Schaakhistorie (1): Fritz $$$ op het NK

Nooit kreeg een Nederlands kampioenschap schaken zoveel publiciteit als dat van 2000. De reden was er één waar niet iedereen blij mee was. Een computer als deelnemer! Nog voor de officiële bekendmaking, zette Gert Ligterink in de Volkskrant al de toon: “Iedereen is gek geworden.”

Het idee zou zijn gekomen van Genna Sosonko, maar het is maar de vraag hoe serieus dat was. Sytze Faber, bestuurslid topschaak van de KNSB, was op zoek naar iemand voor de wildcard. Zhaoqin Peng en Erika Sziva bedankten omdat ze een baby hadden en Sosonko bedankte omdat hij vond dat zijn tijd wel geweest was. “Waarom vraag je geen computer?”, vroeg de veteraan. Faber vond het een prachtidee en belde Jaap van den Herik om advies. De oud-hoofdklasser was hoogleraar in de informatica en in Nederland een autoriteit op het gebied van kunstmatige intelligentie. Hij hield zich bijvoorbeeld bezig met de vragen of computers kunnen rechtspreken en of computers autonoom kunnen reageren op elektronisch binnengekomen vragen. Schaakcomputers hadden in dat vakgebied vanaf het begin een belangrijke rol gespeeld.

Van den Herik was uiteraard enthousiast over het idee en vroeg het bedrijf ChessBase of het wilde meedoen met het programma Fritz. Natuurlijk wilden de Duitsers dat. Maar de spelers hadden natuurlijk wel wat anders aan hun hoofd dan een computerdemonstratie. Daarom werd hun een vette worst voorgehouden. Het prijzengeld werd verhoogd van 100.000 naar 170.000 gulden. ChessBase betaalde daar een deel van, maar het grootste deel kwam van drie computerrelaties van Van den Herik.

 

Boze journalisten

Sosonko verdedigde het idee in NRC Handelsblad: “Wie het niet betreurt dat de klassieke toernooien verdwijnen, heeft geen hart. Maar wie meent dat de schaaksport de opmars van de computer en internet kan negeren, heeft geen hoofd.” De schaakjournalisten reageerden echter furieus.

Gert Ligterink in de Volkskrant: “Iedereen is gek geworden.”

Hans Ree in NRC Handelsblad over Faber: “Schaakliefhebbers vormen zijn doelgroep niet, het gaat hem om de media die niet van schaken houden, maar wel van een geintje.”

Ligterink: “Vorig jaar een vrouw, dit jaar een computer, volgend jaar een miljonair die zich in het kampioenschap inkoopt.”

Ree: “Of een paranormaal medium dat de zetten opvangt uit hogere sferen.”

Lex Jongsma in de Telegraaf: “Nederland scoort een fenomenale primeur in het internationale schaakgeweld. Jammer dat het deze primeur moet zijn.”

Ree over de 12.000 mark die ChessBase betaalde: “Als de KNSB dan toch een hoer wil zijn, dan hoeft het toch niet zo goedkoop?”

Tim Krabbé op zijn website: “The Dutch Chess Federation has gone completely mad.”

Ree: “Dat kunnen we voor het buitenland beter geheim houden.”

 

Tegenargumenten

Er werd een website ingericht onder de naam Schaakprotest, door Oscar Lemmers en Piet Peelen. De naam van de computer van dat moment, Fritz SSS, doopten ze om tot Fritz $$$. Ze kregen vele steunbetuigingen tegen de deelname van Fritz. Enkele van de vele genoemde argumenten:

Een computer overtreedt de reglementen, bijvoorbeeld door een databank te raadplegen.

Deelnemers worden tegen hun zin gedwongen om tegen de computer te spelen. (Zie verderop.)

Computerschaak is een andere discipline dan mensenschaak. Er doet toch ook geen hijskraan mee aan het NK gewichtheffen? (Jeroen Piket: “Schaken is nou eenmaal de enige sport waarin een gevecht tussen mens en machine mogelijk is.”)

Het gaat erom wie de sterkste schaker van Nederland is.

De Bosniërs (Sokolov en Nikolic) zijn uitgesloten omdat ze niet voor het Nederlandse team willen spelen, maar Fritz doet dat ook niet.

De aantrekkingskracht zou van het schaken zelf moeten uitgaan, niet van de fratsen eromheen.

Een plaats op het NK blijkt te koop te zijn.

Fritz heeft zich niet geplaatst, we weten niet of hij sterk genoeg is.

De kampioen heeft een voorbeeldfunctie. Dit was een leuk argument van Groninger Joop Houtman, die meende dat een computer niet in staat is clubschakers te inspireren en enthousiast te maken.

