Tactische opstelling, strategische fout
Afgelopen zaterdag speelde ik na jaren weer eens in de KNSB-competitie. Na jaren in Duitsland en België te hebben gespeeld werd me gelijk duidelijk dat de zaken hier anders gaan: op het eerste bord trof ik de veruit zwakste speler van de tegenstander met een rating van net 1500 (het werd trouwens best een spannende partij). In de competities waar ik normaal vertoef, moeten de spelers in een vaste volgorde worden opgesteld. En die volgorde mag slechts licht afwijken van de ratinglijst.
Wat verder opvalt aan de Nederlandse competitie, is dat het over het algemeen homogene teams zijn, met weinig verschil tussen de sterkste en de zwakste speler van een team. Ook dat is een groot verschil met het buitenland. Ik ben ervan overtuigd dat deze twee zaken samenhangen: het is immers niet erg aantrekkelijk om aan een competitie deel te nemen waar je regelmatig tegenstanders treft met 600 elopunten meer of minder.
Ik heb de indruk dat de meeste spelers en teamleiders het wel leuk vinden dat je de mogelijkheid hebt van een tactische opstelling. Toch zie ik een probleem en dat zit bij de kleinere verenigingen. Die hebben het moeilijker om homogene teams samen te stellen. De bond stimuleert met zijn regels een speler die wat sterker is, een andere club te zoeken. Waarna de aantrekkelijkheid en uiteindelijk ook de levensvatbaarheid van de kleine vereniging verder afneemt.
Los van het ‘leuk’ zijn van een tactische opstelling, hebben de verenigingen die nu in de KNSB-competitie actief zijn er ook alle belang bij dat deze regel in stand blijft: het zuigt immers leden aan. De schaakbond moet echter breder kijken en zorgen voor een omgeving waarin zoveel mogelijk verenigingen kunnen floreren. In dat kader is de tactische opstelling een strategische fout.
In dit geval zit het ‘probleem’ nu juist bij een grote vereniging die zoveel KNSB-teams heeft dat het lastig wordt ze allemaal vol te krijgen bij een paar afzeggingen. Zeker omdat de HSB-teams maar twee keer een invaller mogen inzetten. In de meeste bonden mag je drie keer voor een hoger team uitkomen. (Competitievervalsing?)
Ik ben zeker niet per se tegen vaste opstellingen, maar het heeft ook zeker wel nadelen. Wat doe je met sterke invallers? Mag iemand die halverwege het seizoen lid wordt alleen maar op bord 8 aanschuiven? Kan je niet een hele scheve kleurverdeling krijgen als er een aantal keer een speler wegvalt?
Overigens heb ik de bewuste partij van zaterdag gezien, en ik denk dat het werkelijke verschil in speelsterke veel minder dan 600 elopunten waard was. Als hij wel Dg3 speelt, dan heb je het volgens mij gewoon heel lastig
Als teamcaptain vind ik de mogelijkheid tot een tactische opstelling – en het nadenken daarover – wel leuk. Het is niet alleen het opofferen van bepaalde borden, maar ook het letten op kleurvoorkeuren, mogelijke tegenstanders, eigen spelers die juist goed scoren tegen sterkere of zwakkere opponenten, het zielsgelukkige clubicoon dat tegen Timman mag spelen, anticiperen op een tactische opstelling, etc. Een tactische opstelling is een van de weinige dingen die een teamgevoel oplevert. En hoewel er uiteindelijk toch geschaakt moet worden, kun je zo je kansen wel vergroten. Bij een (bijna) vaste bordvolgorde is de spanning in de competitie minder, ben ik bang.
