Gespot 66: Reuzendoders

Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen.

Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.

Er is deze week veel gezegd en geschreven over de zege van Manuel Bosboom op Peter Leko. De Hongaar was ooit nog een wereldkampioenskandidaat. In elk geval stond hij lang in de mondiale Top 10. Hoe kan het gebeuren dat een dergelijke ervaren en zeker solide speler als Leko zich zo laat oprollen door een ‘modale’ Nederlandse meester? Om te beginnen weten wij kaaskoppen allemaal dat Bosboom niet zomaar iemand is. Want behalve het feit dat hij in Nederland al tientallen jaren lang bijzonder veel snelschaak- en rapidtoernooien op zijn naam schrijft, kennen we hem als een speler met veel talent, die echter niet vaak de kansen heeft gekregen om zich volledig te ontplooien. Maar had hij zijn visitekaartje niet ooit afgegeven door in een vluggertje regerend wereldkampioen Kasparov helemaal af te drogen. Bij het naspelen van dit potje is het net alsof het meester tegen amateur is, met Kasparov in de rol van amateur!

Toegegeven, het gaat hier slechts om een vluggertje, maar Kasparov won dat snelschaaktoernooi met grote overmacht. Hij kreeg alleen een nul van Bosboom te slikken.

Dit alles zette mij aan het denken. Zijn er meer topspelers die in hun actieve carrière een flinke uitglijder hebben gemaakt? Van een paar spelers heb ik eens een klein statistisch onderzoekje gedaan. Daarbij heb ik de volgende criteria gesteld:

• Het gaat om partijen van de laatste vier jaar
• Snelschaak- en rapidpartijen heb ik buiten beschouwing gelaten
• De toenmalige ratings gelden, dit om het verschil te tonen met de tegenstander

Ik heb de Megadatabase 2014 gebruikt (die aan het begin van 2014 uitkwam en tot het heden niet is bijgewerkt). In dit duivelse werkje ben ik uitgegaan van de nederlagen in bovengenoemde periode tegen spelers die op dat moment de laagste rating hadden van degene die van deze topspeler hebben gewonnen. Daarbij heb ik de huidige nummers een tot en met vijf van de ‘liveratings’ genomen. Vladimir Kramnik valt hier dus uit, hoewel hij hier misschien wel bij had gemogen. Dit alles leidt tot het volgende summiere overzichtje:

Magnus Carlsen:

Fabiano Caruana

Levon Aronian

Veselin Topalov

Viswanathan Anand

Alexander Grischuk

Wat je hieruit kunt concluderen laat ik graag aan de bezoekers van Schaaksite over. Twee dingen vond ik vrij opvallend:

• Vrijwel alle topspelers zijn vrij constant; ze verliezen niet vaak en als ze verliezen, verliezen ze meestal van ook vrij sterke spelers. Een uitzondering vormt misschien de nieuwe superster Caruana. Maar omdat sommige resultaten nog van 2010 zijn, mogen we zijn wisselvalligheid toeschrijven aan zijn jeugdige leeftijd.
• Anand heeft de Brit Adams als angstgegner. Een andere Engelsman, McShane heeft twee ‘reuzen’ omver gekregen!

De zoektocht is nog niet beëindigd naar opvallende resultaten, zoals bij Bosboom-Leko. In het alleraardigste boekje ‘Chess for Tigers’ van Simon Webb, vond ik een hoofdstuk met aanwijzingen van de auteur hoe een veel zwakkere speler een veel sterker geachte tegenstander moet proberen te vloeren. Volgens Webb moet de zwakkere speler het bord in vuur en vlam zetten. Hij zal zelf misschien de draad kwijtraken, maar de sterkere speler zal zich in de ontstane chaos niet prettig voelen omdat hij heel makkelijk de controle over de stelling kwijt kan raken. Om zijn stellingname kracht bij te zetten, toont Webb onderstaande partij, die ik zelf maar eens aan een analyse heb onderworpen:

Browne, Walter S – Taha, Ahmed

1. e4 e6 2. d4 d5 3. Pc3 Pf6 4. Lg5 Le7 5. e5 Pfd7 6. Lxe7 Dxe7 7. Pb5 Pb6 8. a4 a6 9. a5

 [FEN "rnb1k2r/1pp1qppp/pn2p3/PN1pP3/3P4/8/1PP2PPP/R2QKBNR b KQkq - 0 9,normaal,centrum,"] 

9…axb5!

Zwart laat zich in op doldrieste taferelen omdat hij daarin beter kan vissen in troebel water.

