. Td4 Dc7 19. Dh4 en de dreiging Txd7 gevolgd door Dxf6 valt niet fatsoenlijk op te vangen. )] 16… Pxf8 17. e5 een zware pijp te roken krijgen. De verzwakte zwarte velden zullen hem in de rest van het middenspel parten blijven spelen.
In een analyse van Ftachnik wordt 14… Dc5+ gesuggereerd met als mogelijk vervolg 15. Kh1 Df8 en hier raakt hij de draad kwijt. 16. Lf4! wordt door de Tsjech van een vraagteken voorzien, maar daar maak ik nu een uitroepteken van. 16… f6 (zie analysediagram)
Computerprogramma Stockfish geeft hier het spectaculaire 17. Pd5! exd5 18. Ld6 Dg8 [18… Df7? 19. exd5 met beslissend voordeel voor wit. Een voorbeeld: 19… Dxd5 20. Te1+ Pe5 (20… Kf7 21. Te7+ Kg8 22. Dxg7# of 20… Kd8 21. Lc7# ) 21. Pxe5 fxe5 22. Txe5+] 19. exd5 Kf7 20. Te1 en de witte aanval werkt op volle toeren. Het is duidelijk dat zwart ondanks de voorsprong van een volle toren in grote moeilijkheden verkeert. De dreiging Te7+ kan alleen nog maar met 20… Dd8 21. Te7+ Dxe7 22. Lxe7 Te8 opgevangen worden, maar vrolijk zal de zwartspeler hier niet van worden.
15. Dxg7 Dc5+ 16. Kh1 Df8 17. Dg4 Df7
Tijd om een tussenbalans op te stellen. Wit heeft een pion terug, de zwarte koning blijft in het centrum en de zwarte velden werken in wits voordeel. Maar ook wits stukken op de damevleugel (Ta1 en Lc1) moeten nog emplooi vinden en op korte termijn is nog niet te zien hoe wit een vuist tegen de zwarte koning kan maken.
18. e5
Daar heeft Kasparov wel een neusje voor: de zwarte velden dienen aangetast te worden.
18… Tg8
Kasparov kiest nu telkens de optimale voortzetting. De hoofddreiging is Pc3-e4 waarna het paard via d6 naar binnen kan springen.
Ook nauwelijks in aanmerking komt 18… Pxe5 wegens 19. Pxe5 fxe5 20. Pe4 Dg6 [20… Df1+ 21. Kh2 Tf8 22. Dh5+ Kd7 23. Dxe5 Df5 24. Dd6+ Ke8 25. Lg5 Kf7 (zie analysediagram)
en nu de mooie zet 26. g4! Dxe4 27. Tf1+ Kg6 28. Dxf8 met winst.] 21. Pd6+ Kf8 (zie analysediagram)
[21… Kd7 22. Lg5! Kc7 (22… Tg8 23. Td1 of 22… Kxd6 23. Db4+ Kc7 24. Dc5++- en de overmacht over de zwarte velden is duidelijk.) 23. Tc1+ Kb8 24. Db4+- met winst.] 22. Lh6+!! Weer een schitterend motief. 22… Dxh6 [22… Ke7 23. Db4! analoog aan de hoofdvariant.] 23. Tf1+ Ke7 en nu de stille zet 24. Db4! Kd7 [24… Tf8 25. Pf5+ Kf6 26. Pxh6+] 25. Tf7+ Kc6 (zie analysediagram)
26. Dc3+! De klopjacht is definitief geopend! 26… Kxd6 [26… Kb6 27. Dc7+ Ka7 28. Pxc8+ Taxc8 29. Dxb7#] 27. b4 b6 28. Dd3+ Kc6 29. b5+ axb5 30. axb5+ Kc5 31. Tc7+ Kb4 32. Tc4+ Kxb5 33. Db3+ Ka6 34. Da4+ Kb7 35. Dc6+ Ka7 36. Ta4+ La6 37. Dc7# (zie analysediagram)
Een fraai epaulettenmat!
Wellicht had hier toch direct 18… f5 gespeeld moeten worden. Na 19. Dd4 O-O kan de zwarte koning de hoek in vluchten. Een ding is ook hier duidelijk: wit heeft ook hier (meer dan) voldoende compensatie.
19. Dc4 f5
Niet 19… Pxe5? vanwege 20. Pxe5 fxe5 21. Pe4 Dg6 22. Lg5 en de witte aanval slaat door.
20. Lg5
De witte stukken hebben inmiddels dreigende posities ingenomen, maar Seirawan verdedigt zich vooralsnog uitstekend.
20… h6
Een poging om te ontwikkelen wordt door wit aangepakt met 20… Pf8 21. Td1 waarna 21… Txg5 min of meer gedwongen is. Wit krijgt dan ook met 22. Pxg5 Dh5 23. Df4 de overhand.
21. Lh4
Kasparov laat de pion voor wat hij is.
Maar ook na 21. Lxh6 Dg6 22. Lg5 Pxe5 zijn de zwarte problemen immens. 23. Dc5! Dg7 [Geen 23… Pc6? vanwege het ijzersterke 24. Te1 en de aanval zwelt aan tot orkaankracht.] 24. Td1 Pc6 25. Td6! en het lijkt erop dat zwart ook dit niet droog gaat houden.
