Schaakrubrieken weekend 23 juli 2016
Wekelijks publiceren of verwijzen wij naar deze schaakrubrieken. Wij streven naar publicatie op de woensdag na het voorgaande weekend.
| Hans Ree | Gert Ligterink | Hans Böhm | Bab Wilders | Johan Hut | Rini Kuijf | Henk Prins |
Proloog in Bilbao
Woensdag werd in de zevende ronde van het toernooi in Bilbao tijdens de partij tussen Hikaru Nakamura en Wesley So hun hartslag gemeten en hun energieverbruik. Het meten van de hartslag van schakers is al vaak gedaan, maar voor zover ik weet zonder interessante resultaten. Toch zijn die wel denkbaar. Stel je voor. Een schaker maakt een blunder. Zodra hij het stuk heeft aangeraakt, beseft hij dat, maar dan is het te laat. Er is een theorie van de Amerikaanse psycholoog William James (1842-1910) die zegt dat het lichaam eerder op prikkels reageert dan de hersenen. Je ziet een woeste uitgehongerde beer aanstormen. Hoe kan dat nou in zo’n rustige straat? Het lichaam maakt adrenaline aan om hard weg te kunnen rennen en pas daarna en daardoor voel je de emotie van angst. Die oude theorie zegt dat je bedroefd bent doordat er tranen komen, niet omgekeerd. Als het lichaam voorloopt op het brein, kun je aan de hartslag en aan andere reacties misschien van tevoren al zien dat een schaker op het punt staat een blunder te begaan. Kunnen eminente Russische wetenschappers dan bij Sergej Karjakin misschien een chip inplanten of een bril opzetten waardoor hij tijdens zijn WK-match tegen Magnus Carlsen ongemerkt zijn lichaamsprocessen kan lezen om grove fouten te vermijden? En als hij door de mand valt, worden de Russen dan ook uit de schaakwereld verbann e n? In Bilbao speelden Magnus Carlsen en Sergej Karjakin twee keer tegen elkaar. Hun eerste partij staat hiernaast. Op het eerste gezicht lijkt het of Carlsen makkelijk won, maar bij nader inzien had Karjakin venijnig kunnen terugtrappen. In de tweede partij ging Karjakin met wit al op de dertiende zet op remise af. De gangbare mening dat hij in november in de WK-match tegen Carlsen weinig kans heeft, is door het voorspel in Bilbao niet veranderd. Deze zaterdag is daar de laatste ronde van het toernooi en Carlsen zal dat wel winnen.
Magnus Carlsen – Sergei Karjakin, Bilbao 2016
1. e4 c5 2. Pf3 d6 3. c3 Pf6 4. Le2 g6 5. 0-0 Lg7 6. Lb5+ Beginners mogen in de opening niet twee keer met hetzelfde stuk spelen, maar op hoog niveau is deze variant vrij populair. Carlsen had dit al eerder gespeeld. 6…Pc6 7. d4 Db6 8. La4 cxd4 9. cxd4 0-0 10. d5 Pb8 Beter lijkt 10…Pa5, om zo snel mogelijk met het paard naar c4 te gaan. 11. Pc3 Lg4 12. h3 Lxf3 13. Dxf3 Pbd7 14. Tb1 Tfc8 15. Lc2 Pe5 16. De2 Pfd7 17. Lg5 h6 18. Lh4 g5 Dit is misschien niet slecht, maar wel riskant. Later krijgt zwart last van de verzwakking van zijn koningsvleugel.
19. Lg3 Da6 20. Dd1 Tc4 Zwart had terug moeten vechten met 20…Pc4, waarna wit gedwongen is een pion te offeren. Dat kan op verschillende manieren, maar steeds zou zwart volop meedoen. 21. Kh1 Tac8 Op het oog hebben alle zwarte stukken mooie velden, maar straks blijken ze niet effectief te staan. 22. f4 gxf4 23. Lxf4 Db6 24. Dh5 Pf6 25. Df5 Dd8 26. Lb3 Td4 27. Lxe5 dxe5 28. Tbd1 Nog sterker was 28. Tbc1. 28…Dd7 29. Df3 Tb4 Ook 29…Txd1 was geen pretje voor zwart, maar toch te verkiezen. 30. Td2 Tf8 31. g4 Zwart is ontspoord. Het is moeilijk om nog een nuttige zet voor hem aan te geven, terwijl wits aanval op rolletjes loopt.
