Schaken 4.0: de duurzame variant
Het heeft lang geduurd, maar eindelijk lijkt het te gebeuren: onze maatschappij verandert richting duurzaam. Deze gedachte heeft de creatieve schaakorganisator Teun Koorevaar van Stichting Het SchaaKKasteeL geïnspireerd tot een nieuwe vorm van het schaakspel: Schaken 4.0, analoog met de nieuwe ‘economie 4.0’. De Rotterdammer presenteert zijn ideeën in een katern van 50 pagina’s in een boek dat deze duurzame filosofie propageert: De economie van de toekomst is Slim en Groen van Willem Vermeend en Ruud Koornstra (160 pagina’s).
Het aardige van Schaken 4.0 is dat het de duurzaamheidsgedachte in de praktijk brengt in ons spel. Geslagen stukken mogen hergebruikt worden – net als bijvoorbeeld in doorgeefschaak, alleen nu door de speler zelf, zoals ook al sinds eeuwen in het Japanse spel Shogi gebeurt. Dat is één van de belangrijkste nieuwe regels van Schaken 4.0.
Koorevaar wil kijken of deze nieuwe vorm van het schaakspel levensvatbaar is als variant naast de ‘hoofdvariant’. Jonge kinderen, leden van de nieuwe generatie die onze toekomst vorm moet geven, kunnen warmlopen voor zo’n nieuw spel.
Schaken 4.0 wordt gepresenteerd op een bord met alleen maar witte velden. Van dat bord, gemaakt van karton (geen plastic!), en de tweekantige houten schijven met afbeeldingen van de stukken (de ene kant wit, de andere kant zwart, zie regel 3 hieronder) heeft Margreet Wevers van Schaakkunst een prototype ontworpen:
De regels voor Schaken 4.0 zijn gebaseerd op het huidige schaakspel. De nieuwe regels zijn:
- Een pion mag maar één stap vooruit, ook op de eerste zet. Daarmee vervalt ook de regel van het en passant slaan.
- Rokeren mag niet meer. Per zet wordt met één stuk gespeeld, volgens het oorspronkelijke idee van het spel.
- De speler die een stuk slaat mag dit ‘in de hand’ houden (naast het bord plaatsen) en bij een volgende zet weer inplaatsen op een vrij (= onbezet) veld. Een geslagen stuk wisselt dus van kleur (vandaar de tweekantige schijven) en wordt ‘hergebruikt’. Inplaatsen mag met schaak en zelfs met schaakmat, pionnen mogen niet op de eerste of laatste rij worden ingeplaatst. Het symbool voor inplaatsing is @, dus een ingeplaatst paard op d5 wordt ‘P@d5’.
- Bij promotie mag de speler alleen één van de stukken kiezen die hij ‘in de hand’ heeft. Na de promotie komt de pion weer ‘in de hand’. Ook deze regel volgt de gedachte van hergebruik.
- De koningen staan in de beginstand op het vierde veld van links: d1 voor wit en e8 voor zwart. De dames staan rechts naast hun koning.
- Gespeeld wordt met een ‘universeel’ wit bord. Dus niemand kan dit bord ‘verkeerd om’ leggen.
- Remise levert niets op, alleen winst wordt beloond met een punt.
- Bij aanvang van de partij kiest een speler eerst de kleur. De andere speler mag dan beginnen. Een speler kan er ook voor kiezen om te beginnen, dan kiest de ander de kleur.
Deze nieuwe regels leveren naar verwachting meer strijd op, tot aan het matzetten van de vijandelijke koning. Omdat er nog geen theorie over deze schaakvorm bestaat, begint elke speler van voren af aan en is talent weer bepalender dan kennis en databases.
Schaken 4.0 leent zich ook voor socialere vormen als Duo Schaak, waarbij spelers stukken kunnen omdraaien en zelf kunnen inplaatsen, maar stukken ook kunnen doorgeven aan hun partner, en Trio Schaak, waarbij drie paren spelen aan tafels die in een driehoek zijn opgesteld, en zij links of rechts hun stukken kunnen doorgeven.
Behalve in het boek van Vermeend en Koornstra wordt dit nieuwe spel gepresenteerd en op een eenvoudig niveau uitgelegd in een tweede boek, Schaken in de 21ste eeuw: terug naar de basis met Schaken 4.0, van Stichting Het SchaaKKasteeL (info@hetschaakkasteel.nl, gedachten en tips zijn welkom).
Ik heb Teun Koorevaar geholpen met de redactie van het katern in Slim en Groen. Ik heb mijn twijfels geuit bij bepaalde veranderingen, maar zo is er altijd wel wat. Het mooie van dit project is dat Teun op een enorm creatieve en doortastende manier is gekomen tot een nieuwe vorm van ons spel, die overeenstemt met de duurzaamheidsgedachte en ontelbare nieuwe mogelijkheden biedt. Zo is het mijzelf nog niet gelukt om de opgave die hij enkele dagen geleden al op Schaaksite heeft gezet op te lossen! (zie link: www.schaaksite.nl/2018/01/28/schaakpuzzel-2-doe-mee-en-win-een-fantastisch-boek/)
En wat denkt u ervan?
