Giri stoomt op naar de tweede plaats
Anish Giri heeft voor de vierde achtereenvolgende keer gewonnen. Tegen Wesley So was hij heel lang bezig, maar na 111 zetten was de vis op de droge waardoor onze landgenoot nog maar een half punt achter koploper Carlsen staat. Loek van Wely speelde snel remise tegen Jobava.
Bij de Challengers won Robin van Kampen en kwam daardoor weer op plus drie. David Klein speelde remise, de andere Nederlanders verloren. In het geval van Timman was dat zeer onnodig, want hij gaf in gewonnen stelling op…
Masters
Over de partij van Loek van Wely valt niet zoveel te melden. Tegen de Bogo-Indiër van Jobava leek hij met een plusje uit de opening gekomen, maar kennelijk dacht hij er anders over, want op zet 17 besloot de Nederlands kampioen tot een zetherhaling en remise.
Maar daar waar Van Wely speelde alsof hij een vroege bus moest hebben, was Anish Giri als laatste bezig, misschien zelfs als laatste van de hele zaal. Helemaal tevreden was hij niet na de partij: hij won al snel een pion en had vlak voor de tijdcontrole een gewonnen toreneindspel kunnen forceren, maar in plaats daarvan werd het een dame-eindspel. Ook dat was gewonnen, maar die eindspelen zijn zo moeilijk… en dat bleek. Op een gegeven moment was So dicht bij de remise, of misschien was het wel ergens remise, maar ook het verdedigen van dame-eindspelen is erg lastig. Aan beide kanten werden veel schaakjes gegeven, maar langzaam maakte Giri vooruitgang en stapje voor stapje kwam de vrije a-pion dichter bij het promotieveld. Op zet 111 werd de bestemming bereikt en gaf So op.
Daarmee komt de virtuele nummer vijf van de wereld op een ongedeelde tweede plaats met acht punten, een half punt achter Carlsen. De Noor maakt zich nog niet echt zorgen, want de indeling in de laatste ronde is gunstig voor hem: Carlsen – Saric en Wojtaszek – Giri. Maar Giri heeft de laatste vier partijen gewonnen, terwijl Carlsen met een serie remises bezig is, Wojtaszek met een serie nederlagen en Saric juist weer eindelijk een partij gewonnen heeft. Alles is dus nog mogelijk! Mocht Giri de laatste ronde winnen, dan is dat sowieso reden tot feest, want dan komt zijn rating boven de 2800 uit.
Giri,Anish (2784) – So,Wesley (2762)
1.c4 e6 2.g3 d5 3.Lg2 Pf6 4.Pf3 d4 5.0-0 c5 6.e3 Pc6 7.exd4 cxd4 8.d3 Ld6 9.Pa3 e5
We hebben een omgekeerde Benoni waarin wit twee extra tempi heeft, maar hoe die te gebruiken? Wit kan normaal spelen met 10.Pc2 om na 10… 0-0 11.b4 te doen, maar Giri doet na een kwartier nadenken iets leuks.
10.c5!? Lxc5 11.Pc4 Pd7 12.Te1 0-0
So durft het niet aan om met 12…f6 de pion te behouden. Het lijkt best te kunnen: na 13.Ph4 heeft wit compensatie, maar meer denk ik niet, zolang zwart maar 13…g6 doet. Vooral niet 12…f6 13.Ph4 0-0? 14.Ld5+ Kh8 15.Pg6+! hxg6 16.Dg4 en wit wint.
13.Pfxe5 Pcxe5 14.Pxe5 Pxe5 15.Txe5
Nu staat wit prettiger: toren en witveldige loper staan actief, b7 is een mogelijk probleem voor zwart.
15…Db6 16.a4 a5 17.Dc2 Lb4 18.Tb5 De6 19.Lf4 Ld7
Zwart besluit pion b7 te geven omdat hij anders niet goed kan ontwikkelen. Wit pakt de pion en ruilt daarna een heleboel stukken, meestal een goede strategie als je een pion voor staat.