31…a5 32. Tg2 Ph7 33. h4 Tb6 34. g5 Kh8 35. Tfg1
Carlsen verstopt zich in Bilbao niet voor Karjakin
Nog steeds weten Magnus Carlsen en Sergey Karjakin niet zeker welke stad in november de gastheer van hun WK-tweekamp zal zijn. De wereldschaakbond FIDE houdt op zijn website hardnekkig vol dat New York van 11 tot 30 november de twaalf matchpartijen onder zijn hoede zal nemen. Die mededeling zou geloofwaardiger zijn als ook werd vermeld wie de organisator is en waar gespeeld zal worden. De wereldkampioen en zijn uitdager waren de afgelopen weken eregasten tijdens de Chess Masters Final in Bilbao, een dubbelrondige zeskamp van de hoogste categorie. Op een persconferentie zeiden ze dat ze zich tijdens het toernooi niet laten afleiden door de onzekerheid rond de organisatie van de WK-match, hoe vervelend die ook is. De zakelijke beslommeringen laten ze graag aan hun managers over. In Bilbao speelden Carlsen en Karjakin hun laatste twee onderlinge partijen in de aanloop naar de match. Meestal stellen dergelijke door organisatoren en pers tot ‘laatste momenten van de waarheid’ gedoopte duels weinig voor, omdat de spelers om begrijpelijke redenen hun kruit droog houden. Ditmaal was het anders. Vooral Carlsen liet zich van zijn beste zijde zien. Met zwart maakte hij gemakkelijk remise en met wit won hij een mooie aanvalspartij.
Carlsen – Karjakin Bilbao 2016
1. e4 c5 Deze zet zal Karjakin in november waarschijnlijk niet kiezen. 2. Pf3 d6 3. c3 Pf6 4. Le2 g6 Controle van de databanken leert dat velen zich hebben bezondigd aan 4 … Pxe4? 5. Da4+ met stukwinst. Overigens werden niet al die partijen door zwart verloren. 5.0-0 Lg7 6. Lb5+ Pc6 7. d4 Db6 8. La4 cxd4 9. cxd4 0-0 10. d5 Pb8 11. Pc3 Lg4 12. h3 Lxf3 13. Dxf3 Pbd7 14. Tb1 Tfc8 15. Lc2 Pe5 16. De2 Pfd7 17. Lg5 In deze stelling staat zwart behoorlijk. Zijn druk tegen de damevleugel compenseert wits ruimtevoordeel. De veiligste voortzetting was nu 17 … Lf6 18. Lxf6 Pxf6 19. Kh2 Da6. Karjakin is agressiever. 17 … h6 18. Lh4 g5 19. Lg3 Da6 20. Dd1 Tc4 Hierna krijgt zwart het moeilijk. Sterker is 20 … Pc4.
21. Kh1 Tac8 22. f4! gxf4 23. Lxf4 Db6 24. Dh5 Pf6 25. Df5 Dd8 26. Lb3 Td4
27. Lxe5! Niet iedereen zou de controle over de zwarte velden hebben opgegeven. Carlsen zag scherp hoe hij de koningsaanval met een originele torenmanoeuvre kan voortzetten. 27 … dxe5 28. Tbd1 Dd7 29. Df3 Tb4 30. Td2! Op weg naar veld g2. 30 … Tf8 31. g4 a5 32. Tg2! Ph7 33. h4 Tb6 34. g5 Kh8 35. Tfg1 f5 Hierna gaat het hard. De computer noemt 35 … Tg6 de taaiste verdediging. Dat mag zo zijn, al lijkt zwarts stelling mij op den duur onverdedigbaar na 35. La4 Dc8 36. Th2. 36. Dh3 Tb4 Na 36 … Td6 was Carlsen van plan verder te gaan met 37. gxh6 Lxh6 38. Dg3 Pf6 39. Dxe5.
De angstgegner
Er zijn al heel wat wetenschappelijke verhandelingen geschreven over het fenomeen Angstgegner. Ja, inderdaad, ik schrijf het een keer met een hoofdletter want het is toch een puur Duits woord waar geen goede Nederlandse vertaling voor is. De angstgegner is het tegenovergestelde van wat ze in de kleine lettertjes meegeven bij transacties op de beurs: in het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Als je het woordje ‘geen’ weghaalt heb je een definitie van de angstgegner. Keer op keer verlies je van je angstgegner, je komt niet in je spel en ook al sta je gewonnen je verliest toch, er spelen psychologische factoren mee vóór, tijdens en na de wedstrijd, het wordt een self fulfilling prophecy (een foute definitie van de situatie die gedrag oproept waardoor de foute definitie waar wordt). De tussenscore bij Magnus Carlsen en Hikaru Nakamura was 13-0 (en achttien remises) toen ze van de week weer tegenover elkaar plaats namen bij het Bilbao Festival. “Het maakt niet uit wat ik doe, ik win toch,” zal Carlsen gedacht hebben en Nakamura zal dezelfde gedachte hebben gehad maar met een andere uitslag.
