Schaakgeschiedenis in vogelvlucht 2: Philidor
Omdat het schaakspel een eeuwenoud spel is, dat naar schatting al 3000 jaar oud is, lijkt het ons gepast om een serie korte artikelen te presenteren, waarin we de schaakgeschiedenis voor het voetlicht willen brengen.
Dit tweede artikel handelt over de eerste (officieuze) wereldkampioen, François André Philidor.
Philidor werd geboren in 1726 en bleek over uitzonderlijke muzikale talenten te beschikken. Als elfjarige componeerde hij al zijn eerste muziekstuk. Al vrij snel ontdekte men ook zijn aanleg voor het schaakspel. In Parijs kreeg hij schaakles van M. Légal, die echter binnen korte tijd door zijn eigen leerling werd overvleugeld.
Al gauw werd hij gezien als een van de sterkste spelers van Frankrijk, vooral toen hij in 1746 een match won van de Engelse meester Sir Abraham Janssens, die als de sterkste schaker van Engeland werd gezien. Toen hij de zeer begaafde Philipp Stamma met 8,5-1,5 versloeg werd hij algemeen als beste speler ter wereld beschouwd.
Philidor schreef in Nederland zijn beroemde leerboek “L’Analyze du Jeu des Échecs”.
Een van zijn uitgangspunten werd zeer bekend. Philidor ging uit van het principe dat het gebruik van de pionnen in het schaakspel van cruciaal belang is. “Pionnen zijn de ziel van het schaakspel”, schreef hij. Ook zijn onderzoekingen in het eindspel zijn tot op de dag van vandaag zeer waardevol. Er is zelfs een eindspelstelling die zijn naam heeft meegekregen.
1…Tb6!
Zwart ‘doet niets’. Zijn toren beheerst de zesde rij, zodat de witte koning niet kan naderen.
2. Ta7
2…Tc6!
Zwart volhardt in het ‘niets doen’. De toren moet op de zesde rij blijven.
Na een zet als 2…Tb1?! hoeft zwart nog steeds niet te verliezen, maar dan maakt hij het zichzelf lastig. 3. Kf6! Te1! (zie analysediagram)
De toren moet achter de vrijpion gezet worden. Wit heeft nu maar een fatsoenlijke poging om er iets van te maken.
- 3…Tb6+?? verliest nu wel: 4. e6 Kd8 5. Kf7 en de pion gaat naar dame.
- 3…Tf1+? verliest nu eveneens. 4. Ke6 Kf8 5. Ta8+ Kg7 6. Ke7 Tf7+ 7. Kd6 Tb7 (zie analysediagram)
8. e6 Tb6+ 9. Kd7 Tb7+ 10. Kc6 Te7 11. Kd6 Tb7 12. e7 en de pion promoveert.
4. Ke6 Er dreigt mat. We krijgen nu het zogenaamde principe van de ‘korte en lange kant’. De regel is dat de koning naar de korte kant moet zodat de toren op de lange kant schaakjes kan geven. Het gaat te ver om de hele problematiek hier te bespreken. Ik volsta met een thematische variant. [Hier levert 4. Ta8+ niets op vanwege 4…Kd7 en de opmars van de pion faalt om zwart veld e6 tweemaal controleert.] 4…Kf8! 5. Ta8+ Kg7 6. Kd6 (zie analysediagram)
6…Kf7! 7. Ta7+ Ke8 8. Ke6 Kf8! 9. Ta8+ Kg7 10. Te8 om Ke6-d7, Kf7 en e5-e6+ te dreigen met opmars van de pion. Met een pion op de zesde rij is het vaak gewonnen. Nu blijkt waarom de koning naar de korte kant moet: de toren gaat nu de witte koning bestoken met schaakjes van de zijkant, de lange kant! 10…Ta1 11. Kd7 Ta7+ 12. Kc6 Ta6+ 13. Kb7 Kf7! met remise.
3. Tb7 Ta6
Opnieuw op de zesde rij en er is geen vuiltje aan de lucht!
4. e6
De enige poging om progressie te boeken.
4…Ta1!
Nu duikt de toren naar beneden, hij heeft niets meer te zoeken op de zesde rij want wit dreigt zijn koning te verschuilen achter de pion.
5. Kf6 Tf1+
Met remise. De koning heeft geen schuilplaats.
½ – ½
Indrukwekkender is de volgende analyse van Philidor, waarin hij een problematische winst boven tafel weet te tillen.