Peter Boel
Ik zie veel overeenkomsten met Crazyhouse zoals dat op Chess.com live gespeeld kan worden. Daar gelden behalve het hergebruik van de stukken de reguliere schaakregels.
Voordeel van schaken op de computer is dat de stukken vanzelf van kleur veranderen.
Verrassend. Het simpel wissen van alle anomalieën van het normale schaalspel (de eerste pionzet en daarmee de en passantregel, de rokade, de positie van de koning en daarmee die van het bord) in combinatie met de invoering van de consequente hergebruikregels heeft geleid tot een mooi en helder spel. Eenvoud is het kenmerk van het ware. Erg fraai bedacht.
Als ik goed begrijp is het getoonde plaatje niet de beginopstelling want ik zie 32 zwarte stukken op het bord, en het blijft – dat wel – een zwartwit spel 🙂 Maar, besef ik nu, daarvoor is misschien bewust gekozen om juist de tweekantigheid van de schijven te laten zien. Met tweedimensionale stukken spelen lijkt wel even wennen, waarom niet gewoon met driemensionale stukken dacht ik nog, maar dat kan natuurlijk niet omdat ze van kleur moeten kunnen veranderen… Het klopt allemaal!
Of het spel toekomst heeft is natuurlijk de vraag. Persoonlijk had ik het Fischerrandom graag door de topspelers meer gespeeld zien worden, omdat het in die variant veel meer neerkomt op het pure schaken. Met deze nieuwe variant komt er juist weer karrenvrachten aan theorie bij. Het aloude schaakspel lijkt onverwoestbaar en dat is eigenlijk wel zo mooi natuurlijk.
Met al dat dammen en nieuwe spelvormen wordt het tijd om schaaksite te wijzigen in spelletjesite.
Of wellicht kan de groenteboer aan een appel wat braadworst toevoegen en het dan appel 4.0 noemen, want vooruitgang is nodig. 😉
@Sake
Op basis van uitgebreid historisch onderzoek zijn de spelregels ontstaan door in de tijd andere keuzes te maken. De nieuwe regels zijn niet zelf verzonnen. Daarnaast rekening gehouden met twee aandachtspunten: veel gestelde ‘waarom’ vragen van kinderen op de basisscholen bij bepaalde bijzondere en niet logische spelregels en het plaatsen van het schaakspel in de 21ste eeuw.
Het schaakspel is de helft van het verhaal. Het schaakbord krijgt een geheel nieuwe educatieve rol geheel passend in de ontwikkelingen van de 21ste eeuw. Daarnaast heeft het bord een multifunctioneel karakter.
@Jaap
Mijn advies aan jou is:
Verlaat je ‘Mens erger je niet’ zone en laaf je aan de rijkdom van de geschiedenis van ons edele spel.
Teun,
Ik kan het mis hebben, maar ik proef uit je commentaar dat je de schaakregels ‘logisch’ wil maken. Zoals al velen voor je. Ik zeg altijd maar: wat kan er logisch zijn aan een spel dat volgens een van de mooie verhalen uit de rijke geschiedenis van ons edele spel ontworpen is om aan een rouwende moeder uit te kunnen leggen hoe haar zoon op het slagveld gevallen is?
Het lijkt me zelfs heel erg nuttig voor kinderen om te leren dat niet alles in de wereld om logica draait. Dat draagt misschien niet bij aan het idee dat kinderen er beter door worden in wiskunde, maar er blijft genoeg reden over om kinderen te leren schaken.
Verder heb ik niets tegen experimenten met schaakvarianten, al word ik een beetje argwanend als ontwerpers ervan denken het schaakspel (of zelfs de wereld) ermee te verbeteren. Ga gewoon lekker spelen.
@Frits
Ik wil graag af van de metafoor dat het schaakbord het slagveld is waarop partijen een oorlog uitvechten. Laten we hiermee stoppen als we kinderen van de 21ste eeuw het schaakspel willen leren. Ze zien helaas al genoeg ellende want er zijn nog plaatsen op de wereld waar de wreedheden niet onder doen voor die in de Middeleeuwen.
Logisch wil in dit verband zeggen luisteren naar kinderen en proberen hen tegemoet te komen. Je kunt natuurlijk alles afdoen met regels zijn regels.
Juist met Schaken 4.0 willen we aantonen dat logica niet het enige is dat telt. Het draait om 21st century skills en met 4.0 willen we hier op een bijzondere manier invulling aan geven.
Het spelen wordt een stuk leuker als we geen rekening meer hoeven te houden met de veelheid van regels die het plezier bij het huidige schaakspel bederven. Het gaat om het spel en niet om de regels.