M. Carlsen – H. Nakamura
1.e4 c5 2.Pe2 d6 3.Pbc3 a6 4.g3 g6 5.Lg2 Lg7 6.d4 cxd4 7.Pxd4 Pf6 8.0-0 0-0 9.b3 Een dubbelfianchetto, er is niets aan de hand; zwart staat volkomen gelijkwaardig. 9…Pc6 10.Pxc6 bxc6 11.Lb2 Da5 12.Pa4 Lg4 13.De1 Dh5 Er was niets tegen 13…Dxe1 14.Taxe1 Pd7 en er volgt meer vereenvoudiging.
14.f3 Lh3 15.g4 Dh6 16.Td1 g5 17.Lc1 Lxg2 18.Kxg2 Dg6 19.h4?! Agressief gespeeld door Carlsen, meer in lijn met zijn eigen stijl is 19.c4 om ruimte te pakken en flexibel te kunnen reageren op centrumacties van zwart. Wit heeft dan toch wat. 19…gxh4 20.Dxh4 d5! Prima reactie, zwart is niet bang voor 21.e5 Pd7 22.f4 e6 want de witte koning heeft weinig bescherming en zwart kan de aanval overnemen met de breekzet f7-f6. Dus zou wit verder moeten gaan met 21.exd5 cxd5 22.c3 Tc8 23.Dg5 maar dan resteert een eindspel dat zwart niet snel zal verliezen. Carlsen vertrouwt op zijn angtsgegnerschap. 21.g5?! dxe4 22.f4 e6 23.c4 Tfd8 24.Tde1 Pe8 25.Pc5 Pd6 26.Df2 f5!
Nakamura wil slechts de eerste tijdcontrole halen bij de veertigste zet en daarom kiest hij voor de partijvoortzetting, dan kan hij wat zetten herhalen.
38.Dxf4 Dh5+ 39.Kg1 Dd1+ 40.Kh2 Dh5+ 41.Kg1 Pxg5 Tegen iedereen zou Carlsen dit opgegeven hebben, alleen niet tegen deze tegenstander.
42.Db8+ Kg7 43.De5+ Kh6 44.Df4 Dd1+ 45.Kh2 Dd4 46.b4 Kg7 47.Dc7+ Kh8 48.Dc8+ Tg8 49.Dxf5 Pf3+ 50.Kh3 Dd6 en Carlsen gaf voor de eerste keer in een serieuze partij op tegen Nakamura.
Het festival met honderden deelnemers biedt ook deze dubbelrondige zeskamp met verder Anish Giri, Wesley So, Sergei Karjakin en Yi Wei. Carlsen was zo getergd door dat onvoorstelbare verlies in de eerste ronde dat hij vervolgens in ronde 2, 3 en 4 won en pas in ronde 5 door Giri (wit) werd afgeremd met een remise. Omdat men de voetbaltelling aanhoudt (winst drie punten, remise één punt) is er op de helft van het toernooi al duidelijkheid:
1.Carlsen 10 2.Nakamura 7 3.Giri 5 4.Wei, So, Karjakin 4
Nog een paar feitjes: Carlsen won soepel van zijn toekomstige uitdager Karjakin, en vermorzelde So in slechts 26 zetten. Giri speelde vijf keer remise maar behoudt zijn ongeslagen status tegen de wereldkampioen. Maar hij krijgt in de tweede partij zwart…..