10. axb6 Txa1 11. Dxa1 c6 12. Da8 O-O

 [FEN "Qnb2rk1/1p2qppp/1Pp1p3/1p1pP3/3P4/8/1PP2PPP/4KBNR w KQ - 1 13,normaal,centrum,"] 

Dit impliceert een stukoffer. Maar de witte dame komt wat gedeplaceerd te staan op b8, terwijl ook de stukken op de koningsvleugel niet tot leven gewekt kunnen worden. Hier kwam de zet – die zwart in de partij speelde – zelfs al meteen in aanmerking: 12…Db4+ 13. c3 Dxb2 14. Pe2 O-O 15. Dxb8 Db1+ enzovoort.

13. Dxb8 Db4+ 14. c3 Misschien was 14. Kd1 wat veiliger.

14…Dxb2 15. Pe2

 [FEN "1Qb2rk1/1p3ppp/1Pp1p3/1p1pP3/3P4/2P5/1q2NPPP/4KB1R b KQ - 1 15,normaal,centrum,"] 

15…b4!

Uitstekend gespeeld, wit raakt de regie over de partij helemaal kwijt.

16. cxb4 Dxb4+ 17. Kd1 Db3+ 18. Kd2 Db4+ 19. Kd3

Browne wil natuurlijk niets weten van remise, hij speelt tegen iemand die geen rating heeft…

19…c5 20. Dc7 c4+ 21. Ke3 Db3+

 [FEN "2b2rk1/1pQ2ppp/1P2p3/3pP3/2pP4/1q2K3/4NPPP/5B1R w - - 2 22,normaal,centrum,"] 

22. Kf4

Dat zal de grootmeester niet prettig gevonden hebben: zijn koning is nogal verdwaald. Niettemin is er geen reden tot paniek. De zwarte stukken werken (nog) niet samen. Browne heeft tot dusver nog goed gerekend.

22…Dd3?!

Niet de beste, het voordeel gaat nu naar wit. Zwart had in elk geval zijn toren kunnen activeren met 22…f6

23. f3?!

Niet het beste. De koning moet een schuilplaats creëren, maar dat had hij wellicht op een andere manier moeten doen.

Het beste was vermoedelijk 23. h4! f6 om dan met het onorthodoxe 24. Th3!? verder te gaan. 24…Df5+ [Na 24…fxe5+ vervolgt de koning de barre tocht met 25. Kxe5 De4+ 26. Kd6 (zie analysediagram)

 [FEN "2b2rk1/1pQ3pp/1P1Kp3/3p4/2pPq2P/7R/4NPP1/5B2 b - - 2 26,klein,centrum,analysediagram"] 

en het grappige is dat de koning hier veilig staat. Een winnende wandelkoning? Een voorbeeld: 26…e5 27. Tf3! Lf5 28. dxe5 met winst voor wit.]

23…Dd2+ 24. Kg3 De1+

De dame blijft maar irriteren.

25. Kh3 Df2

De koning lijkt eventjes in veiligheid, maar hoe moet wit de ‘kluwen’ stukken op de koningsvleugel ontwarren?

26. Kg4

 [FEN "2b2rk1/1pQ2ppp/1P2p3/3pP3/2pP2K1/5P2/4NqPP/5B1R b - - 6 26,normaal,centrum,"] 

Zo geeft 26. Pg3 Dxd4 27. Le2 g5 zwart al behoorlijk lastig tegenspel.

26…f6?!

Ligt erg voor de hand, maar in werkelijkheid is het fout.

27. exf6?!

 [FEN "2b2rk1/1pQ3pp/1P2pP2/3p4/2pP2K1/5P2/4NqPP/5B1R b - - 0 27,normaal,centrum,"] 

Browne speelt met vuur! Opnieuw diende wit zich te bedienen van 27. h4

27…e5+ 28. Kh5

De koning staat nu op het idiote veld en objectief gezien is er niets aan de hand. Maar een ongeluk zit natuurlijk in een klein hoekje…

28…gxf6 29. dxe5 fxe5

 [FEN "2b2rk1/1pQ4p/1P6/3pp2K/2p5/5P2/4NqPP/5B1R w - - 0 30,normaal,centrum,"] 

30. De7??

En daar komt dan de uitglijder en gaat de outsider er met een vol punt vandoor! Nu had 30. Pg3! onvoorwaardelijk moeten gebeuren. Niet alleen dient wit veld f5 te dekken, ook moet hij eindelijk iets doen aan de ontwikkeling van zijn stukken. Overigens heeft zwart niets te vrezen na 30…De3 31. De7 Lf5 32. Pxf5 Txf5+ 33. Kh4 Dh6+ 34. Kg3 Dg6+ 35. Kf2 Dxb6+ met (minstens) gelijkspel.