20.Ld5 Df6 21.Txb7 Tac8 22.Dd1 Le6 23.Tb6 Tfe8 24.Lxe6 Txe6 25.Tc1 Tce8 26.Txe6 Dxe6 27.Ld2 Lxd2 28.Dxd2 Df5 29.Tc4
Wit staat niet alleen een pion voor, de zwarte pionnen zijn ook iets zwakker dan de witte. Wit moet wel oppassen dat hij niet mat gaat, maar zolang zwart geen luchtgat heeft zal hij niet met Df3 en Te2 een winnende aanval kunnen opzetten. 29…Dd5 30.b4 axb4
Meteen 30…h5! is beter. Als wit 30…h4 toelaat krijgt zwart gevaarlijk tegenspel, terwijl 31.h4 axb4 32.Dxb4 Df3 een betere versie van de partij is voor zwart vanwege het luchtgat.
31.Dxb4 h5
31… Td8 zou erg passief zijn, wit loopt dan gewoon met zijn a-pion.
32.Txd4 Df3 33.Te4 Td8 34.Te3 Dd1+ 35.Kg2 Txd3
Nu moet wit een belangrijke keuze maken: gaan voor het dame-eindspel of niet?
36.Txd3?
Hoewel het dame-eindspel gewonnen moet zijn voor wit, was het niet de juiste keuze. Er zit namelijk een vrij geforceerde afwikkeling in naar een toreneindspel: 36.Te8+! Kh7 37.De4+ g6 38.a5 Td7 39.a6 Dd6 40.De5! Dxe5 (40…Dc6+ 41.Kh3 f6 42.Db8) 41.Txe5 Ta7 42.Ta5 en met de toren achter de pion is de winst voor wit bekend uit de boekjes. ‘Geforceerd’ is wel relatief overigens, als zwart afwijkt geeft de computer +4 of meer voor wit, maar dat is achter het bord niet per se overduidelijk… maar dat wit met aanvalsmogelijkheden plus de vrije a-pion gewonnen staat had hij toch wel kunnen vermoeden. Verder is het mogelijk dat Giri de moeilijkheden van het dame-eindspel onderschat heeft. Als wit dame op b7 krijgt en pion op a6 is het simpel (geen last van schaakjes op de lange diagonaal, de pionnen beschermen de witte koning) maar helaas krijgt hij dat niet voor elkaar.
36…Dxd3 37.h4 g5!
Als zwart een neutrale zet doet gaat het wel makkelijk voor wit: 37…g6 38.a5 Dd5+ 39.Kg1 Dd1+ 40.Kh2 De2 41.Db6 enz. 38.Db8+
Misschien had wit beter meteen de pion kunnen slaan, na 38.hxg5 Dd5+ 39.Kh2 Dxg5 40.a5 staat de pion alvast op a5. 38…Kg7 39.De5+ f6 40.De3 Dc4 41.hxg5 Dd5+ 42.Df3 Dxg5
De nu komende serie zetten is vooral bedoeld om niet de stelling te verpesten, en wie weet kom je onderweg een winstzet tegen.
43.Db7+ Kh6 44.Da8 Kg7 45.Da7+ Kg6 46.Da8 Df5 47.Df3 De5 48.Kh2 Kf7 49.Db3+ Kg7 50.Db4 Dc7 51.De4 Dc5 52.Kg2 Dg5 53.De7+ Kg6 54.De8+ Kg7 55.Dd7+ Kh6 56.Dd6 Kg6 57.Dd3+ Kg7 58.De4 Dc5 59.Db7+ Kg6 60.Db1+ Kg7 61.De4 Dg5 62.De7+ Kg6 63.De8+ Kg7 64.Db5 Dg4 65.Db7+ Kg6 66.Db1+ Kg7 67.a5
Eindelijk de pion naar voren! Liever had wit dit doorgezet zonder h4 toe te staan, maar heel erg is het niet.
67…h4
Dit is een bekende strategie voor de verdedigende partij. Zwart moet het van schaakjes hebben, en hoe minder pionnen om de witte koning staan, hoe meer mogelijkheden tot schaakjes er zijn.
68.Dd3
Een goed veld: hxg3 wordt voorlopig voorkomen, wit bereidt a5-a6 voor en schaak op e4 wordt voorkomen.
68…Dc8 69.a6 Dc6+ 70.Kh2 Db6
71.Kg2?!
Dit maakt de winst een stuk lastiger. Na 71.Kg1! hxg3 (71…h3 72.Dd7+ Kg6 73.a7) 72.Dxg3+ Kf7 73.Dd3 Kg7 74.Dd7+ Kg6 75.a7 is de winst niet ver meer.