Enige oplettende lezertjes meldden mij dat ze de bij voorbaat zinloze kruistocht tegen de lawine van blitz- en rapid-toernooien voor grootmeesters weliswaar wat het blitzen betreft terecht vonden maar dat rapid-partijen toch best leerzaam zijn. Nu had ik mij nog aardig ingehouden wat betreft de sociaal-economische achtergronden van de ontwikkelingen waarbij wensen van de sponsors niets te maken hebben met het spel zelf. Schaken gaat toch hopelijk niet dezelfde kant op als het clubvoetbal, waar Russische, Arabische en Chinese miljardairs de gang van zaken bepalen? Hoe dan ook, laten we er eens 2 rapidpartijen bijnemen:
Nakamura-Carlsen 1.d4 Pf6 2.c4 e6 3.Pf3 d5 4.Pc3 Lb4 5. Da4†Pc6 6.e3 0-0 7.Dc2 Tc8 8.Ld2 e5 9.dxe Pxe5 10. cxd5 Pxf3†11.gxf3 Pxd5?? Zou Carlsen dit ook in een normale partij gespeeld hebben? 12.Pxd5 Dxd5 13. Lxb4 Dxf3 14.Tg1 Lf5 15.De2 De4 16.Lc3 Lg6 17. Dc4 1-0. Omdat ik de wereldkampioen steeds laat verliezen ook nog maar Giri-Carlsen: 1.e4 c6 2.d4 d5 3.e5 Lf5 4.Pf3 e6 5.Le2 Lb4†6.c3 La5 7.0-0 Pd7 8.a4 Lc7 9.Pbd2 f6 10.Te1 Ph6 11.Pf1 fxe 12.dxe 0-0 13. Lxh6 gxh 14. Dd4? Le4 15.Pg3 c5 16.De3 Lxf3 17. Lxf3 Dg5 18. Dxg5? hxg 19. Lg4 makkelijk te weerleggen met Tae8 20. Te2 (Te3) Pxe5 de stelling van Giri stort ineen 21. Lh5 Td8 22.Td1 c4 23.Pf1 Pd3 0-1. Ook al geen partij voor latere leerboeken, kortom … tijdens het laatste ND-toernooi kon men, vooral natuurlijk de prijswinnaars, zich vergapen aan de boeken van Quality Chess. Wat daar toen nog niet bij was: twee superieure openingsboeken van gerenommeerde auteurs: deel 4 van Kotronias on the King’s Indian en van Ntirlis over de moeder aller openingen: Playing 1.e4 e5, Classical Repertoire. Om met het laatste boek te beginnen, de auteur voert ons langs zowel de Italiaanse als Spaanse openingen die in vroeger eeuwen voor zo veel prachtige veldslagen hebben gezorgd in de toernooizalen. En die nog steeds niet zijn weerlegd, zelfs de nog maar zelden gespeelde gambieten niet. Ook het Schots wordt niet vergeten en al evenmin mijn geliefde Breyer Systeem dat je helaas ook niet zo vaak tegenkomt. En dan boek 2, het Konings Indisch, met fans als Fischer en Kasparov. Kotronias, een expert in deze opening, laat ons meekijken in de potjes die hij op het vuur heeft staan na 1.d4. Het is en blijft een scherpe opening waar beroemde grootmeesters, zowel met wit als met zwart, de Kiebitzers mee vermaakt hebben. De auteur heeft er geen variantenkoffer van gemaakt, maar wil vooral de positionele motieven laten zien die de verschillende varianten kenmerken. Bijvoorbeeld van 1.d4 Pf6 2.c4 g6 3.Pc3 Lg7 4.e4 d6 5.Pf3 0-0 6.Le2 e5 7.dxe dxe 8.Dxd8 Txd8 9. Pd5,waarmee menige partij is gestart. Na bestudering kan men in ruim zeventig opgaven testen of het allemaal begrepen is. Twee echte studieboeken en wie nog meer wil of een andere opening zoekt: er is nog genoeg te vinden op www.qualitychess.co.uk en hoelang dit uk er achter blijft moeten de Schotten zelf maar uitzoeken.
Probleem 2590 is een 2-zet van Sedei.
De tweede Van Foreest komt eraan
Na het kersttoernooi in Groningen schreef ik hier over de Groningse familie Van Foreest, met vijf jongens en een meisje die allemaal schaken. De zeventienjarige Jorden is grootmeester. De vijftienjarige Lucas en de achtjarige Machteld zouden zijn niveau kunnen evenaren, als je kijkt naar de ratings op dezelfde leeftijd. De andere drie niet. Voor het kleine meisje is de ontwikkeling onvoorspelbaar. Lucas heeft een rating die iets achterloopt op Jorden twee jaar geleden, maar dat verschil is klein. Een plus van Lucas is dat hij dit jaar zijn eerste grootmeesternorm scoorde, wat zijn broer twee jaar geleden nog niet had gedaan. Lucas van Foreest deed dat overtuigend in de KNSB-competitie, voor zijn club Sissa. Hij scoorde zeven uit negen, won van grootmeester Robin Swinkels en speelde remise tegen de grootmeesters Dimitri Reinderman en Jan Smeets.
Vorige week nam Lucas deel aan het SPA-toernooi, het jaarlijkse grote zomertoernooi op het Science Park in Amsterdam. Hij werd gedeeld vijfde en scoorde daarmee een meesternorm. Als hij deze zomer nog een norm scoort, wordt hij tot meester benoemd en gaat hij in tijdsduur gelijk op met Jorden. In de negentiende eeuw kenden we de broers Van Foreest (Dirk en Arnold), die elk drie keer kampioen van Nederland werden. Arnold was de betovergrootvader van Jorden en Lucas. Krijgen we binnenkort weer twee even sterke broers Van Foreest aan de top?