Inderdaad gewoon gaan spelen met 4.0 !!
Tsja, elk spel bestaat bij de gratie van regels en het zijn juist die regels die van het schaken zo’n leuk spelletje maken. Ik kan mij werkelijk niets voorstellen bij een “veelheid van regels de het plezier bederven”. Welke regels bedoel je?
Schaken 4.0, in feite vrijwel hetzelfde als het hierboven al genoemde Crazyhouse – wat op zijn beurt weer een afgeleide van bughouse is – , is een leuke schaakvariant maar om het te presenteren als verbetering of te zien als wezenlijke bijdrage aan een duurzame filosofie……..pffffffffffffffffffff (geluid van een leeglopende ballon)
Teun,
Met respect voor de mening van een andersdenkende, maar ik ben het in alle opzichten met je oneens.
Uit je eerste alinea begrijp ik dat je het schaakspel wilt loswrikken uit de realiteit en uit de geschiedenis. Alsjeblieft niet. En verder dat je kinderen hier niet mee mag confronteren. Je onderschat kinderen.
Verder: als je kinderen iets wilt leren, zie ik niet in waarom je ze tegemoet zou moeten komen door het ze makkelijker te maken; je onderschat kinderen opnieuw – ja, je maakt het dan wel de lesgevenden makkelijker.
Geen idee wat ’21st century skills’ zijn; blijkbaar hebben ze niets met logica te maken. Kun je dat even uitleggen met iemand met vooral twintigste-eeuwse vaardigheden?
Een spel kan niet zonder regels en een heel enkele keer moet je diep in die regels duiken om te zien wat ermee bedoeld is (zoals bij het artikel van Jaap). Simpele regels zijn niet automatisch goede regels. Simpele regels zijn vaak regels waar nog niet voldoende over nagedacht is of waar nog te weinig ervaring mee is opgedaan.
Zoals gezegd: ik vind het best als er alternatieve vormen van schaken gevonden worden. Zelf vind ik Fischer Random wel aardig. Bughouse/doorgeefschaak vind ik persoonlijk tamelijk stompzinnig. Daar mag iedereen anders over denken. Regels veranderen, en dat gebeurt langzaam, door ‘natuurlijke selectie’. In de 15e eeuw (zeg ik even zonder bronnenonderzoek) wordt de dame een veel sterker stuk, in de 19e eeuw wordt de schaakklok geïntroduceerd, aan het eind van de 20e eeuw verdwijnt het afbreken van partijen. Laat maar gebeuren. Maar ik vind het een slecht idee om kinderen de rijkdom van het schaakspel te onthouden omdat het ’te moeilijk’ voor hen zou zijn.
Overigens, Teun, prima dat je zo veel energie steekt in je activiteiten voor kinderen. Maar: een van de beste redenen om kinderen enthousiast te maken voor muziek, kunst, schaken is dat je zelf muziek, kunst of schaken erg leuk vindt, los van of er een meetbaar effect is op de vaardigheden of het geluk van die kinderen. Een compleet zelfzuchtige reden dus. Niets mooiers dan enthousiasme overdragen. Als kinderen dat niet zien zitten, merk je het vanzelf. Maar als je onvoldoende houdt van wat je wilt overdragen, zal je daar uiteindelijk zeker op afgerekend worden. Houd jij nog wel genoeg van schaken?
@Frits
Dag Frits,
Duidelijk is waar jij staat en dat waardeer en respecteer ik. We hoeven het ook niet eens te worden.
Dat is het mooie van Schaaksite.nl iedereen mag op gepaste wijze zijn mening geven en met elkaar discussiëren. Ik bespeur wel een ‘religieus tintje’ : Wie anders denkt dan jij houdt niet genoeg van schaken?
Ik zal in een apart artikel een mooi voorbeeld geven van jonge kinderen die leren schaken en die serieuze vragen hebben bij het spel en ook hun ouders en de leerkrachten hierbij betrekken. Als je bereid bent vragen van jonge kinderen en hun ouders serieus te nemen en ook bereid bent van het eigen gelijk af te stappen dan gaat er een wereld voor je open.
Blijf met je fikken van ons schaakspel af
Het prototype ontwerp is niet geschikt voor kleurenblinden, dat merk ik als ik de kleuren mijn tablet op rood/groen kleurenblindheidsimulatie instel.
De regels, alleen bij winst een punt, wat te doen bij zetherhalingmechanisme?
Uitslag 0-0 is niet fair. Ik heb wel crazyhouse gespeeld met remises.
T@h8 schaak, T@g8, Txg8 schaak, Kxg8, T@e8 schaak, T@f8, Txf8 schaak,
Kxf8,T@h8 schaak en we zijn weer waar we begonnnen.
Om deze discussie beter tot zijn recht te laten komen, stel ik voor hem voort te zetten op www.schaak40site.nl