71…h3+ 72.Kxh3 Dxf2
Nu staat de witte koning vrij bloot terwijl de pion nog maar op a6 staat.
73.Dc4
73.Dd7+ Kh6 74.a7 werkt nu niet, 74…Df1+ 75.Kg4 f5+! 76.Dxf5 Dd1+ en het is of eeuwig schaak, of zwart wint a7, in beide gevallen met remise.
73…Kg6 74.Df4 Dg1
Nu volgt weer een lange serie van probeerzetten. Het is mogelijk dat zwart ergens een tablebase-remise heeft gemist, het eindspel is voor mensen erg moeilijk (zelfs met een engine erbij is het erg lastig).
75.De4+ f5 76.Dg2 Da1 77.Dc6+ Kg5 78.Kg2 Da2+ 79.Kf3 Da3+ 80.Ke2 Da2+ 81.Kd3 Db3+ 82.Dc3
Het is nu mat in 113, zo meldde Twan Burg met de tablebase bij de hand.
82…Dd5+ 83.Dd4 Db5+ 84.Dc4 Db1+ 85.Kd2 Db2+ 86.Ke3 Da3+ 87.Kf2
Soms kun je winnen door met de koning het open veld in te gaan, maar nu keert de koning toch maar terug. Wit heeft echter wel vorderingen gemaakt, op c4 staat de dame beter dan op c6, o.a. omdat a2 gedekt staat en wit heeft nu ook zelf de mogelijkheid van schaakjes op f4, h4 en g8.
87…Da5 88.Df4+ Kg6 89.Dd6+ Kh5 90.Ke3 Da4 91.Kd2 Db3 92.Dd3
Ook een goed veld, zowel offensief als defensief.
92…Da2+ 93.Ke3 Kg5 94.Kf3
Da1 95.Dd8+
93.De3 is beter, maar wit zal daar over een paar zetten evengoed terecht komen.
95…Kh5 96.De8+ Kg5 97.De7+ Kg6 98.De6+ Kg5 99.De3+ Kf6 100.a7
Mat in 33!
100…Df1+ 101.Df2 Dh1+ 102.Ke2 De4+ 103.De3 Dc4+
Zwart kan de koning het open veld injagen, maar ook dan raken de schaakjes op: 103…Dg2+ 104.Kd3 Df1+ 105.Kc3 Da1+ 106.Kb4 Db2+ 107.Kc5 Dc2+ 108.Kb6 Db2+ 109.Kc6 Dc2+ 110.Dc5 Da4+ 111.Kc7 en nu zijn de schaakjes op, o.a. vanwege de pion op g3!
104.Ke1 Db4+ 105.Kf1 Db1+ 106.Kg2 Db7+ 107.Kh2
En nu heeft zwart last van zijn eigen pion op f5, want na 107…Dh7+ 108.Kg1 is er geen schaak op b1.
107…Kf7 108.Da3
Dwingt de zwarte dame naar a8 te gaan, en dan is de rest relatief makkelijk voor wit.
108…Da8 109.Db3+ Kg7 110.Db8 Df3 111.a8D
Na 111…Dh5+ 112.Kg2 De2+ 113.Kg1 De1+ 114.Kh2 De2+ 115.Dg2 Dh5+ 116.Kg1 Dd1+ 117.Df1 Dd4+ 118.Df2 Dd1+ 119.Kh2 Dh5+ 120.Kg2 is zwart uitgeschaakt. 1-0
|
|
|
Challengers
Het was weer geen goede dag voor de Nederlanders: 1.5 uit 5. Naast Anne Haast kan alleen Robin van Kampen tevreden zijn met zijn toernooi: tegenover drie nederlagen staan zes overwinningen. Vandaag versloeg hij de Europees Kampioen van 2011.
Van Kampen,Robin (2615) – Potkin,Vladimir (2608)
1.e4 e6 2.d4 d5 3.Pc3 Pf6 4.Lg5 dxe4 5.Pxe4 Pbd7 6.Pf3 h6 7.Lxf6 Pxf6 8.Ld3 c5 9.De2 Da5+ 10.c3 Pxe4 11.Lxe4 cxd4 12.Pxd4 Ld6 13.0-0 0-0
De stelling lijkt een beetje op mijn eerste matchpartij tegen Jorden van Foreest. Zwart heeft het loperpaar en dat geeft hem goede vooruitzichten op lange termijn, maar eerst moet hij het probleem oplossen van de loper op c8. In deze variant wil die het liefste naar b7, maar dat gaat moeilijk worden.
