Käty van der Mije: toch niet vergeten
“Zijn ze me in Nederland vergeten?” Die vraag stelde Käty van der Mije de laatste jaren met enige regelmaat. Het antwoord is nee, zo bleek na haar overlijden afgelopen maandag. Van der Mije behoorde met Fenny Heemskerk en Zhaoqin Peng tot de drie grootste schaaksters uit de Nederlandse geschiedenis.
Käty van der Mije (rechts) tijdens het BDO-toernooi 2005 in Haarlem met de door haar bewonderde Nona Gaprindashvili. (foto: André Hendriks)
Als Alexandra Ekaterina Nicolau werd ze in 1940 geboren in Boekarest, de hoofdstad van Roemenië. Op haar zesde leerde ze schaken van een broer. Bij nationale wedstrijden en trainingskampen voor vrouwen vormde ze een onafscheidelijk koppel met Margareta Teodorescu, tegen wie ze vaak plagend zei: “Jij ziet mij meer dan dat je je man ziet.”
Teodorescu werd vier keer kampioene van Roemenië, Nicolau zes keer: in 1960, 61, 63, 64, 65 en 73. Haar toptijd lag dus in de eerste helft van de jaren zestig. Daarin (en iets later) behaalde ze ook haar twee grootste successen. Op de Olympiade van 1963 scoorde ze 10 uit 12 aan het eerste bord, in 1966 scoorde ze 8 uit 10 aan datzelfde bord. Roemenië was na de Sovjet-Unie het sterkste land bij de vrouwen, met die resultaten zou je Nicolau dus een van de sterkste vrouwen ter wereld kunnen noemen. Op die Olympiades scoorde alleen wereldkampioene Nona Gaprindashvili hoger, voor haar heeft Nicolau altijd een enorm respect gehouden. In 1966 won Nicolau wel van Gaprindashvili. In 1972 scoorde ze op de Olympiade nog eens 7 uit 9 aan het tweede bord, haar totaal van 25 uit 31 (80,6%) is ontzagwekkend.
Wereldtop
Twee keer, in 1961 en 1967, werd Nicolau zevende op het WK-kandidatentoernooi, dat die naam overigens nog niet had. De winnaar van dat toernooi mocht de wereldkampioene uitdagen, zij behoorde dus tot de tien sterkste schaaksters ter wereld. Ze won vele internationale toernooien, zelf telde ze er zestien, voor en na haar komst naar Nederland. Daartoe behoorde in Nederland twee keer het Danlontoernooi (Amsterdam/Emmen) en vijf keer de vrouwengroep van het Hoogoventoernooi. Het meest trots was ze op drie overwinningen in Belgrado boven een groot deel van de wereldelite. In 1969, toen het Elo-systeem net was ingevoerd, stond Nicolau op de vijfde plaats van de wereldranglijst.
(foto: René Olthof)
Nederland
Van haar genoemde toernooizeges in Nederland behaalde ze er al enkele voor haar emigratie. Toen ze in 1974 besloot haar arme vaderland te verlaten, was Nederland daarom een logische keuze. Het schaakleven was hier goed georganiseerd, ook voor vrouwen.
Haar zege in Wijk aan Zee in 1966 speelde daarbij een belangrijke rol. Nederland maakte een enorme indruk op haar. In een interview zei ze: “Jarenlang, steeds als ik voelde dat ik het in Boekarest niet meer kon uithouden, ging ik naar het KLM-gebouw om aan de buitenkant te kijken hoe vrijheid eruit zag.” Ze zette de stap in 1974 en ontmoette al vrij snel een Nederlandse man met wie ze trouwde: Hendrik van der Mije. Ze nam zijn achternaam aan en van haar eerste voornaam Alexandra stapte ze over op haar tweede: Ekaterina. Die kortte ze af tot Cathy,veel later Käty. De Nederlandse vrouwen waren minder sterk dan de Roemeense. Daarover zei ze: “Het niveau van het vrouwenschaak in Nederland was bescheiden. Mijn enige rivale was Corry Vreeken.”
Dat bleek, Cathy van der Mije werd Nederlands kampioene in 1974, 76, 77, 78 en 79.
Van der Mije beschouwde 1980 als haar laatste serieuze schaakjaar. Daarna noemde ze zichzelf amateur, al kwam ze in 1988 nog uit op de Olympiade, voor de vierde keer voor Nederland.
Op de club bleef ze wekelijks schaken, de laatste vele jaren bij Het Spaarne in Haarlem. Daar werd ze in 2007 nog clubkampioen. In 2010, bij haar zeventigste verjaardag, werd ze benoemd tot erelid.
(foto: Dimitri Reinderman)
Vergeten?
In Haarlem nog een heldin, maar raakte Käty van der Mije nationaal en internationaal in de vergetelheid? Dat vroeg ze zichzelf af. In mijn zaterdagrubriek, die ook in het Haarlems Dagblad staat, schreef ik in 2011 over buitenlandse topschaaksters die zich in Nederland hadden gevestigd. Het ging alleen over recente successen, maar Van der Mije schrok en liet mij via een collega-schaakjournalist weten dat zij zich vergeten voelde. Ik zocht contact met haar, maar ook met Allard Hoogland, uitgever van New in Chess. Een idee voor Matten? Zeker, maar dat hadden ze al geprobeerd en dat project was stukgelopen op veel te veel correcties van Van der Mije. Bovendien schreef hij me dat Van der Mije alle schaakjournalisten van Nederland al had benaderd met de vraag haar uit de vergetelheid te halen.
Mijn mailwisseling met haar was enigszins hilarisch. Haar eerste mail sloot ze af met: “Met hartelijke groeten”. Een uur later kreeg ik een tweede mail, waarin ze schreef dat het daar nog niet de tijd voor was en of ik dat wilde opvatten als: “Met vriendelijke groeten.” Twee weken later schreef ik een verhaal over haar in de krant. Daarop stuurde ze me een bedankmail. Met hartelijke groeten.
Alexandra Ekaterina van der Mije-Nicolau werd geboren op 22 juli 1940. Ze overleed op 14 oktober 2013, op 73-jarige leeftijd. Dit verhaal is voor een deel gebaseerd op een interview van Dinu-Ioan Nicula voor de Roemeense schaakbond in 2008. De Engelse vertaling van dit artikel is door Frits Agterdenbos gepubliceerd op zijn site:
Roemeens interview met Käty van der Mije
Op de website van de KNSB schreef Tom Bottema een boeiend insideverhaal over het leven van Käty van der Mije in Roemenië en haar overwegingen het land te verlaten.