Deze stelling heeft Philidor al in 1749 onderzocht. Hij vond een ingenieuze winstweg die ik gecontroleerd heb met de tablebases. Als de computer een veel betere zet geeft, zal ik die vermelden. Anders houd ik gewoon de winstvoering van de grote man aan.
1. Tf8+ Te8 2. Tf7! Te2
Ook dit is inderdaad de meest hardnekkige verdediging. Waarom dat is, zullen we weldra zien.
3. Tg7
Een tempozet die net zo goed vervangen mag worden door een andere.
3…Te1
Zwart moet op de e-lijn blijven met de toren. Het andere beschikbare veld op deze lijn verliest sneller. 3…Te3 4. Td7+! (zie analysediagram)
Een gemeen tussenschaakje. 4…Ke8 5. Tb7 Kf8 6. Tf7+ Ke8 7. Tf4 Er dreigt nu Lc6+ en mat. 7…Td3 8. Tg4! en nu kan zwart het mat niet voorkomen met de toren omdat veld f3 gedekt is door de loper.
4. Tb7!
Het grappige is dat Philidor inderdaad heeft gevonden dat dit de allersnelste weg naar de winst is. Hij dreigt nu mat aan de andere kant.
4…Tc1
De enige zet. Nu komt de aap uit de mouw, wit heeft een geniale zet. Na 4…Kc8 5. Ta7 Tb1 6. Tf7 Kb8 wint wit de vijandelijke toren via een omtrekkende beweging. 7. Tf8+ Ka7 (zie analysediagram)
8. Ta8+ Kb6 9. Tb8+
5. Lb3!!
Wit verhindert dat zwart een schaakje in de rug kan geven. Maar wat de betekenis van deze zet is, is vooralsnog enigszins duister…
5…Tc3
Opnieuw moet de toren deze lijn houden. Hij wordt echter naar een bijzonder ongunstige rij gelokt. Waarom dat is wordt straks pas duidelijk. 5…Kc8 6. Tb4
6. Le6
Met een overduidelijke matdreiging.
6…Td3+ 7. Ld5 Tc3
Eigenlijk is dezelfde situatie ontstaan als bij de aantekeningen van de derde zet. De zwarte toren is naar de voor hem fatale derde rij gedwongen.
8. Td7+
Daar is dat gemene tussenschaakje weer.
8…Kc8 8…Ke8 9. Tg7 verliest sneller.
9. Tf7 Kb8 10. Tb7+ Kc8
11. Tb4!
Alles luistert even nauw! De toren moet naar de vierde rij waar hij zijn loper weldra gedekt kan neerzetten.
11…Kd8
Gedwongen want er dreigde Le6+ en mat. Op 11…Td3 zou 12. Ta4 volgen, waarna nu veld b3 gedekt is door de loper. Zie nu waarom de zwarte toren door wit naar de derde gelokt moest worden.
12. Lc4!
Er dreigt mat en wat zwart nu ook doet, hij kan het niet meer voorkomen.
12…Kc8 13. Le6+ Kd8 14. Tb8+ Tc8 15. Txc8#
Een bijzondere prestatie van Philidor om dit helemaal perfect uit te zoeken!
1-0
(Geraadpleegde bron o.a. “Geschiedenis van het schaakspel” door Silbermann/Unzicker). Deze serie is lange tijd geleden verschenen in het Eindhovens Dagblad. Inmiddels zijn deze artikelen aangepast en verder uitgebreid.
Alle partijen of fragmenten via de viewer:
(Afbeeldingen o.a. Wikipedia)
Dat schaken goed is voor de gezondheid wist ik wel, maar dat Philidor zelfs op tweehonderdtwintigjarige leeftijd nog een match won, is wel heel bijzonder!
Sorry voor deze flauwe grap. Ik vind deze serie erg leuk om te lezen.
Ha, ha, nog ouder dan Sinterklaas vermoedelijk. Ik heb de 9 in een 7 veranderd.
Philidor’s analyse van T+L tegen T blijft indrukwekkend!
Dat vind ik ook!
Dat eindspel van T+L tegen T is heel mooi uitgelegd. In het Prisma-boekje nr. 1766 Geschiedenis van het Schaakspel deel 1 van Silbermann en Unzicker staat niet veel meer dan de zettenreeks. Een heel goede aanvulling!
Philidor kwam uit een geslacht van musici, waarvan er een tiental bekend zijn geworden. De oorspronkelijke familienaam was Danican en daaraan werd Philidor toegevoegd. François André Danican Philidor werd de Grote genoemd vanwege zijn dubbeltalent. Hij heeft als musicus ook Nederland bezocht.
Bron: de Franse Wikipedia.