14.Tad1 a6 15.Pf3 Td8 16.Lc2
Wit bereidt een batterij voor op de diagonaal b1-h7 en voorkomt zo meteen 16…b5 en 16…Ld7
16…Dc7 17.De4 f5?!
Het voordeel van deze zet is dat het een tempo wint, maar zwart blijft met een achtergebleven e-pion zitten. 17…g6 was beter.
18.De2 Ld7
18…e5 is een wenselijke zet, maar het verliest hier: 19.Lb3+ Kh8 en nu is zowel 20.Pg5 als 20.Pxe5 sterk.
19.Lb3 Kh8 20.Tfe1 a5 21.g3 Ta6 22.Pe5
Een normale zet, maar er zat iets leuks in: 22.Pg5! met als pointe 22…hxg5 23.Dh5+ Kg8 24.Txe6 Lxe6 25.Lxe6+ Kf8 26.Td5 en wint.
22…Lc8
Je moet altijd rekening houden met dat zwart op e5 kan slaan om een passieve stelling remise te houden, maar hier zou wit direct pion e6 winnen vanwege de penning op de d-lijn. Na 22. …Lc8 zou het eventueel wel kunnen, al is het niet aantrekkelijk.
23.Td4 Kh7 24.Ted1 Le7
24…Tf8 was slimmer om wat nu volgt te voorkomen.
25.Txd8 Lxd8 26.Dh5!
Wit maakt gebruik van dat de zwarte stukken onhandig staan.
26…Lf6?
Ik kan begrijpen dat zwart niet de witte toren op de achtste rij wilde toelaten, toch was 26…Dxe5 27.Txd8 Tc6 de enige manier om verder te spelen. Wit staat beter, maar er zit niets concreets in.
27.Dg6+ Kg8 28.De8+ Kh7 29.Pg6!
Dreigt Pf8-Pxe6-Pf8-Pg6-Lg8 mat. 29…Dc6 30.Pf8+ Kg8 Nu werkt Pxe6+ niet, maar wit geeft op een andere manier mat: 31.Pd7+
31…Kh7 32.Pxf6+ gxf6 33.Df7+ Kh8 34.Td8+ De8 35.Txe8 mat. 1-0
Dale-Klein was een partij waarbij beide spelers kansen hadden om op winst te spelen, maar remise (eeuwig schaak) uiteindelijk wel een logisch resultaat was. Erwin l’Ami kreeg tegen de Amerikaan Shankland het tweepaardenspel op het bord. Daarin hoort zwart genoeg compensatie voor de geofferde pion te krijgen, maar Erwin offerde (een beetje afgedwongen) nog een pion en dat bleek te veel van het goede. Zwart had wat vage tegenkansen maar de Amerikaan verdedigde goed en benutte uiteindelijk zijn surplus aan materiaal.
Dat Anne Haast verloor van koploper Wei Yi (sinds vandaag de jongste speler ooit met virtueel 2700+) is geen schande. Het was een bijzonder fraaie partij van de Chinees, die volgend jaar vrijwel zeker in de hoofdgroep zal spelen.
Wei Yi (2675) – Haast,Anne (2352)
1.e4 c5 2.Pf3 e6 3.d4 cxd4 4.Pxd4 Pc6 5.Pc3 Dc7 6.Le3 a6 7.Df3 Pe5 8.Dg3 h5 9.0-0-0 h4 10.Dh3 b5 11.f4 Pc4 12.Lxc4 Dxc4 13.f5 Lb7 14.Thf1 e5 15.Pb3 Dc7
Er wordt wel eens aan spelers gevraagd of ze ook de andere partijen volgen. Anne Haast blijkbaar wel, want die kende de partij Saric-Giri van afgelopen woensdag en volgt braaf de zetten van die partij. Wei Yi kende de partij ook, maar had deze stelling blijkbaar ook goed geanalyseerd! Zelfs zo goed dat hij tot en met het mat alles à tempo speelde…
16.Kb1!?
Een nuttige zet (het is geen mat op c2 meer), maar ook een valstrik.
16…Tc8?
En zwart trapt erin! 16…Pf6 was nodig.
17.f6!
Zwart is meteen al in grote problemen.
