Belevenissen van een arbiter: De teamleider

Als er een teamwedstrijd begint heeft hij of zij er al vaak heel wat werk op zitten: de teamleider. Dat is de persoon die er voor moet zorgen dat iedere speler weet wanneer, waar, hoe laat en op welk bord er ergens gespeeld moet worden. Vaak wordt er ook gezorgd voor een verslag voor het clubblad en/of de website. En het zoeken naar invallers kan soms behoorlijk wat extra tijd en energie vergen, zeker bij late afmeldingen. Dit lijkt allemaal niet al te lastig, maar ik kan uit eigen ervaring spreken dat een teamleider soms de wanhoop nabij is als het niet loopt zoals gepland door onvoorspelbaar gedrag van je spelers.

Zelf ben ik al jaren ook teamleider bij mijn club Schaakmat/WSC in de HSB-competitie en het is me wel eens overkomen dat in één seizoen bij drie uitwedstrijden er iemand ’s avonds bij de vertreklocatie niet op tijd op kwam dagen omdat hij het vergeten was! Het waren wel verschillende personen. Eentje maakte het wel heel bont. Die had ’s middags nog vrolijk tegen een teamgenoot in het dorp geroepen: “Tot vanavond!” En dan gewoon niet op komen dagen!

Wachten op een speler. Het overkwam ook Ton de Vreede, teamleider van SO Rotterdam. Het was in het eerste seizoen dat Wijkcentrum Oriënt ingeruild was voor Humanitas Verzorgingshuis De Evenaar. Bij het begin van een thuiswedstrijd miste Ton nog twee spelers. Een kwam er al gauw binnenwandelen maar de tweede speler, Luc Winants, liet wat langer op zich wachten. Luc zou de trein nemen naar station Rotterdam Alexander en Ton had hem gevraagd om vanaf daar een taxi naar de speelzaal te nemen.

Een telefoontje bracht wat opheldering: Luc was zo vroeg op het station aangekomen dat hij een wandeling naar de speelzaal prefereerde boven een taxirit. Hij was alleen de weg kwijtgeraakt en doolde nu ergens rond en wist niet meer welke kant hij op moest. De pogingen van Ton om via aanwijzingen van Luc te weten te komen waar hij ongeveer was, strandden in goede bedoelingen. Een tijd lang zag ik een slecht gehumeurde en gestreste Ton de Vreede door de gang ijsberen.

Ruim drie kwartier nadat zijn klok in gang was gezet kwam er een licht nerveuze en hijgende Luc Winants binnen snellen. Vrij snel daarna daalde de rust in het verzorgingshuis weer neer. Dit voorval moet toch een behoorlijke indruk achtergelaten hebben bij Ton. We zijn nu enkele seizoenen verder en eind februari kreeg de teamleider van de komende tegenstander en ik een mail van Ton met daarin de uitnodiging voor de volgende competitiewedstrijd van SO Rotterdam. Hij had daarin als laatste nog een goed advies voor mensen die met de trein via station Rotterdam Alexander zouden komen: ‘Neem dan een taxi of ga lopend, maar verdwaal niet!’

Ook de schaakbond is niet van plan om het de teamleider gemakkelijk te maken. Vorig seizoen kreeg ik de examenvragen binnen die mijn cursisten van de cursus Scheidsrechter A bij hun examen zouden krijgen. Daar zat de volgende vraag tussen en het ging over een KNSB-competitiewedstrijd: ‘De wedstrijd gaat verder. Om 15u57 uur biedt de witspeler van bord acht remise aan de zwartspeler aan. De zwartspeler gaat naar de niet meespelende teamleider en deze gaat na de mededeling van de zwartspeler kijken bij zijn bord. Welke actie onderneemt u?’ Dit leek mij geen al te lastige vraag.

