Gespot 72: Is het bord te klein voor drie dames?
Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen.
Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.
Zoals u wellicht wel weet, heb ik al een paar jaar zitting in de zogenaamde ‘Schoonheidsprijscommissie’ van de KNSB. Een paar jaar geleden heb ik het stokje van IM Hans Böhm overgenomen. Samen met grootmeester Hans Ree wordt na elke KNSB-ronde bepaald wie de ‘SOS Schoonheidsprijs’ (aangeboden door New in Chess) toegewezen krijgt. De prijs bestaat dit seizoen uit deel 14 uit de serie ‘Secrets of Opening Surprises’ van IM Jeroen Bosch, die samen met schaakjournalist Peter Boel voor een shortlist zorgt. Uit de partijen die zij selecteren, proberen de twee commissieleden een weloverwogen beslissing te nemen. Dat valt vaak niet mee. Soms valt er zoveel ‘schoonheid’ te bewonderen dat het moeilijk kiezen is. In andere gevallen moeten we kiezen uit een paar bijzondere partijen die echter niet onder het door ons stilzwijgend geformuleerde begrip ‘schoonheid’ vallen. Dat de keus dan bijvoorbeeld valt op een vlekkeloos gespeeld eindspel, zal niemand ons dan kwalijk nemen. Zo won Benjamin Bok in het seizoen 2013/2014 de prijs uit de eerste ronde vanwege een schitterend concept in het eindspel.
De Schoonheidsprijs van de zesde ronde ging de afgelopen keer naar GM Jan Smeets (zie foto Jos Sutmuller) voor zijn geweldige prestatie tegen Arben Darba.
Smeets liet in het middenspel een pion van de tegenstander doorlopen, terwijl hij met zijn stukken op de vijandelijke koning afging. Op een gegeven moment stonden er drie dames op het bord. En dat deed mij meteen denken aan de beroemde partij Karpov-Kortschnoj, Dortmund 1994. Een van beide spelers merkte na afloop op dat hij het gevoel had dat het bord ‘te klein’ was voor drie dames. Daarmee bedoelde hij dat de kracht van de dame niet zo tot haar recht kwam omdat het bord in zijn perceptie domweg te klein was. Ik heb de belangrijkste fases uit beide partijen voor u geanalyseerd. Mag u zelf bepalen of u ook vindt dat we in zo’n geval maar gebruik moeten maken van een dambord!
|
|
|
We pikken de draad op waar zo dadelijk de vlam in de pan slaat.
31. Pg4 Als wit de gevaarlijke zwarte a-pion onschadelijk wil maken, wint zwart in de afwikkeling 31. Dxa4 Tb1+ 32. Pf1 Dc5+ 33. Dd4 Dxd4+ 34. Txd4 Tc1 de pion terug omdat 35. Td2? faalt op 35…Lc4
31…a3
Zwart zet alles op zijn voorste vrije a-pion, maar daarmee speelt hij met vuur.
Richard Vedder geeft in zijn verslag op Schaaksite een mogelijke verbetering: 31…Tb1+ 32. Kh2 h5 33. Pe5 g4 zodat zwart tegenspel kan ontwikkelen. Een mogelijk vervolg zou dan zijn: 34. fxg4 hxg4 35. Pxg4 (zie analysediagram)
35…Lxg4 En dan moet wit met de tussenzet 36. Td6! komen omdat het anders mis zou gaan. Nu lijkt het oordeel weer te kantelen maar na [36. hxg4?? Dh4#] 36…Lf5 37. exf5 dwingt zwart remise door herhaling van zetten af. 37…Th1+ 38. Kxh1 De1+ 39. Kh2 Dg3+
32. Td6!
32…a2?!
Het is makkelijk praten achteraf. Maar een nieuwe dame blijkt niet de oplossing van zwarts zijn problemen!
Met 32…Da7+ zou zwart vrijwel geforceerd een half puntje hebben kunnen afdwingen. 33. Kh2 Tb1 (zie analysediagram)
Dreigt zowaar mat in één op g1. Wit heeft nu een ingenieuze ontsnapping. 34. Td7+! Lxd7 [34…Dxd7 35. Pf6+] 35. Dxh6+ Kg8 36. Dxg5+ Kf7 En nu is het aan wit om door herhaling van zetten het halve punt veilig te stellen. 37. Df6+ Ke8 38. Dh8+ Ke7 39. Df6+
33. Txe6 a1=D+ 34. Kh2
Hier schreef Peter Boel in zijn verslag: "Nog net niet zo geniaal als Khismatullin enkele dagen eerder op het EK, maar ook hier heeft wit meer dan genoeg compensatie voor het materiaal". Dat fragment heb ik ook nog even voor u bijgevoegd!