17…Pxf6 18.Txf6! gxf6 19.Lb6! Dc6
Hier blijkt waarom wit 16.Kb1 speelde: met de koning op c1 had zwart 19…Lh6+ 20.Kb1 Dxb6 kunnen spelen, omdat het dan geen mat meer is op d7.
20.Pa5! De6 21.Pxb7
Het voorlopige resultaat van de transactie is dat wit twee stukken tegen toren en pion heeft, en het initiatief.
21…Tb8
Dit lijkt een stuk te winnen, maar de Chinees had alles gezien (of van tevoren geanalyseerd). Het was beter om dames te ruilen, 21…Dxh3 22.gxh3 Tb8 23.Pd6+ Lxd6 24.Txd6 is echter erg goed voor wit, o.a. omdat het witte paard een mooi veld op d5 heeft.
22.Pd5! Txb7
Wit wint op bijzonder fraaie wijze na 22…Dxh3 : 23.Pc7+ Ke7 24.Lc5+ d6 25.Txd6!!
Dc3 (25…Txb7 26.Td2#) 26.Pd5+ Ke8 27.Td8+ Txd8 28.Pxf6 mat!
23.Dc3!
Dreigt mat op c8.
23…Dc6 24.Pxf6+ Ke7 25.Ld8+ Ke6
Anne is zo sportief om mat toe te laten.
26.Dh3 mat 1-0
Tot slot een groot drama (alweer) bij Timman. Die had na 30 zetten de volgende stelling met wit tegen Gunina:
Pion meer en de stelling volkomen onder controle, totaal gewonnen voor wit dus. Gunina speelde het slim in de tijdnoodfase en wist nog een beetje rommelkansen te krijgen. Na 40.Te2 stond het zo:
Toen kwam 40…Pxg3! Ik kan me voorstellen dat dit best wel een onaangename verrassing is als je tien zetten eerder zo’n mooie en dominante stelling had. De schok moet voor Timman erg groot geweest zijn, want hij gaf hier op… mogelijk zag hij 41.Kxg3 exf4+ 42.Kxf4 Tf8+ 43.Kg3 Le5+ 44.Txe5 Dxe5+ 45.Kg2 De1 en zwart wint. Echter, na 43.Ke3 staat wit gewonnen… niet heel makkelijk, in sommige varianten moet de witte koning naar de vijfde rij, maar zelfs als zwart hier nog een moeilijke remise of winst zou hebben moet je het sowieso spelen natuurlijk. Hopelijk horen we nog van de overgrootmeester zelf de verklaring voor wat er vandaag en gisteren gebeurd is, want het is heel vreemd.
|
|
|
De foto’s zijn gemaakt door Alina l’Ami.
Mooi en supersnel verslag weer van dit geweldige toernooi. Misschien moeten we het niet hardop zeggen, maar het lijkt er op dat Anish Giri én het niveau én de ballen heeft om Carlsen te bedreigen. En dat is toch wel heel, heel bijzonder.
Is de conclusie niet dat Jan Timman dit soort toernooien niet meer moet spelen?
Het is heel knap van Giri dat hij na die marathonpartij tegen Ivanchuk die remise werd en die vervelende nederlaag tegen Vachier Lagrave zich zo goed teruggevochten heeft en na vier overwinningen Carlsen bijna achterhaald heeft. Mentaal toont hij veerkracht en strijdlust.
Met die conclusie ben ik het niet eens. Het voordeel van schaken is nu juist dat je dat tot op latere leeftijd nog op een behoorlijk niveau kan blijven doen. Vorig jaar nog stond er een hele mooie 8,5 uit 13. Hopelijk herstelt hij dit seizoen nog en volgt er nog een aanleiding voor weer een uitnodiging. Deze editie doet, helaas, inderdaad, pijn aan de ogen. Wat hemzelf betreft denk ik trouwens al helemaal niet dat dit zijn uitgangspunt is. Een nieuwe uitnodiging zal hij denk ik zeker weer aanvaarden!
Klopt Hendrikom, maar je ontkomt niet aan de leeftijd en, in het geval van Timman, ook niet aan een slechte conditie. De andere 13 spelers in de groep zijn stukken jonger en ogenschijnlijk redelijk fit. Timman is niet alleen verreweg de oudste, maar ook met afstand de zwaarste. Met zijn leeftijd en, vooral, zijn conditie moet je het wel afleggen tegen de fitte, jonge garde. Als hij op niveau wil blijven spelen zal hij op zijn minst serieus aan zijn conditie moeten werken.