Tegen vijf grootmeesters in het SPA-toernooi scoorde Lucas netjes twee punten. De vier niet-grootmeesters versloeg hij. Met een remise tegen Erik van den Doel en een overwinning op Harmen Jonkman liet Lucas van Foreest nogmaals zien dat hij de Nederlandse top in zicht heeft. De Rus Evgeny Alekseev won het toernooi, Van den Doel werd tweede.
Van Foreest-Jonkman
1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lc4 Lc5 4.0-0 Pf6 5.d3 d6 6.c3 a6 7.Lb3 h6 8.h3 0-0 9.Te1 Te8 10.Pbd2 Le6 11.Lc2 La7 12.Pf1 d5 13.De2 b5 14.Td1 d4
Verstandig, zwart moest er al rekening mee houden dat wit d4 zou spelen. 15.Pg3 Pd7 16.Lb3 a5 17.Lxe6 fxe6 Zwart neemt vrijwillig een dubbelpion, niet alleen om een open f-lijn te creëren, maar vooral om geen wit paard op f5 toe te laten. 18.a4 Tb8 19.axb5 Txb5 20.Ta4 Tf8 21.Dc2 Lc5 22.Ld2 Db8 23.Ta2 Db6 24.Tf1 Tb8 25.Lc1 Ld6 26.Ph5 Zwart heeft een mooie b-lijn, maar moet oppassen dat hij zo nodig met zijn zware stukken wel zijn koning kan verdedigen. 26…Dc5 27.De2 dxc3 28.bxc3
1r4k1/2pn2p1/2nbp2p/prq1p2N/4P3/2PP1N1P/R3QPP1/2B2RK1 w – – 0 1
28…Lf8 Na 28…Dxc3 29.Tc2 Pd4 30.Pxd4 Dxd4 31.Le3 Da4 32.Dg4 wint wit, juist door die zwakke verdediging van zwarts koning. 29.La3 Dxc3 30.Lxf8 Pxf8 Hier had zwart zich met de tussenzet 30…Tb2 de komende ellende kunnen besparen. Via e3 komt de witte dame namelijk niet zo snel bij de koningsaanval.31.Tc2 Pd4 32.Pxd4 Dxd4
Voor beginners A7073
Voor gevorderden B7073
De derde driezet, probleem 6, van de winterpuzzel uit het puzzelblad van december werkt ook met de zogenaamde batterijen. De componist is Henk le Grand uit Wageningen. Samen met zijn tweelingbroet Piet heeft Henk veel composities gemaakt, maar dit probleem heeft Henk alleen gecomponeerd.
De sleutelzet van de driezet is 1. Pxa7! Wit dreigt daarmee 2. Ta4+, Pb4 en 3. Txb4 mat. Na de parade 1. … Dxc2 speelt wit 2. f5+. Zwart speelt de dame uit de lijn h4-c4, waardoor de witte toren en de pion van f4 een batterij vormen. Wit vuurt de batterij af. Nu kan zwart de dame weer terug spelen naar d4, dus 2. … De4, waardoor 3. Dc1 mat is. Zwart heeft de c-lijn geopend door op zijn eerste zet een pion die in die lijn stond te nemen. Ook wit maakte met zijn pionzet een lijn, diagonaal h6-c1 open van de dame, zodat deze naar c1 kan. Bij de terugkeer van de zwarte dame pent zij zichzelf. Zij kan niet meer terug naar c2 om tussen te plaatsen. Na 2. f5+ kan de loper van d5 ook nog tussen plaatsen. Na 2. … Le4 komt 3. e7+. Dit is ook een batterijmat met een pion. Fraai deze eenheid. Wit maakt ook gebruik van de nu gepende loper, want die mag niet meer terug.
Een tweede variant is 1. …Lxc6. Wit speelt dan eerst 2. e7+. Nu kan de loper weer terug naar d5. Ondertussen is de zesde lijn van de dame helemaal open, doordat er twee pionnen zijn verdwenen, en wit kan mat geven door 3. Dxa6. Jammer dat hier geen mat als gevolg van penning komt, dit was mooi geweest voor de eenheid met de vorige variant. Zwart kan ook na 2. e7+ met zijn dame tussen spelen: 2. … Dd5. Mooi is dat dan de andere batterij, nu wel wegens penning, mat kan geven: 3. f5 mat. Een boeiend probleem.