Ik begrijp dat sommigen niet graag tegen mensen met 600 punten minder spelen – als het niet te vaak gebeurt denk ik overigens: vanmiddag lekker snel aan het bier -, maar ik denk niet dat de mogelijkheid tot tactische opstellingen een negatieve invloed heeft op de levensvatbaarheid van kleinere verenigingen. Me dunkt dat de ambitieuze speler die verder wil komen ook bij vaste bordvolgordes wel op zoek gaat naar een betere club, omdat hij daar per saldo toch betere tegenstanders zal krijgen. Voor de schaker die nog lekker negen potjes per jaar wil spelen op ongeveer zijn eigen niveau, is dat wellicht wat minder. Maar ook in de onderbond zijn er genoeg sterke spelers die binnen de regio op een hoger niveau zouden kunnen spelen; dat doen ze echter niet.
Persoonlijk vind ik het Nederlandse systeem wel fijn.
Ik heb een herintreder gehad in mijn team met een rating duidelijk hoger dan de rest van het team, maar omdat hij nauwelijks gespeeld had de afgelopen tijd was de rest van het team wel aanzienlijk beter. Het zou zonde zijn om hem dan gelijk op bord 1 te moeten zetten puur vanwege zijn rating. Je kan hem halverwege in het team een beetje laten wennen aan het weer gaan schaken, is ook wel prettig voor de club want dan blijft hij mogelijk ook langer.
Ook bij een late afmelding is het niet noodzakelijk om je hele team om te moeten gooien omdat de invaller per se op bord 8 moet spelen vanwege zijn lagere rating.
Het voordeel in België is natuurlijk wel dat je je meer kan voorbereiden op een tegenstander.
@Titos: Een nieuwe speler (in België) wordt ingedeeld op basis van zijn FIDE rating of anders een zelf in te vullen inschattingsrating. Hij komt dus niet automatisch op bord 8.
En wat betreft de scheve kleurverdeling, dat kan ik beamen ja. Inclusief de komende 7e ronde (a.s. zondag) heb ik welgeteld 2x zwart gehad nadat ik was begonnen met 4x wit.
@Avdg: waarom is het een voordeel dat je je in de Belgische competitie beter kan voorbereiden op een tegenstander (en hij op jou!) ?
Als teamleider is het leuk om een taktische opstelling te maken met of zonder je teamgenoten. Als ik de verslagen van de KNSB-wedstrijden lees (dus niet naar rating gekeken) dan merk ik dat er vaak met ‘de ruit’ wordt gespeeld (dat is de sterkste spelers vanaf bord 3 of 4). Dat gebeurt echt niet omdat de clubicoon zo graag aan bord 1 wil spelen.
Nadeel is wel dat ook de tegenstander taktisch moet gaan opstellen. Een vaste opstelling werkt dan namelijk in je nadeel. De tegenstander kan zich wel op jou voorbereiden en jij niet op hen.
Houdt je team niet van voorbereiding (los van etentje vooraf) dan is de taktische opstelling natuurlijk een uitkomst.
Vraag is wel wat het betekent voor de beeldvorming in de pers. Wordt de indruk gewekt dat taktisch opstellen valsspel is. Vergelijk een wielerteam die aan de tour meedoet met een kopman, maar eigenlijk is iemand anders kopman. Dat vinden de meeste mensen valsspelen, want die willen een eerlijke strijd tussen de sterksten.
Stel je voor Carlsen aan bord 7, terwijl bij de tegenstander Aronian aan bord 5 speelt. Ik wil dan een strijd zien aan bord 1 tussen Carlsen en Aronian.
Interessant onderwerp …
In 2009 ben ik ooit de gelukkige geweest door tegen Viktor Korchnoi aan te mogen treden (schaaksite.nl/datas/users/2/2009A/2A/R1.html).
De dagen voorafgaand aan deze wedstrijd, zijn me zeer goed bijgebleven. Zo werd er bijvoorbeeld een hele clubavond van Dr. Max Euwe gespendeerd aan het uitpluizen van de optimale bordvolgorde. Vervolgens werden er concrete variantjes voorbereid.
Het was trouwens zo klaar als een klontje dat Korchnoi op bord 1 zat, dus ging ík daar dan maar zitten.