Ik begrijp het niet. 8.5 uit 13 als verreweg de oudste deelnemer is geen goed resultaat?
Dimitri: 3 uit 13, maar één winstpartij, laatste plaats en opgeven in gewonnen stelling!
En die 8.5 uit 13 van vorig jaar dan? Was hij toen nog jong en dun?
Vorig jaar is niet dit jaar. Je moet leven in het heden, niet in het verleden.
"Ik beveel Jan Hendrik Timman de strenge tucht aan", zei Jan Hein Donner al.
Laten we hopen dat het een incident was. Die gebeurden in zijn jongere fittere leven ook regelmatig. Een paar jaartjes Tata B zou toch moeten kunnen, nog, al zou het handig zijn als er wat mooie resultaten kwamen dit jaar. De afgelopen jaren is hij nog weer geklommen van 2550 naar 26+ en nu zakt hij dan weer wat. Zo’n conclusie dat hij deze toernooien niet moet spelen, vind ik wat voorbarig. En dat zal hij zelf al helemaal niet onderschrijven, waarom ook.
Als Timman dit soort toernooien wil blijven spelen dan zou hij de woorden van Donner serieus moeten nemen.
Het punt is: Timman was ooit deel van de absolute wereldtop. Nu is zijn niveau, logischerwijs, veel en veel lager. Is het dan verstandig om door te gaan of had hij op het hoogtepunt moeten stoppen? Hij gaat nu door het leven als een schim van de grootheid die hij ooit was: dik, slecht gekleed, slecht verzorgd en met een zuur gezicht. Ik heb hem in Wijk aan Zee van heel dichtbij gezien en ben geschrokken van hoe slecht hij er uit ziet.
Ik ben Jan Timman.
Ik ben Jan Timman! (waar kun je de T-shirts kopen met dit opschrift?)
Timman zelf heeft nog niet gesproken over zijn misfortuin, maar het lijkt me duidelijk dat hij (onbedoeld) slachtoffer is van het huidige hoge speeltempo met increment van 30 seconden per zet. Vorig jaar kon hij dit natuurlijke nadeel (ten gevolge van zijn leeftijd) nog compenseren met zijn grote klasse; dit jaar won de klok van Timman.
Het spel van onze nieuwe topman Giri doet, eerlijk is eerlijk, soms pijn aan de ogen. Zie bijvoorbeeld zijn lange partij tegen So. Het "mooie" schaken bestaat niet meer, het gaat er slechts om zetjes te produceren die niet tot nadeel leiden, maar steeds wel 30 seconden extra tijd geven. Uiteindelijk wint dan de schaker met de beste fysieke en mentale conditie.
Het wekt dan ook geen verbazing dat de top 5 in groep A allen jonger zijn dan 24 jaar. In groep wint zelfs een jongen van 15.
We zullen eraan moeten wennen: dit is het moderne schaken, een soort ping-pong.
Een nogal achterhaald standpunt, Lucas.
Afgebroken partijen bestaan al minstens 20 jaar niet meer en het speeltempo in WaZ, met increment, is ook al vele jaren hetzelfde. 2 uur voor 40 zetten is echt niet zo weinig (en bovendien gaf Jan Timman in gewonnen stelling op na de tijdcontrole dus tijdnood speelde geen rol).
Je zult er inderdaad aan moeten wennen denk ik, aan het "moderne schaken", verreweg de meeste schakers zijn er al aan gewend.
Klaas, precies kan ik het me niet herinneren, maar spelen met increment bestaat nog niet zo héél lang. Dit heeft het tijdnoodprobleem juist opgelost, maar een nieuw probleem geïntroduceerd dat vooral oudere schakers raakt. Spelen met increment komt feitelijk neer op het terugzetten van de tijd, wat tegennatuurlijk is. Het menselijk brein heeft hier veel moeite mee, omdat teruggaan in de tijd van nature niet mogelijk is. Vergelijk dit met de omschakeling van zomertijd naar wintertijd – dit veroorzaakt bij mensen altijd een kleine "jetlag". Nu wordt het bij schaken de tijd "slechts" een halve minuut teruggezet, maar wel bij iedere zet! Timman is niet de eerste schaker waarbij ik heb gezien dat er hierdoor een toestand van verwarring optreedt.