34…Df7
35. Tf6
Interessant om te zien hoe Smeets van die pion op h6 (die met schaak geslagen kon worden) afblijft. Kennelijk zag hij niet precies wat hij daaraan had en met deze zet bevestigt hij zijn voordeel.
Nu wint 35. Txh6+ zelfs gemakkelijker, maar dat was bepaald niet eenvoudig te zien. 35…Kg7 [Of 35…Kg8 36. Pf6+ Kg7 37. Ph5+ Kg8 (zie analysediagram)
38. Dc5! en vreemd genoeg kan zwart pion g5 niet dekken, met alle gevolgen van dien. Een voorbeeld: 38…Tb1 39. Dxg5+ Kf8 40. Dd8+ De8 41. Tf6+ Dxf6 42. Dxf6+ Df7 43. Dd8+ De8 44. Dd6+ De7 45. Dxf4+ en met vier pionnen voor de kwaliteit zal het wel lukken voor wit.] 36. Dc5! met aanval op g5. Net als in de nevenvariant blijkt dat zwart g5 niet kan verdedigen. Het gaat er nu om dat wit in de aanval wint omdat hij zelf ook bijna mat gaat na 36…Tb1 37. Dxg5+ Kf8 38. Dd8+ De8 39. Dd6+ De7
[Ook na 39…Kg7 40. Dc7+ Df7 (40…Kf8 41. Dxf4+) 41. Th7+ Kxh7 42. Dxf7+ Kh8 43. Df8+ Kh7 44. Dxf4 dwingt wit de winst af. De matdreiging op h1 is gepareerd en de witte koning staat volkomen veilig voor zijn pionnen.]
40. Dxf4+ Kg7 (zie analysediagram)
En nu komt het erop aan met twee zwarte dames op het bord. 41. Th5!! Eigenlijk ongelooflijk dat wit zich een stille zet kan permitteren met zoveel zware stukken (waaronder drie dames!) op het bord. 41…Th1+ 42. Kg3 De1+ 43. Pf2 Het paard stopt de schaakjes waardoor in feite De1 en Th1 verkeerd staan opgesteld. Met dame en toren tegen koning en dame is zwart kansloos. Een willekeurig voorbeeld ter illustratie: 43…Df6 44. Dc7+ [44. Th7+ Kxh7 45. Dxf6] 44…Kg8 45. Dc8+ Kf7 46. Th7+ Dg7+ 47. Txg7+ Kxg7 48. Db7+ Kf8 49. Dxa6 (zie analysediagram)
en met vijf pionnen voor de kwaliteit staat wit op winst, hoewel hij nog wel zijn paard in de strijd zal moeten krijgen.
35…Daxf6
Zwart heeft weinig kunnen genieten van zijn twee dames op het bord. Hij geeft er direct een terug in een poging de stelling te houden. Na 35…De7 36. Txh6+ Kg8 37. e5! (Vedder) behoudt zwart zijn twee dames, maar lopen er voor hem wat zaken uit de hand. Bijvoorbeeld: 37…Tf8 38. Dg6+ Dg7 39. De6+ Df7 40. Pf6+ Kg7 41. Th7+ Kg6 42. Txf7 Txf7 43. Pe8+ en wit wint de toren met schaak, waarna mat volgt.
36. Pxf6+ Kg7 37. Pg4 Th8 38. Dxa6 h5 39. Pe5
Wit staat beter omdat de combinatie van dame plus paard hem een gevaarlijk initiatief geeft, voornamelijk vanwege de open zwarte koningsstelling. Daarbij kan wit bogen op twee pionnen extra, die soms ook van pas komen. Dat zwart in deze ongemakkelijke stelling de fout in gaat, is niet verwonderlijk.
39…De7? Alleen met 39…Df6 kon hij de strijd voortzetten, hoewel wit ook na 40. Da7+ Kg8 41. Dc7! prima winstperspectieven heeft.
40. Dg6+ Eerst even de dame uit de penning halen: 40. Pg6?? Th6
40…Kf8 41. Df5+ Kg7 42. Pg6
Daarmee wint wit de kwaliteit terug en is het gedaan met de zwartspeler.
42…Dd8 43. Pxh8 Kxh8 44. h4!
Zo wordt de pionnenformatie ook nog eens aangetast. Zwart vond dat hij genoeg gezien had.
