Schaakgeschiedenis in vogelvlucht 13: Alexander Aljechin
Omdat het schaakspel een eeuwenoud spel is, dat naar schatting al 3000 jaar oud is, lijkt het ons gepast om een serie korte artikelen te presenteren, waarin we de schaakgeschiedenis voor het voetlicht willen brengen. In de vorige aflevering hebben we het gehad over José Raul Capablanca. Die leek onverslaanbaar maar toen was er ineens Alexander Aljechin die de Cubaan wist te verslaan. Deze nieuwe aflevering staat daarom in in het teken van Alexander Aljechin (1892 – 1946).
Aljechin maakt op 7-jarige leeftijd kennis met het spel en al vroeg blijkt dat het schaken een roeping voor hem is. Geboren in Rusland verlaat hij in 1921 zijn vaderland om zich te vestigen in Parijs waar hij de titel van doctor in de rechtswetenschappen verwerft. Zijn eerste belangrijke succes behaalt hij in 1912 als hij in Stockholm de eerste prijs verovert in een sterk bezet toernooi. Door het uitbreken van de eerste wereldoorlog in 1914 wordt de droom van Aljechin om wereldkampioen te worden verstoord. In 1925 blijkt in het Duitse Baden Baden dat hij een serieuze wereldkampioenskandidaat is als hij het toernooi met 12 overwinningen en 8 remises winnend afsluit.
Maar wereldkampioen Capablanca gold in die tijd als onoverwinnelijk. Het duurt tot 1927 tot Aljechin de kans krijgt om de Cubaan uit de dagen voor een match om de wereldtitel. Een grondige bestudering van het spel van zijn tegenstander heeft Aljechin doen inzien dat Capablanca wel degelijk te kloppen is. In New York wint Aljechin 6 partijen, verliest er 3 en 25 partijen eindigen in een puntendeling. Na tweeënhalve maand zware strijd is zijn droom werkelijkheid geworden en blijkt Aljechin ook in de daaropvolgende jaren een waardig wereldkampioen. Zo slaat hij de meeste aanvallen op zijn wereldtitel overtuigend af en wint hij bijna alle grote toernooien met een verpletterende overmacht.
Aljechin staat bekend als een aanvalskunstenaar die het combinatoire spel goed onder de knie had. Een van de mooiste en diepste combinaties komt voor in het volgende fragment.
Reti, Richard – Alekhine, Alexander
Deze partij is door Gary Kasparov geanalyseerd voor zijn serie boeken ‘My Great Predecessors’ en sommige van deze analyses zijn terecht gekomen in de Megadatabase van Chessbase. Ik maak daarom dankbaar gebruik van zijn aantekeningen.
1. g3 e5 2. Pf3 e4 3. Pd4 d5 4. d3 exd3 5. Dxd3 Pf6 6. Lg2 Lb4+ 7. Ld2 Lxd2+ 8. Pxd2 O-O 9. c4 Pa6 10. cxd5 Pb4 11. Dc4 Pbxd5 12. P2b3 c6 13. O-O Te8 14. Tfd1 Lg4 15. Td2 Dc8 16. Pc5 Lh3 17. Lf3 Lg4 18. Lg2 Lh3 19. Lf3 Lg4 20. Lh1 h5 21. b4 a6 22. Tc1 h4 23. a4 hxg3 24. hxg3 Dc7
Aljechin heeft de stelling bijna gelijk getrokken tegen Reti’s speciale openingswapen, maar zijn tegenstander probeert opnieuw het initiatief te grijpen met inventief spel. Het lijkt er zelfs op dat hij wat beter staat vanwege zijn superieure stukkenspel in het centrum, terwijl Aljechin duidelijk kijkt naar tegenkansen tegen de witte koning.
- b5 Een solide positionele voortzetting was 25. e4 Pe7 26. a5 om het paard op c5 te handhaven, maar Reti wilde een zwakte op c6 creëren.
25…axb5 26. axb5
Wits strategie lijkt mooi te werken. De geïsoleerde pion die ontstaat is gedoemd om te vallen in een paar zetten. Maar Aljechin was niet van plan om passief te wachten op zijn ondergang. Hij vindt een manier om het verloop van de partij volledig te laten kantelen.
26…Te3!
Ineens blijkt dat de witte koning onveilig staat. De brutale toren kan niet geslagen worden:
- Pf3?
Vanaf nu produceert Aljechin een serie bijzondere zetten waarmee hij Reti van het bord veegt. De toren kon niet geslagen worden: 27. fxe3?? Dxg3+ met mat. en ook 27. Lg2 Txg3! 28. fxg3? [ 28. e3! is veel sterker, maar zwart heeft nog steeds voldoende compensatie voor het geofferde materiaal: 28…Pxe3 29. fxe3 Pd5] 28…Pe3 29. Dd3 Dxg3 wint. 27. Lf3 Lxf3 28. exf3 beëindigt zwarts activiteit: of zelfs het koelbloedige 27. Kh2 Zwart voert de druk op g3 op: 27…Taa3! en de toren kan opnieuw niet genomen worden: 28. fxe3 Pxe3 29. Db4 (zie analysediagram)
29…Pf1+! 30. Kg1 Dxg3+ 31. Lg2 [ 31. Kxf1 Lh3+] 31…Pe3 en mat. Maar het rustige 28.Ncb3 zou wit zelfs de overhand hebben gegeven. Gelukkig voor de schaakgeschiedenis paniekeerde Reti en kreeg de schaakwereld er een pareltje bij!