30…Tf5+

En gedesillusioneerd opgegeven.

Inderdaad verliest wit kansloos na 30…Tf5+ 31. Kg4 [31. Kh6 Dxb6+ en mat. Had Browne die gemist??] 31…h5+ 32. Kh3 Txf3#

0-1

Wat me voor de geest staat, is het ‘bijna’-geval van een modale grootmeester die een regerend wereldkampioen in zijn zak heeft zitten. Inderdaad slaagt de zwartspeler (Csom) erin om Karpov uit zijn evenwicht te krijgen. Het gaat op een gegeven moment van kwaad tot erger. En net na de tijdcontrole is de partij eigenlijk voorbij. Karpov maakt er zelfs nog een flinke fout bij en Csom kan in één zet de winst binnenhalen. Wit heeft een stuk minder, maar hij heeft twee zware stukken op de zevende rij, die samen het zwarte paard op h7 aanvallen. Nog één beslissing moet de zwartspeler nemen. En ja, u raadt het al. Hij doet het fout. Kijkt u zelf maar eens of u het beter kunt!

Karpov, Anatoly – Csom, Istvan

1. c4 Pf6 2. Pc3 c5 3. Pf3 e6 4. g3 b6 5. Lg2 Lb7 6. O-O d6 7. b3 Le7 8. d4 cxd4 9. Dxd4 a6 10. La3 O-O 11. Tfd1 Pe8 12. Lb2 Pd7 13. e4 Pc5 14. De3 Db8 15. Pd4 Pf6 16. h3 Tc8 17. g4 h6 18. f4 Ph7 19. Df2 Ta7 20. Td2 La8 21. Te1 Lf6 22. h4 g5 23. hxg5 hxg5 24. fxg5 Lxg5 25. Tdd1 Pd7 26. Td3 Pe5 27. Th3 Te8 28. Pce2 Tc7 29. a4 Dd8 30. Dg3 Pg6 31. Dh2 f6 32. Td1 Tg7

 [FEN "b2qr1k1/6rn/pp1pppn1/6b1/P1PNP1P1/1P5R/1B2N1BQ/3R2K1 w - - 2 33,normaal,centrum,"] 

Tot hier heeft Karpov het nog aardig gespeeld, maar vanaf nu lopen er een paar dingen uit de hand.

33. Pf3?! 33. La3 verdiende de voorkeur.

33…Lxe4 33…Le3+ 34. Kh1 Lxe4 was al beter voor zwart.

34. Txd6?!

Een nieuwe onnauwkeurigheid. 34. Pxg5 Pxg5 35. Lxe4 Pxe4 36. Th6 is onduidelijk.

34…Dc7 35. La3 Le3+ 36. Kf1

 [FEN "4r1k1/2q3rn/pp1Rppn1/8/P1P1b1P1/BP2bN1R/4N1BQ/5K2 b - - 4 36,normaal,centrum,"] 

36…Lc5!

Csom speelt het allemaal prima.

37. Lxc5 Dxc5 38. Td4 Lxf3 39. Txf3 Pe5

De stelling is geen lolletje meer voor wit.

40. Th3 Pxg4 41. Dd6 Df5+ 42. Tf3 Db1+

Nu was 42…Pe3+! al winnend: 43. Kf2 Txg2+ 44. Kxe3 Dg5+ 45. Kd3 e5 46. Dd5+ Kh8 47. De4 [47. Te4 f5! 48. Txe5 Td8] 47…Dg8! met onder andere de dreiging … Pg5.

43. Td1 De4 44. Tg3 Pe3+ 45. Kg1 Pxg2

 [FEN "4r1k1/6rn/pp1Qpp2/8/P1P1q3/1P4R1/4N1n1/3R2K1 w - - 0 46,normaal,centrum,"] 

46. Txg7+? Ook verliezend is 46. Dd7 hoewel het meer problemen stelt dan de tekstzet.

46…Kxg7 47. Pg3 Da8 48. Dc7+ Kh8 49. Td7

 [FEN "q3r2k/2QR3n/pp2pp2/8/P1P5/1P4N1/6n1/6K1 b - - 5 49,normaal,centrum,"] 

En nu het moment van de partij. Waarheen met het paard?

49…Pf8??

Een verschrikkelijke blunder, die in plaats van een vol punt tegen de wereldkampioen, nu een vette nul oplevert. Natuurlijk is het makkelijk praten na de partij. Maar Csom zag Karpovs volgende zet gewoon niet aankomen. En met de passieve paardzet dacht hij wel iets af te dwingen: het valt namelijk de toren op d7 aan. 49…Pg5! wint op slag. Het verschil met de partij zit hem in het volgende. Stel dat wit de analoge zet speelt, dus 50. Pf5 dan is er geen vuiltje aan de lucht na 50…exf5 51. Dh2+ Kg8 en behalve het feit dat veld h7 onder controle is, kan de dame niet via de g-lijn ingrijpen.