Horen, zien en zwijgen leek mij de beste optie. Groot was mijn verbazing toen ik het antwoord las in het antwoordmodel: ‘U wijst de teamleider erop (waarschuwing) dat het hem niet toegestaan is om de bordstelling in zijn advies te betrekken. Bij zijn advies mag de stelling op het bord niet meewegen (art. 33 van het competitiereglement).’ Dit was toch wel heel wat anders dan ik verwacht had. Ik zocht artikel 33 op om te kijken waar dit antwoord op gebaseerd was. Een aanknopingspunt kan zijn: ‘Hij dient zich tot uitsluitend korte informatie te beperken, alleen op basis van omstandigheden die betrekking hebben op de wedstrijd.’ Maar ik denk niet dat deze zin de bron van het antwoord kan zijn. Mag daarom een teamleider niet gaan kijken? Naar mijn idee biedt het tweede deel van de zin voer voor discussie, want wat zijn omstandigheden? Verder staat er nog in: ‘De teamleider dient zich echter te onthouden van elke bemoeienis gedurende het spel. Hij mag geen speler inlichtingen over de positie op het schaakbord geven.’ Ook deze passage overtuigt mij niet. Is het een ‘bemoeienis’ als de teamleider even een blik werpt op het bord om zijn antwoord te overwegen? Het lijkt mij van niet. Ik kan geen directe aanwijzing in het artikel vinden om het antwoord van de examenvraag te rechtvaardigen.

Even terug naar de praktijk. Een – vooral niet spelende – teamleider zie je de hele wedstrijd rondjes langs de borden lopen om te kijken hoe de vlag bij zijn spelers erbij staat. Hij doet dit uit interesse voor het spel, voor het maken van een verslag van de wedstrijd en natuurlijk om een schatting te maken van de einduitslag om een antwoord klaar te hebben als een speler hem komt vragen of hij remise aan kan bieden of aannemen.

Zeker aan het eind van een wedstrijd, met nog een bord of twee, drie aan de gang, zie je de teamleider en de spelers die al klaar zijn, driftig heen en weer lopen als er ergens weer een zet gespeeld is. Zo’n teamleider hoeft al helemaal niet meer te gaan kijken na een vraag van een speler; die heeft de stellingen van al zijn spelers al in grote lijnen in zijn hoofd zitten. Volgens het antwoord in het model mag hij dus op het moment van vragen wel bij andere borden kijken, maar niet bij het bord van de betreffende speler. En even later, als er een andere speler naar hem toekomt, is het precies weer andersom. Moeten wij, arbiters, dit in de gaten houden?

Spelers zie je trouwens ook vaak even langs de andere borden lopen om de stellingen van de teamgenoten te evalueren als ze een remiseaanbod hebben gekregen. Gezien het voorgaande in deze alinea heeft de interpretatie van artikel 33 in het reglement bij de examenvraag eigenlijk geen enkele zin.

En dan nog wat: stel je voor, de teamleider gaat na een vraag van een speler naar de stelling op dat bord kijken. Wat kan er eigenlijk gebeuren? Is hij sterker dan zijn spelers, dan kunnen die spelers zijn verwachtingspatroon van de stelling misschien wel helemaal niet waarmaken. Is de teamleider zwakker, dan is de kans groot dat hij de stelling helemaal verkeerd beoordeelt.

Is hij even sterk, dan is er nog geen garantie dat het loopt zoals verwacht, want het blijft toch schaken. Een kleine misstap kan fataal zijn. Dus wat is er op tegen als een teamleider even de stand van zaken opneemt bij een bord? Dit hele gebeuren hoort er toch bij? Dit is toch wat een teamwedstrijd zo mooi maakt? Het is vaak een prachtig gezicht: die gespannen gezichten als de beslissende momenten aanbreken. Wat zullen we doen? Remise aannemen of niet? Heeft de speler nog kansen en hoe staan de andere borden? Voor mij mag de teamleider dan ook gaan en staan waar hij wil, op welk moment van de wedstrijd dan ook. Als er maar niet te veel geluid uit zijn mond komt!