1-0
 |
 |
|
Anatoly Karpov |
Viktor Kortschnoj |
Dan nu een van de meest opmerkelijke partijen ooit gespeeld. Karpov was ten tijde dat deze partij gespeeld werd (Dortmund 1994) op papier veel sterker (2740 om 2615) dan zijn vroegere kwelgeest. Maar de oude Viktor kon zich altijd opladen voor een dergelijke confrontatie en hoewel er veel fouten werden gemaakt in dit titanenduel, speelde de Zwitser bepaalde fases heel sterk. We mogen trouwens niet vergeten dat dit toernooi misschien wel de beste prestatie ooit was van GM Jeroen Piket, die het toernooi met grote overmacht op zijn naam schreef. Karpov eindigde toen in de middenmoot.
Dan nu eindelijk de ‘drie dames’-partij!
Karpov, Anatoly – Kortschnoj, Viktor
1. d4 Pf6 2. c4 e6 3. Pf3 b6 4. a3 Lb7 5. Pc3 d5 6. Lg5 Le7 7. Da4+ c6 8. Lxf6 Lxf6 9. cxd5 exd5 10. g3 O-O 11. Lg2 Pd7 12. O-O Le7 13. Tfd1 f5 14. e3 Ld6 15. Pe2 De7 16. Pf4 a5 17. Pd3 b5 18. Dc2 a4 19. Te1 Kh8 20. Tac1 Pb6 21. Pfe5 Pc4 22. f4! g5 23. De2! Tg8 24. Kf2 Taf8 25. Pf3 h6 26. Pfe5 Kh7 27. Kg1?! De8 28. Dc2?! Kh8 29. Pf2 Tg7 30. Te2 Lc8 31. Tce1 Tfg8 32. Pxc4? bxc4! 33. Dxa4 Tb7 34. Pd1 h5 35. Kf2?! Ld7 36. Dc2 Dg6 37. Kf1 h4 38. Tf2 g4 39. Kg1? Tgb8? 40. De2? h3! 41. Lf1 Lc7 42. b4! cxb3 43. Pb2 Ld6 44. a4 De6 45. Td1 Ta7 46. Td3 Kh7 47. Dd1 c5 48. Txb3 Txb3? 49. Dxb3 c4 50. Db6 Ta8
Na een bijzonder wisselvallige partij, nemen we de draad bij deze diagramstelling. Karpov, die de hele partij achter de feiten aanliep, kwam hier met een opzienbarende zet.
51. e4!
Commentator Ftachnik wordt zelfs helemaal lyrisch over deze zet, want die krijgt van hem twee uitroeptekens.
51…fxe4
Het enige juiste antwoord. De consequentie is wel dat wit nu een vrije f-pion krijgt.
Ook na 51…Tb8 52. exd5! Tussenzet! 52…Dxd5 [Vooral niet 52…De3? wegens 53. Dxd6 Txb2 54. Dxd7+ Kh8 55. Dd8+ Kg7 56. Dg5+ Kh8 57. Dh6+ Kg8 58. De6+ en wit wint.] 53. Lxc4 neemt wit het initiatief over.
Wit krijgt zelfs de overhand na 51…dxe4 52. Pxc4 Le7 53. a5 <groot voordeel voor wit> en de witte a-pion spreekt een flink woordje mee.
51…c3 52. exf5!
52. f5 De7 53. Pd1
Het slecht staande paard wordt eindelijk in het spel betrokken.
53…Tb8 54. Da5 Lc6 55. f6
55…De6
Zo mag de pion straks weer een stapje verder!
Na 55…Lb4 56. Dxd5! [Foutief is 56. fxe7 Lxa5 57. Tf8 Te8 <groot voordeel voor zwart> en zwart staat duidelijk beter, zo niet gewonnen.] 56…Lxd5 57. fxe7 Lxe7 58. Pe3 en wit houdtop zijn minst stand.
Hoewel de dame niet het ideale blokkadestuk is, lijkt mij 55…Df7 zeer wel in aanmerking komen.
56. Pe3 Tb3 Hier gaf Kortschnoj zelf aan dat hij 56…Kg6 <groot voordeel voor wit> kon spelen, hoewel dat beter voor wit zou zijn.
57. Da7+ Lb7
Na 57…Ld7 58. Pxd5 heeft zwart een verborgen mogelijkheid tot zijn beschikking die hem minimaal een half punt bezorgt. 58…Lxg3! [Vooral niet 58…e3? wegens 59. Pxe3! Txe3 (zie analysediagram)
60. d5! De8 61. f7+- en wit wint.] 59. hxg3 Txg3+ 60. Kh2 Tb3 61. f7 g3+ 62. Kh1 g2+ 63. Kh2 Dd6+ 64. Pf4 (zie analysediagram)
en deze idiote stelling heeft zwart een krankzinnige zet: 64…Tg3!! 65. Lxg2 hxg2 66. Txg2 Dxf4 en een van de twee moet ergens remise maken.