50. Pf5!!

Ja, geef een wereldkampioen één kans en hij grijpt hem. Een formidabele zet in een hachelijke situatie. Karpov ruimt de diagonaal b8-h2 om de dame in de aanval te betrekken. Na ampel beraad gaf zwart zich gewonnen. Inderdaad is er geen redden meer aan.

Een paar varianten: 50. Pf5!! Pxd7 [50…Ph4 51. Th7+ Pxh7 52. Dg7#] 51. Dh2+ Kg8 52. Dg3+ Kf7 53. Dg7# (zie analysediagram)

 [FEN "q3r3/3n1kQ1/pp2pp2/5N2/P1P5/1P6/6n1/6K1 b - - 5 53,klein,centrum,analysediagram"] 

1-0

Hoewel de analyse vorige week al is gepubliceerd, geef ik nog even de memorabele overwinning van Manuel Bosboom op Peter Leko. Zulke zeges blijven zo opmerkelijk, omdat je ze niet vaak tegenkomt.

Bosboom, Manuel – Leko, Peter

1. c4 Pf6 2. Pf3 e6 3. g3 d5 4. Lg2

Het Catalaans, een rustig systeem, eigenlijk ‘on-Bosboomiaans’…

4…Le7 5. O-O O-O 6. Dc2 b6

In de voetsporen van veel sterke spelers. 6…c5 is een veel gespeeld alternatief.

7. cxd5

 [FEN "rnbq1rk1/p1p1bppp/1p2pn2/3P4/8/5NP1/PPQPPPBP/RNB2RK1 b - - 0 7,normaal,centrum,"] 

7…Pxd5

Wilde Leko er een dynamische strijd van maken? Dan is hij bij Bosboom aan het verkeerde adres. Gebruikelijker is 7…exd5

8. a3

Wit haalt niet alleen de zet … Pb4 uit de stelling, maar hij bereidt eventueel ook b2-b4 voor. In een vluggertje Aronian-Karpov uit 2009 liep het voor zwart bijzonder slecht af na 8. Pc3 Lb7 9. Td1 c5 10. d4 Pb4 11. Db1 Dc8 12. Lg5 Lxg5 13. Pxg5 g6 14. Pce4 Kg7 15. Pd6

8…Lb7 9. d4 Pf6 10. Pc3

Wit staat nu klaar voor e2-e4 en dat noopt zwart tot een forse concessie.

10…c5 11. dxc5 bxc5

 [FEN "rn1q1rk1/pb2bppp/4pn2/2p5/8/P1N2NP1/1PQ1PPBP/R1B2RK1 w - - 0 12,normaal,centrum,"] 

Gezien de structuur lag 11…Lxc5 meer voor de hand, maar in twee partijen liep dat ook niet helemaal goed af voor de zwartspelers.

12. Td1 Db6 13. Lg5 Tc8 14. Tac1

 [FEN "rnr3k1/pb2bppp/1q2pn2/2p3B1/8/P1N2NP1/1PQ1PPBP/2RR2K1 b - - 5 14,normaal,centrum,"] 

Wit heeft een prettig positioneel voordeeltje uit de opening gehaald.

14…Pa6?!

Dat is een teken aan de wand: het paard staat hier niet fraai. Sterker nog: zwart raakt nu danig in de problemen.

Om tactische redenen ging 14…Pbd7? natuurlijk niet: 15. Txd7 Pxd7 16. Lxe7

Zwart had zijn tegenstander misschien beter tot een verklaring kunnen dwingen met 14…h6 omdat hij niet alleen achterligt in ontwikkeling, maar ook zijn stukken werken niet goed samen. 15. Pa4 Db5 16. Lxf6 Lxf6 17. Pxc5 en wit heeft een pion buitgemaakt. Maar de schade valt misschien mee na 17…a5 gevolgd door Pa6.

15. e4!

Wit zet druk op het paard op f6.

15…Lf8

Goede raad is nu al duur en dat voor een speler die lang in de top 10 van de wereld heeft gestaan. 15…h6 wordt nu beantwoord met het ijzersterke 16. e5! hxg5 17. Pxg5 Td8 18. exf6 Lxf6 19. Dh7+ Kf8 20. Lxb7 Dxb7 21. Pce4 (zie analysediagram)

 [FEN "r2r1k2/pq3ppQ/n3pb2/2p3N1/4N3/P5P1/1P3P1P/2RR2K1 b - - 1 21,klein,centrum,analysediagram"] 

en zie niet hoe zwart dit droog gaat houden.