Uiteindelijk wonnen we deze wedstrijd – uiteraard met het nodige geluk, wel van een team met gemiddeld 150 punten meer – en zijn we dat seizoen gepromoveerd.
@Brent,
Als je weet wie je vermoedelijke tegenstander wordt kun je nagaan wat hij normaal speelt en daarop de vervelende zijvarianten kunnen spelen.
Het is natuurlijk de keuze van de speler of hij deze tijd erin wil steken of gewoon van eigen kracht uitgaan.
Een vaste opstelling zoals in België is evenmin een garantie om te kunnen voorbereiden. Hierover heb ik een uitgebreid blogartikel geschreven: schaken-brabo.blogspot.be/2013/07/de-sterktelijst.html
De mogelijkheid van een "tactische" opstelling, maakt de teamwedstrijden interessanter – zoals hierboven al verwoord door onder meer JRV. Bovendien kun je naar mijn mening bij ratingverschillen kleiner dan 100 niet echt stellen dat de ene speler sterker is dan de andere. Daarvoor is het Elo-systeem gewoon niet nauwkeurig genoeg; er spelen ook andere factoren mee, zoals vorm, kleur, etc.
Ik mis in deze discussie echter wel een ander belangrijk aspect, waarvan het belang alle overwegingen van schaaktechnische aard overstijgt. Ik doel hiermee op de algemene fatsoensnormen. Een extreem geval is het opkomen met een onvolledig team, zonder de tegenstander daar vooraf van op de hoogte te stellen. Dat is gewoon onbeschoft.
Iets minder erg, maar nog steeds onfatsoenlijk, is het bewust opstellen van een duidelijk te zwakke speler, waarbij het zeker is deze de partij zal verliezen (het zgn. "opofferen"). Zoals bij alle etische kwesties is het lastig een precieze grens aan te geven van wat niet meer toelaatbaar is. Als er sprake is van een verschil van 600 Elopunten, zoals in het voorbeeld hierboven, dan zal dit in de meeste gevallen een volstrekt zinloze partij opleveren; zinloos voor de winnaar, zinloos voor de verliezer, zinloos voor het schaken zelf, domweg zonde van de tijd. Er zijn misschien uitzonderingen; bijvoorbeeld bij jeugdspelers representeert de Elo vaak niet de werkelijke speelsterkte.
Samenvattend: als de teamspelers van vergelijkbare sterkte zijn, dan is een willekeurige ("tactische") opstelling prima. In extreme gevallen hoor je m.i. de tegenstander vooraf op de hoogte te stellen, bijvoorbeeld:
– Wij komen a.s. zaterdag helaas maar met 7 spelers en laten bord 8 leeg.
De vaste opstelling in de Belgische competitie had een keer tot gevolg dat een speler met kans had op een IM norm op bord 2 moest spelen om die kans te krijgen.
Hij was de speler van bord 6, dus het team besloot dat 4 spelers niet meespeelden zodat de normjager 4 borden kon opschuiven.
Dit is toch wel een nadeel van een vaste opstelling, het kan ook nog competitievervalsing in de hand werken. Het kan zijn dat de tegenstander van de verzwakt opgekomen club profiteert in de strijd om het kampioenschap bijvoorbeeld.
Toch ben ik niet geheel tegen een reglementaire beperking in de opstelling.
Iets als opstelling volgens rating met de mogelijkheid tot bijvoorbeeld maximaal 3 borden afwijken bij een achttal en 4 borden bij een tiental, daar zie ik wel wat in. De zwakste speler of invaller mag dan niet meer aan een topbord opgeofferd worden. Hij zal spelen aan een bord van de onderste helft van het team.
Dank voor de vele reacties.
Ik concludeer dat een vaste volgorde niet gewenst is, maar dat een regel die uitwassen tegengaat wel enige steun heeft. Dus bijvoorbeeld dat je niet op een hoger bord mag zitten dan een maat die meer dan 100 elopunten sterker is.