Jan Timman 65. Aflevering 9: Timman en Hilversum

Heeft Jan Timman meer met Hilversum dan met bijvoorbeeld Wijk aan Zee, Amsterdam, Tilburg, Hoogeveen of Groningen? Dat zou ik niet zeggen, maar deze serie bestaat uit persoonlijke verhalen en ik heb in 2012 nou eenmaal een boek geschreven over 125 jaar schaken in Hilversum, samen met Wim van der Wijk: ‘Mat in de Mediastad’. Timman heeft wel op veel verschillende manieren met Hilversum te maken gehad.

De eerste keer was het AVRO-toernooi van 1973. Een sterkbezet toernooi, maar niet zo bekend als AVRO 1938. Dat toernooi was bedoeld als kandidatentoernooi voor het bepalen van de uitdager van wereldkampioen Aljechin. Eigenlijk wereldkampioen Euwe, maar tijdens de voorbereidingen verloor Euwe in 1937 onverwachts de revanchematch. De sterkste acht schakers ter wereld speelden mee, inclusief de wereldkampioen zelf: Aljechin, Euwe, Capablanca, Flohr, Botwinnik, Keres, Fine en Reshevsky. Het toernooi werd gewonnen door Keres en Fine, maar onderhandelingen over een WK-match liepen stuk door allerlei oorzaken, die vooral te maken hadden met de Tweede Wereldoorlog.

Daar kan ik nog veel over schrijven, maar ik wil naar 1973. Na 35 jaar vond er een reprise plaats. Aanleidingen waren het vijftigjarig bestaan van de AVRO en het honderdjarig bestaan van de KNSB. De Hilversumse club HSG had er niets mee te maken.

 

Oud wint van jong

De sterkste acht schakers van de wereld bijeen te brengen, was niet te doen. De sterksten van dat moment waren Fischer, Spasski, Karpov, Kortchnoi en Petrosjan. De organisatoren wisten echter dat AVRO 1938 nog een ander kenmerk had. Het deelnemersveld bestond uit vier routiniers en vier hemelbestormers.

Dat was in 1973 wel te regelen. De routiniers waren Efim Geller, Boris Ivkov, Lev Poloegejevski en Laszlo Szabo. De hemelbestormers waren Ulf Andersson, Ljubomir Ljubojevic, Gyula Sax en de 21-jarige Jan Timman. In 1938 eindigden de jongeren op de eerste drie en een gedeelde vierde plaats. Deze keer was het omgekeerd: de routiniers Geller en Szabo eindigden bovenaan met 9,5 uit 14. Ljubojevic was een punt daarachter de beste jongere, Andersson werd twee punten daarachter vierde. Timman was bijna net zo oud als Ljubojevic en Andersson, maar bereikte de wereldtop iets later. Met vier punten werd hij afgetekend laatste, hij won alleen een partij van Poloegajevski. Die was kennelijk niet in vorm. Een citaat uit het bondsblad: “Er werden in de partijen talrijke ernstige fouten gemaakt, waarvan een niet gering aantal op rekening van Poloegajevski kwam.”

De organisatie ter plekke kwam vooral van de alom aanwezige Berry Withuis. Tijdens het toernooi werd de persdienst uitgebreid met onder anderen Hans Böhm en Joris van den Berg. Laatstgenoemde was lid van de Hilversumse schaakclub De Pion en vader van de latere organisator Jeroen van den Berg. Hein Donner gaf ter plaatse dagelijks commentaar voor het publiek, Lex Jongsma gaf op tv rondenoverzichten als de AVRO zendtijd had.

In november 1975 kreeg het evenement een vervolg, maar in een geheel andere vorm. Hoofdmoot zou een match over twee partijen worden tussen Jan Timman, die dat jaar voor de tweede keer op rij kampioen van Nederland was geworden, en zijn grote voorganger Max Euwe. Vanwege het plotselinge overlijden van Timmans vader werd zijn plaats ingenomen door Genna Sosonko, die zich in 1972 in Nederland had gevestigd. Een waardige vervanger, hij was in 1973 kampioen van Nederland geworden. Sosonko won de match met 1,5-0,5. Een uitslag zonder enige betekenis, vond Euwe. Een jonge, sterke bijna-grootmeester won van een man van 74. Nou en?

Het evenement leek een tweejaarlijkse traditie te worden, maar dat kwam er niet van.