58. a5 Ftachnik beveelt hier 58. Le2 aan, maar hij slaat de plank mis. Na 58…Dc8! is de witte dame ineens in de problemen vanwege de dreiging … Lb8.
58…Lf8?
Dit kreeg in andere commentaren een uitroepteken, maar het is werkelijkheid een fikse blunder.
59. Tf4?!
Karpov mist een grote kans op de overwinning.
Wit had 59. a6! moeten spelen. 59…Dxa6 60. Db8 Dd6
[60…Lh6 61. Dc7+]
[60…Lc8 61. Dc7+ Kg8 62. Pf5 Dxf6 63. Dxc8 Tf3 64. Le2+-]
61. De8 Txe3 62. Df7+ Kh6 [62…Kh8 63. Tf5] 63. Tf5 Txg3+ 64. Kh1+-
59. Le2+- Kortschnoj
59…Lh6 60. f7 Lxf4
61. f8=D?
Wit gaat voor de tweede dame, maar dat zal hem snel bezuren.
Het curieuze is dat hij ook kon promoveren tot paard. 61. f8=P+ Kh6 en dan niet de zwarte dame slaan! 62. gxf4 [62. Pxe6?? Lxe3+ 63. Kh1 Tb1-+ en mat op de volgende zet.] 62…Df7 [62…Dc8 Kortschnoj 63. Dc5 Dxc5 64. Pxg4+ Kh5 65. Pf6+ Kh6 66. Pg4+ <remise stelling>] 63. Db8! [63. Pxg4+?! Kh5] 63…Kg7 [63…Txe3 64. Dd6+ Kg7 65. Pe6+] 64. De5+ Kxf8 65. Pf5 <White has moderate counterplay>
61…Lxe3+ 62. Kh1 Lh6
Het grappige is dat wit nu twee dames heeft, maar toch beduidend minder staat. De zwarte stukken werken goed samen, de witte koning zal snel in de problemen komen.
63. Df2 Lg7
Zo heft hij de penning over de zevende rij op, maar hij levert de nodige activiteit in. Direct winnend was 63…Kg6! omdat als de koning uit de penning is, zwart zijn loper van b7 snel in de aanval kan gooien. 64. Db8 Lc6 65. De5 Dxe5 66. dxe5 Tf3 67. De2 c3 68. Da6 Kh5 en tegen de enorme dreigingen van zwart is wit niet opgewassen.
64. a6
Dit helpt niet. Wit had misschien verder moeten gaan met 64. Kg1
64…Tf3! 65. De1 Na 65. Dxf3 exf3 66. axb7 De1-+ is het wederom de zwakke onderste rij van wit waardoor hij geslachofferd wordt.
65…Lxa6 66. Le2 Tf7 67. Dc5
67…c3
Niet gek wat Kortschnoj hier speelt. Opnieuw was ook 67…Lh6 loeisterk.
68. Dcxc3 Lxe2 69. Dxe2 Df6 Opnieuw 69…Tf3 kwam ook sterk in aanmerking.
70. Dc1
Het gaat nu snel mis.
Op 70. Kg1 volgt sterk 70…Db6! waarna de dreigingen … Lxd4, … Db1 en eventueel … Tf3 wit boven het hoofd zullen groeien. [Niet duidelijk is 70…Dxd4+? 71. Dxd4 Lxd4+ 72. Kh1] Ook op 70. Da1 Lh6 71. Daa6 Dg7! zal zwart snel zegevieren. Vooral die laatste zet is essentieel. Zwart dient deze stukkenconfiguratie op het bord te houden, want met deze drie stukken kan hij in notime een aanval tegen de witte koning op touw zetten. De dreiging … Ta7 of … Dxd4 worden actueel.
70…Lh6 71. Db1 Df5 72. Kg1 Tc7
En hier vond Karpov het welletjes.
0-1
Omdat er in de analyse bij Smeets-Dharda verwezen wordt naar een van de meest geniale zetten in de toernooipraktijk van de laatste tijd, heb ik als toegift dat fragment ook nog even van commentaar voorzien, daarbij dankbaar gebruikmakend van de analyses van GM Dejan Bojkov.
Dit diagram is inmiddels al de hele wereld overgegaan. De volgende zet overtreft de stoutste verwachtingen in deze stelling. Als iemand nog zou denken dat zwart hier de beste kansen heeft, kom hij na wits volgende geniale zet bedrogen uit.