27…cxb5! 28. Dxb5 Pc3
Op dit moment beginnen de zwarte stukken de coördinatie van de witte stukken te verstoren.
- Dxb7
- Dc4 helpt niet: 29…b5!
29…Dxb7 30. Pxb7 Pxe2+
- Kh2
- Kf1 is ook hopeloos: 31…Pxg3+ 32. fxg3 Lxf3 33. Lxf3 Txf3+ 34. Kg2 Taa3 etc.
31…Pe4!!
Wat een fantastische zet! Het nieuwe lid van de cavalerie gaat de witte verdedigingslinie veranderen in stof. Wits beste kans was nog 32.Pd8. 31…Pxc1 en 31…Txf3 32. Txe2 Tf5 33. Tb2 zouden in remise eindigen.
- Tc4
Reti, doorgaans gebruik makend van mooie tactische middelen, hoopt dat hij in staat is om de verschrikkelijke zwarte stukken kan afruilen. 32. Td8+ Txd8 33. fxe3 hoewel zwart na 33…Td5! een pion wint, terwijl zijn stukken het bord blijven domineren. 32. fxe3? Pxd2 verliest onmiddellijk.
32…Pxf2
De simpele weerlegging – zwart neemt de sleutelpion op f2 van het bord met behoud van alle dreigingen. 32…Lxf3 wordt beantwoord met 33. Txe4!! Lxe4 34. fxe3 Lxh1 35. Kxh1 Pxg3+ 36. Kg2 Pe4 37. Td8+ Txd8 38. Pxd8 met uitstekende remisekansen. 32…Pxd2 werkt ook niet: 33. Pxd2 Td3 34. Pc5!
- Lg2
Zwart staat duidelijk al op winst, maar Aljechins slotcombinatie maakt van deze partij een waar ‘Meesterwerk’.
33…Le6! 34. Tcc2 Pg4+ 35. Kh3 Pe5+ 36. Kh2
36…Txf3! 37. Txe2 Pg4+ 38. Kh3
Zowel hier als een zet eerder kon de witte koning niet naar de onderste rij vanwege het dodelijke schaak op a1.
38…Pe3+ 39. Kh2 Pxc2 40. Lxf3 Pd4 41. Tf2 Pxf3+ 42. Txf3 Ld5
En het afgedwaalde paard op b7 gaat verloren. Het eindspel met een stuk minder is natuurlijk hopeloos, daarom gaf Reti het hier op. Ik denk dat er genoeg reden is om deze partij te nomineren voor de mooiste partij ooit gespeeld in de geschiedenis van het schaakspel.
0-1
Dat Aljechin een geweldig aanvalsspeler was, blijkt uit de vele prachtige partijen die hij heeft nagelaten. Ik laat hieronder het slot zien van twee van zijn prestaties.
Levenfish, Grigory – Alekhine, Alexander
36…g4!
Het begin van een mataanval. Aljechin wil graag de g-lijn openen.
- Txg8+ Kxg8 38. Dxb2 gxh3+ 39. Kxh3 Op 39. Kf1 ontstaat er een mooie variant: 39…Dg2+ 40. Ke2 De4+ 41. Kf1 Dxe1+ 42. Kxe1 h2-+ en de pion loopt naar dame.
39…Dg4+ 40. Kh2 Ph4 41. f4 Pf3+ 42. Kh1 Dh3+ 43. Dh2 Dxh2# 0-1
Gruenfeld, Ernst – Alekhine, Alexander
In deze chaotische stelling (waarin zwart zojuist … Txd4 heeft gespeeld) komt hij met een prachtig concept.
31…Pf4!!
Een formidabele zet die gevolgd wordt door een prachtige pointe. Ook 31…Txe4 is goed voor zwart maar niet zo overtuigend als de tekstzet. 32. Txd3 [ 32. Dxd3 De6] 32…Tc4
- exf4
Gedwongen maar nu volgt een fraaie zet:
32…Dc4!
Dit wint op zijn minst een stuk.
- Dxc4
Anders gaat het paard verloren.
33…Txd1+ 34. Df1 Ld4+
En mat op de volgende zet.
0-1
(Geraadpleegde bron o.a. “Geschiedenis van het schaakspel” door Silbermann/Unzicker. Deze serie is lange tijd geleden verschenen in het Eindhovens Dagblad. Inmiddels zijn deze artikelen aangepast en verder uitgebreid.)
(Afbeeldingen bron onbekend)
Beste Herman, mooi artikel Ik heb een kleine correctie. De match vond plaats in Buenos Aires van 16 september tot 29 november 1927 en dus niet in New York. Voorafgaande aan de match speelden Capablanca en Aljechin in het toernooi van New York. Capablanca won dit toernooi met een ruime marge (2,5 punten) voor Aljechin die tweede werd.
Michel, nog bedankt voor deze informatie. Ik pas het aan in het artikel.