 

Reacties van spelers

Hadden de spelers er eigenlijk iets over te zeggen? Jazeker, het bestuur was daar glashelder over. Als één speler niet tegen Fritz wilde spelen, dan hoefde dat niet. Hij zou dan een nul krijgen en niet meedelen in de 70 procent extra prijzengeld. Als twee spelers niet wilden spelen, dan ging het hele feest niet door, dan zou Fritz niet meedoen.

Paul van der Sterren wilde niet spelen. Hij werd door de schaakjournalisten hoog geprezen en kreeg uit het land vele steunbetuigingen. De talkshow Barend & Van Dorp wilde hem graag hebben, maar Van der Sterren weigerde. Dat zou ChessBase de door hen gewenste en door Van der Sterren niet gewenste publiciteit opleveren.

Manuel Bosboom wilde ook niet spelen, maar deed het wel. Na vier zetten bood hij remise aan en toen de operator dat weigerde, gaf Bosboom op. Ik heb hem daarover in de media bekritiseerd: niet meespelen, maar wel delen in het extra prijzengeld. Terecht ben ik erop gewezen (niet door hemzelf) dat ik het niet begrepen had. Het zou Bosboom niet gaan om zijn eigen prijzengeld, maar om dat van zijn collega’s. Het was geen 70 procent per plek, de eerste prijs ging bijvoorbeeld van 16.000 naar 40.000 gulden. Bosboom wist al dat Van der Sterren nee had gezegd. Een formele weigering van hem zou de kampioen dus 24.000 gulden schelen en dat wilde hij niet op zijn geweten hebben.

 

Het toernooi

Het toernooi werd vooral een triomf voor Loek van Wely, die zijn eerste nationale titel behaalde met zes overwinningen en vijf remises. Piket eindigde een punt achter hem, op een half punt gevolgd door Van der Sterren, Tiviakov en Fritz. Dennis de Vreugt debuteerde met een zesde plaats, dankzij overwinningen op Piket en Van der Sterren.

Van John van der Wiel (die achtste werd) was bekend dat hij wist hoe hij een computer moest aanpakken. Hij versloeg Fritz dan ook. Van Wely bleek het ook te weten. De nieuwe kampioen schoof de stelling dicht en dirigeerde al zijn stukken naar de koningsvleugel, zonder dat hij daadwerkelijk mat dreigde. Dat zou de computer namelijk zien. Maar dat er een dodelijke mataanval zou komen, was zo duidelijk, dat toen Van Wely zijn eerste stuk voorwaarts zette, operator Frans Morsch de stekker eruit trok. Fritz zelf had nog steeds niets door. Morsch: “Van Wely heeft vandaag het ideale inti-computerschaak gespeeld.” Daartoe behoorde volgens hem het dichtschuiven van het centrum en het vroegtijdig opvangen van initiatieven van de computer.

Erik van den Doel probeerde het met wit met pretentieloos spel, maar Fritz reageerde daarop wel direct pretentieus en won in vijftien zetten.

 

Reacties

De KNSB in een vroeg persbericht: “De KNSB hoopt met de deelname van Fritz ook aandacht voor het schaken buiten de traditionele sportrubrieken te krijgen.” Ja, die kwam er. Toen Bosboom na vier zetten opgaf, stond dat op de voorpagina van de Telegraaf. Was dat wat het bestuur bedoelde?

De KNSB in een later persbericht: “De opwinding over de deelname van een computer is bijzonder groot. Traditionele schaakjournalisten hebben dit nieuwe idee finaal gekraakt. Anderen, zoals Gari Kasparov, wijzen erop dat deelname van computers onvermijdelijk is. Degenen die zich hiertegen verzetten, zullen een achterhoedegevecht leveren.” Duidelijk een persbericht om vrienden te maken onder de schaakjournalisten.

Van den Herik: “Van Wely heeft laten zien hoe je een computer aanpakt. Programmeurs kunnen hier iets van leren. Het zou goed zijn als mensen ook eens probeerden iets van de computer te leren.” (Gevolgd door een tirade over vastgeroeste journalisten zonder toekomstvisie.)

Van den Herik: “Negen van de elf spelers hebben hun best gedaan en zich professioneel gedragen.”

KNSB-voorzitter Herman Hamers: “Ik werd achter mijn bureau weggetrokken door het RTL-nieuws, dat gebeurt mij niet iedere dag. De balans opmakend ben ik er erg gelukkig mee.”

Sponsor Siem Broekhuis: “Voor het schaken heeft het veel publiciteit opgeleverd. Ik heb nog nooit zo veel televisieploegen gezien, maar de naam Broekhuis is nauwelijks gevallen. Ik kijk er met gemengde gevoelens op terug. Ik denk dat ChessBase de grote winnaar is.”