 

Gekluisterd aan de radio

De volgende link van Jan Timman met Hilversum is het KRO-radioprogramma Man en Paard. Hans Böhm gaf met zijn rustige uitstraling al vanaf 1972 uitleg voor diverse omroepen, dus al in de tijd dat hij zelf een topschaker was. In 1978 werd hij benaderd door Jos Timmer, programmamaker bij de KRO. Timmer was, net als eerdergenoemde Joris van den Berg, een zwakke maar enorm enthousiaste schaker bij De Pion. Het lukte hem bij zijn werkgever iets van de grond te krijgen wat je niet voor mogelijk zou houden: een radioprogramma over schaken. De tijd was er rijp voor, Nederland had in de persoon van Timman net een aanstormende wereldtopper gekregen. Iedere week werd een programma van een halfuur gemaakt. Onderdelen waren een partij van Timman tegen de luisteraars (iedere week een zet), een probleemopgave en een verhaal over de actualiteit. En vaak een telefoontje van Böhm met Timman, die ergens zat te schaken in Joegoslavië, op de Canarische Eilanden of in Buenos Aires. In 1981 verscheen een boekje over het programma. Journalist Herman Hofhuizen, die op de momenten dat het programma werd opgenomen toevallig ook altijd in de studio was, schreef daarin:

“Eerst die schitterende ‘Fanfare pour le carrousel de Monseigneur’ van Jean-Baptiste Lully en meteen daarna de sonore Rotterdamse bas van Hans. ‘Hallo-oe… schaakvrienden en (na enig aarzelen) vriendinnen’. Niemand kan dat zo zeggen als hij, zoals niemand zo kan componeren als Lully. Nog minder kan iemand zo telefoneren als Hans Böhm met Jan Timman. Jan Timman op Malta, Hans Böhm achter een microfoon in de Hilversumse Emmastraat, en ik naast Hans.

Hans: ‘Hé, dag Jan, hoe gaat het?’

Jan: ‘Hé, dag Hans, goed.’

En dan volgde er natuurlijk nog wel wat, maar voor mij waren dat toch altijd de beslissende woorden.”

Het programma had wekelijks maar liefst honderdduizend luisteraars. Jos Timmer in hetzelfde boekje: “Maar wat eigenlijk veel belangrijker is: zelden heb ik, in mijn nu al bijna dertigjarige loopbaan bij de radio, zoveel en zulke enthousiaste reacties op een programma gekregen als uitgerekend bij deze schaakrubriek. En het waren niet alleen schakers, die reageerden. Ook zij, die niet of nauwelijks de loop der stukken kennen, maar dat gekke schaakwereldje wel interessant vinden, voelden zich aangesproken door de opmerkelijke presentatie van Hans Böhm.”

Het programma eindigde in 1992, na de laatste KRO-match. Jos Timmer overleed in juni 1998, slechts 61 jaar oud.

De KRO-matches, van 1982 tot en met 1991. Een prachtige serie, die Hilversum in schakend Nederland definitief op de kaart zette. Hierover kunt u veel lezen in de Canon van het Nederlandse schaak.

 

Superzeges in de NK’s

De AVRO kwam terug als schaaksponsor met het sponsoren van acht Nederlandse kampioenschappen, van 1983 tot en met 1990 in de eigen Hilversumse studio. Vanaf 1984 was Philips cosponsor. Dat bedrijf had een grote vestiging in Hilversum. Deze periode werd vooral gekenmerkt door de afwezigheid van de grote twee, Timman en Sosonko, die respectievelijk twee en één keer meespeelden. Timman stond in de top vijf van de wereld en bij zijn twee deelnames boekte hij verpletterende toernooizeges. In 1983 stond hij in elf partijen slechts vier remises af en eindigde hij anderhalf punt voor de nummer twee, Paul van der Sterren. In 1987 was het nog heftiger: drie remises en twee en een half punt voorsprong op de nummers twee Genna Sosonko en John van der Wiel. Omdat behalve Timman ook Sosonko er eindelijk weer eens bij was, werd gesproken van het sterkste NK aller tijden. Het haalde zelfs het achtuurjournaal. Maar wel met debutant Liafbern Riemersma, die tot verbazing van journalisten aan hardlopen deed.

Jan Timman heeft dus warme herinneringen aan Hilversum en aan de omroepen AVRO en KRO. In 2006 kwam hij nog een keer terug, toen Jan Nagel het NK opnieuw naar Hilversum bracht. Op het Mediapark werd een zeer sterke editie gehouden, met Sokolov, Tiviakov en Van Wely. Timman werd tiende in het veld van twaalf deelnemers.

We hadden liever gezien dat hij zijn optredens in Hilversum anders had afgesloten. Maar Timman gaf onlangs in De Gelderlander aan dat hij, ondanks zijn 65 jaar, niet met pensioen gaat en nog wel vijftig serieuze partijen per jaar wil spelen. Dus wie weet zie we hem in de Mediastad nog een keer terug.