21… Dg6?!
Het is logisch dat Seirawan zelf ook eens wat wil dreigen. 21… Pf8!? werd na afloop aangegeven door Kasparov, maar nu lijkt 22. Td1 Ld7 23. Td6 toch beter voor wit. [Vooral niet 23. Dc7? dat van Ftacnik zelfs een uitroepteken krijgt, maar na 23… Dg7! (23… Pg6? 24. Lf6!) 24. Td2 Lc6 wikkelt zwart af naar een gewonnen stelling.] De enige uitweg lijkt 21… Kf8 maar ook dan krijgt wit de overhand na 22. Pd4! [Niet met het door Ftacnik aangegeven 22. Pe2 Kg7 23. Pf4 Pf8 24. Td1 b5 25. axb5 axb5 26. Dxb5 want hier heeft zwart zich gered.] 22… Tg6 23. Pce2 en wit heeft het vizier gericht op het zwakke punt e6.
22. Tg1
22… Pf8?!
De Amerikaan wil eindelijk zijn damevleugel zien te ontwikkelen, maar het paard staat hier bijzonder slecht.
Taaier was 22… Tg7!? dat echter na 23. a5! Pf8 24. Lf6 [24. Pa4 van Ftachnik lijkt ook erg voordelig voor wit: 24… Ld7 25. Pb6 Lc6 maar dan moet wit nu wel 26. Pd4! spelen waarna hij vrijwel winnend voordeel heeft verkregen. (Ftacnik geeft 26. Pxa8 Lxf3 27. Pb6 Lc6 28. Pc8 met initiatief voor wit.) 26… Lxg2+ 27. Kh2 Tb8 28. Pe2] 24… Td7 25. Pa4 ook tot grote problemen had geleid. 22… b5 23. Dc6 Tb8 24. Pd5! exd5 25. e6+-
23. Db4?!
Nu mist Kasparov een opgelegde kans om de partij direct te beslissen. Dat kon met 23. Dc7! Ld7 [23… Tg7 24. Dd8+ Kf7 25. Lf6 Th7 en als ik de computer mag geloven breekt wit de tent nu succesvol open met 26. Ph4 Dg3 (zie analysediagram)
27. Pe4!! fxe4 28. Le7 en het is voorbij.] 24. Dxb7 Tc8 25. Dxa6 en wit staat op winst.
23… Tg7 24. Pe2
Een mooie paardmanoeuvre. Het paard wordt in gezet op de koningsvleugel.
24… b5
Zwart probeert zich met geweld los te werken. Ontwikkelen was zeer bezwaarlijk: 24… Ld7 25. Dxb7 Tc8 26. Pf4! Df7 27. Td1+- met winst.
25. axb5
25. Pf4! Df7 26. Lf6 Tg8 27. axb5+-
25… Td7 26. Pf4 Df7
Op 26… Dg8 is 27. Ph5 natuurlijk heel onaangenaam.
27. Tc1
Nog overtuigender is 27. bxa6! Lxa6 [27… Txa6 28. Tc1 Lb7 29. Db5!] 28. Ta1.
27… Lb7
Eindelijk heeft zwart zijn loper in het spel betrokken. Het blijkt te laat te zijn…
Niet 27… axb5 (zie analysediagram)
wegens het verrassende 28. Da5! Tb8 29. Dxb5! Ta8 30. Tc7 met winst. Misschien kon zwart proberen met 27… Tc7 op de been te blijven. Wit wil liever geen torens ruilen en na 28. Td1 Td7 29. Pd4! heeft hij dan toch het beste van het spel.
28. bxa6 Lxf3
Hij geeft zijn loper voor dit paard maar daarna stort het definitief in. Maar ook 28… Txa6 mag niet meer baten. 29. Db5 Ta8 30. Pd4 wint voor wit omdat zwart de vele dreigingen niet meer het hoofd kan bieden. Ook 28… Lxa6 biedt geen uitkomst. Na 29. Ta1 Tb7 30. Dd6 Tba7 31. Lf2+- stort het definitief in elkaar.
29. gxf3 Tda7
30. Tg1!
Hier blijkt dat Kasparov een groot aanvalskunstenaar is. De toren wordt via de g-lijn in de aanval betrokken. Overigens waren er ook andere zetten mogelijk.
30… Txa6
Goede raad is duur. Na 30… Dd7 31. Ph5 Dc6 32. Pf6+ Kf7 33. Df4 Pg6 34. Dg3+- mogen de stukken ook weer opgeborgen worden.
31. Ph5!
Een van de pointes van de witspeler.
31… Dc7
31… Dxh5? 32. De7#.
32. Tg7 Ta1+ 33. Kg2 Dc2+
34. Lf2
Na 34. Lf2 zijn de witte dreigingen zo groot geworden dat daar geen parade meer op te vinden is. Bijvoorbeeld: 34… T1a7 35. Pf6+ Kd8 36. Dxf8#.
1-0
De analyses van deze partij via de viewer:
Verantwoording foto’s:
- Alle foto’s op een na zijn van Jos Sutmuller
- De foto van Ulf Andersson is van Ab Scheel
Mooi verhaal!