Kemeri 1937
Vooruit, vanuit Jurmala zijn we toch maar even verder gereden naar Kemeri, zo’n 50 km ten westen van Riga. Dat bleek een topattractie van vergane glorie. De reisgids vermeldt dat er in 1937 een schaaktoernooi gespeeld is. Dat klopt: gewonnen door Reshevsky, Petrov en Flohr, elk met 12 uit 17. Op de voet gevolgd door Aljechin en Keres met een half punt minder. Grote namen. Welke sporen zijn er 80 jaar later nog in Kemeri terug te vinden?
Niet veel helaas, want Kemeri is in verval geraakt. Het was in de dertiger jaren een beroemd kuuroord. Het toernooi werd verspeeld in het luxueuze Kemeri Hotel, opgetrokken in neo-classicistische stijl, geopend in 1936. Was het schaaktoernooi bedoeld om het hotel op de kaart te zetten? In Sovjettijden werd het hotel omgedoopt tot het Kemeri Sanatorium (Letland was in het interbellum onafhankelijk).
Tegenwoordig is het al enige jaren in restauratie. Er staat een hek omheen, maar we vonden het nog steeds indrukwekkend.
Met een beetje fantasie stel je je voor hoe de schakers hier hebben rondgewandeld, aan de hand van zwart-wit foto’s uit die tijd. Aljechin liet, zo vertelt Kmoch, de fles in de tweede helft van de jaren 30 terzijde staan. Toch heeft hem dat in Kemeri niet de toernooizege gebracht.
De partijen vormen de verbinding tussen toen en nu. We spelen de partij Aljechin – Reshevsky na. Wit offert een pion in de opening, in ruil voor een ontwikkelingsvoorsprong die in een aanval uitmondt. Zwart verdedigt zich goed, totdat een blunder een einde aan de partij maakt: een kleine combinatie die resulteert in mat op de achterste rij. Tijdnood?
Aljechin – Reshevsky (Kemeri 1937). Stelling na 34. – Td7-d2?
Een andere bijzondere partij is die van Reshevsky tegen Ludwig Rellstab, die voor Nazi-Duitsland uitkwam. Jawel, dat is de achterkleinzoon van de gelijknamige dichter, wiens gedichten (of althans, zeven ervan) door Schubert magistraal in liedvorm zijn vereeuwigd. Posthuum opgenomen in de cyclus Schwanengesang.
Rellstab wint deze partij, nadat Reshevsky een vorkje overziet dat hem een pion kost.
Reshevsky – Rellstab (Kemeri 1937). Stelling na 36. – Dxd3.
Wit kan gemakkelijk remise maken met 37. Pf6+ gxf6 38. Dxf7 Kh8 39.exf6. Dat zal zijn eer te na zijn geweest. Daarom 37. Dxf7 Dd4+, en nu: 38. Kh2?. Het valt moeilijk te begrijpen waarom een ster als Reshevsky juist dit veld voor zijn koning kiest. Tijdnood? Pion e5 gaat er nu met schaak af. 38. …Dxe5+ 39. Kg1 Dxb2 40. Dxe6 Dxg2!. Zwart won het eindspel met een pion meer.
Nederland werd vertegenwoordigd door Salo Landau. Hij eindigde in de onderste helft, tussen de Letten. Rellstab kon na de oorlog verder schaken, maar Salo Landau was van Joods-Poolse komaf en stierf in 1944 in een werkkamp in Polen. Speel eens een paar van zijn partijen na: winst tegen Euwe (1931, omgekegeld), tegen Bogoljubow (1936, nadat zwart het tactische 21. – Dd6 mist gaat het hard) of tegen Flohr (1939).
Rijdend door Kemeri zien we veel straten, parkjes en (ooit mooie) losstaande huizen in verval, temidden van welig groen. Het moet een bijzonder fijne plek zijn geweest. Het nabij gelegen Jurmala is een mondaine badplaats, een paradijs voor projectontwikkelaars. Maar Kemeri ligt wat verder landinwaarts. Zal het daar ooit nog goed komen?
Kuuroorden waren destijds populaire locaties voor prestigieuze schaaktoernooien, waarbij kosten noch moeite gespaard bleven. Zoek maar eens op Internet naar het beroemde toernooi van Cambridge Springs in 1904. Dat werd gespeeld in het Rider Hotel, eveneens van de bovenste plank – volledig afgebrand in 1931.
Sic transit gloria mundi? Ach, dat is maar hoe je het bekijkt. Het schaakhotel staat ter plekke als het oude sanatorium bekend. De Sovjets bouwden in de zeventiger jaren, op een paar honderd meter afstand, een “nieuw” sanatorium voor de partij-elite. Dat staat er nu als volgt bij:
Zo kan het ook: volledig gestript.