44. Kg1!!
Wit laat een toren met schaak slaan en ondertussen heeft hij ook nog een levensgevaarlijke vrijpion op de derde rij. Geloof het of niet, maar wit wint in alle varianten!
44…Dxd1+
Gedwongen, andere zetten komen niet in aanmerking.
Op 44…Dxc6 45. Dxf7! staat wit duidelijk beter, zo niet gewonnen.
En na 44…Txc6 45. Dxf7! is het zelfs vrijwel direct afgelopen.
45. Kh2 Txc6
Belangrijk is wat er volgt na 45…Dc2 46. Dxd6 Dxf2 Wit antwoordt met het ontnuchterende [46…d2 47. Df4+ Kh5 48. g4+ Kh4 49. Dh6#] 47. Dxd3 waarna zijn c-pion de beslissing brengt.
46. De7+
Omdat Khismatullin kennelijk nog niet alles had kunnen doorberekenen, herhaalt hij eerst de zetten. Eljanov heeft sowieso geen kans om af te wijken..
46…Kh6
Al het andere verliest vrijwel onmiddellijk:
46…Kh5 47. g4+ Kh6 48. Df8+ Kg5 49. Dxf7
46…Kf5 47. g4+ is kansloos omdat zwart de dame moet geven.
46…Tf6 47. f4+ wint eenvoudig.
46…f6 lijkt nog te gaan, maar wit heeft de beschikking over iets moois. 47. f4+ Kh6 48. Df8+ Kh5 (zie analysediagram)
en nu moet wit de enige juiste zet vinden: 49. Dg7!! Plotseling kan zwart de dreigingen niet meer pareren. Het verschil met de andere variant zit hem in het volgende: 49…h6 50. g4+ Dxg4 51. hxg4+ Kxg4 52. Dxg6+ Kf3 53. Dg2+ Kxe3 54. Dxc6 en wit wint eenvoudig.
Essentieel is dat na 46…f6 47. f4+ Kh6 48. Df8+ Kh5 niet 49. g4+? (zie analysediagram)
gespeeld moet worden omdat zwart nu 49…Dxg4!! bij de hand heeft. Ineens is het allemaal onduidelijk: 50. hxg4+ Kxg4 51. Db4! [Vooral niet 51. Dd8? want dan trekt zwart zelfs aan het langste eind met 51…Tc2+ 52. Kg1 Kg3] 51…Tc2+ 52. Kg1 Kg3 53. De1+ Kf3 54. Dd1+ Kxe3 55. De1+ met remise.
47. Df8+ Kg5 48. Dxf7!
Wit neemt rustig de tijd voor deze pion. Het is eigenlijk niet voor te stellen. Ondanks de extra toren en de doorgebroken vrijpion op d3, is zwart niet in staat om een dreigende mataanval van de witte dame in samenwerking met zijn pionnen te pareren. De wonderen zijn de wereld nog niet uit!
48…Tf6
Dit ziet er logisch uit, maar zwart gaat desondanks ten onder.
Een voorbeeld om te zien hoe de matvoering verloopt: 48…Tc5 49. Df4+ Kh5 50. g3 g5 51. Df7+ Kh6 52. Df6+ Kh5 53. g4+ Dxg4 54. Df7+ Kh6 55. hxg4 Tc6 56. f4 gxf4 57. Kh3 d2 58. Kh4 Tg6 59. Df8+ Tg7 60. g5+ Kg6 61. Df6#
Als zwart veld f4 dekt, gaat hij sneller mat. 48…Da4 49. f4+ Kh6 50. Df8+ Kh5 51. g4+ Kh4 52. Dh6#
49. f4+ Kh6 50. Dxf6 De2 51. Df8+ Kh5 52. Dg7 h6 53. De5+ Kh4 53…g5 54. De8+ Kh4 55. Dg6 gxf4 56. Dxh6+ Dh5 57. Dxf4+ en mat.
54. Df6+ Kh5
Het is grappig om te zien hoe de witte koningsaanval gewoon verder gaat.
55. f5! gxf5 56. Dxf5+ Kh4 57. Dg6!
Een mooie stille zet tot slot. De tegenstander had geen zin om zich mat te laten zetten, hetgeen met 57. Dg6 d2 58. Dxh6+ Dh5 59. g3# gebeurd zou zijn. Of Eljanov een hoed op had en of hij die met respect heeft afgenomen voor zijn tegenstander Khismatullin, wordt er niet bij verteld. Wij doen dat wel!
1-0
(De foto’s zijn van Jos Sutmuller)