16. Lxf6?!

Goed genoeg voor groot voordeel. Vermoedelijk had Manueel nu nog sterker verder kunnen gaan met 16. Pe5! dat na 16…Pb8 Wat anders? 17. Pc4 Da6 18. Lf1 tot andere problemen voor zwart had geleid, hoewel dat ook allemaal niet uitgekristalliseerd is.

16…gxf6 17. e5 Lg7

 [FEN "r1r3k1/pb3pbp/nq2pp2/2p1P3/8/P1N2NP1/1PQ2PBP/2RR2K1 w - - 1 18,normaal,centrum,"] 

Wat moet zwart doen? Dit helpt niet, maar alternatieven zijn er niet. Als Leko nu 17…f5 (zie analysediagram)

 [FEN "r1r2bk1/pb3p1p/nq2p3/2p1Pp2/8/P1N2NP1/1PQ2PBP/2RR2K1 w - - 0 18,klein,centrum,analysediagram"] 

had gespeeld en als hij geweten had welke reputatie zijn tegenstander heeft, zal hij beseft hebben dat hier natuurlijk 18. g4!? was gevolgd! 18…fxg4 19. Pg5 Lg7 20. Dxh7+ Kf8 21. Dh5 Dc7 22. Ph7+ Kg8 23. Pf6+ met winst.

18. Td6!?

Een mooie ‘slag in het gezicht’: de samenwerking tussen de zwarte stukken wordt nog verder verstoord.

Nog sterker is 18. Pe4 Lxe4 19. Dxe4 Td8 20. exf6 Lxf6 21. Dg4+ Lg7 [21…Kf8 22. Pg5 Lxg5 23. Dxg5 Tac8 24. Df6 Kg8 (zie analysediagram)

 [FEN "2rr2k1/p4p1p/nq2pQ2/2p5/8/P5P1/1P3PBP/2RR2K1 w - - 3 25,klein,centrum,analysediagram"] 

en nu wint het uiterst venijnige 25. Lf1!! Wit dreigt Lxa6 en na 25…Pb8 beslist 26. Dg5+ Kf8 27. Txc5!] 22. Pg5 en de witte aanvalsmachine draait op volle toeren.

18…Dc7 19. Tcd1 Td8 20. Pb5

De zwarte dame wordt verder achtervolgd.

20…Da5

 [FEN "r2r2k1/pb3pbp/n2Rpp2/qNp1P3/8/P4NP1/1PQ2PBP/3R2K1 w - - 7 21,normaal,centrum,"] 

Na 20…De7 pakt wit de zaken heel strategisch aan: 21. Dd3 Txd6 22. Pxd6 en de witte stukken domineren het strijdtoneel.

21. Pg5!

Nu verlegt wit de strijd naar de koningsvleugel.

21…Txd6?

Dit verliest op slag.

Relatief beter is, hoewel zwart na 21…fxg5 22. Lxb7 Txd6 23. Txd6 Dxb5 24. Lxa8 materiaal kwijt is.

Na 21…Lxg2 gaat zwart zelfs geforceerd mat: 22. Dxh7+ Kf8 23. exf6! en hij kan niet terugnemen op straffe van mat op f7.

22. Dxh7+ Kf8 23. Pxd6

Wit dreigt nu zoveel dat er geen zinnige zet valt te verzinnen.

23…fxg5 24. Lxb7 Td8

 [FEN "3r1k2/pB3pbQ/n2Np3/q1p1P1p1/8/P5P1/1P3P1P/3R2K1 w - - 1 25,normaal,centrum,"] 

25. Dh5

Het zwakste punt in zwarts stelling is f7. En natuurlijk wordt het afschuwelijk geposteerde paard op a6 het kind van de rekening.

25…Td7

 [FEN "5k2/pB1r1pb1/n2Np3/q1p1P1pQ/8/P5P1/1P3P1P/3R2K1 w - - 3 26,normaal,centrum,"] 

26. Pc4!

Een uitstekende slotzet.

Ook aardig is 26. Lc8 vanwege 26…Tc7 27. Pxf7! Txc8 28. Pxg5 Kg8 29. Dh7+ Kf8 30. Pxe6+ maar dat is meer voor computers weggelegd.

Na 26. Pc4 Txd1+ 27. Dxd1 hangt de zwarte dame, dreigt er onder omstandigheden mat en moet het paard op a6 het ontgelden zoals na 27…Dc7 28. Lxa6

1-0

De partijen via de viewer: