Wie zijn deze Haarlemse Heren?
Een verrassende vondst deed Casper Woudenberg bij Schaak- en Gowinkel Het Paard, aan de Haarlemmerdijk in Amsterdam. Casper schaakt bij HSG (Hilversum) en werkt op zaterdag bij Het Paard. Groot was dan ook zijn vreugde toen hij deze foto zag, van een HSG-team dat in het seizoen 1951-52 naar de hoofdklasse promoveerde.
De foto kwam terecht bij Wim van der Wijk en mij, omdat wij in 2012 een boek schreven over de 125-jarige geschiedenis van HSG. Wij waren verbaasd. Weliswaar hebben wij weinig oude foto’s, maar er staat werkelijk niemand op van wie wij een vermoeden hebben wie het is. De broers Van Oosterom leken ons jonger dan de jongelui rechtsboven en we vonden dat die er ook helemaal niet op leken. En wij misten graaf Van den Bosch, die op een foto uit die tijd zeker niet zou ontbreken. Trouwens, HSG drong toch pas rond 1960 door tot de hoofdklasse?
Bladerend door oude bondsbladen ontdekte ik dat er in het seizoen na deze foto een Ha.S.G. in de hoofdklasse speelde en een Hi.S.G. in de eerste klasse. Hi.S.G., dat moest onze Hilversumse club zijn, dat lijdt geen twijfel. Wat zal Ha.S.G. dan geweest zijn? Ik vermoedde Haarlem, maar het zou ook Haags Schaak Genootschap kunnen zijn.
Het jubileumboek van het Verenigd Haarlems Schaakgenootschap (1896-1996) bracht mij uitkomst. Het vermeldt rond 1900 de clubs Haarlemsche Schaakvereeniging, Haarlems Schaak Gezelschap, Haarlemse Gymnasiasten Schaakclub, Schaakclub Haarlem-Noord en de Christelijke Schaakclub Haarlem. Daar kwamen later nog tal van clubs bij en in 1958 werd door enkelen van hen een fusieclub opgericht met de logische naam Verenigd Haarlems Schaakgenootschap (VHS). Dat die in 1996 het honderdjarig bestaan vierde is een beetje mal, maar daar gaat het nu niet om. In 2001 fuseerde VHS met Schaakvereniging Schalkwijk tot Schaakvereniging Het Spaarne, die zich nu 122 jaar oud noemt.
Terug naar de foto. Het Haarlems Schaak Gezelschap werd HSG genoemd en in het bondsblad Ha.S.G., ter onderscheiding van de Hilversumse club. Vraag aan de lezers van Schaaksite: wie weet namen te noemen van de heren op de foto?
Het October-1952 nummer van het Tijdschrift van de KNSB bevestigt inderdaad dat het Haarlems S.G. was gepromoveerd naar de Hoofdklasse.
Het Mei-1953 nummer vermeld helaas al weer de degradatie van Ha.S.G. Met vier matchpunten eindigde Ha.S.G. als laatste in de Hoofdklasse. Tegen Utrecht werd gewonnen met 7-3, en een 5-5 gelijkspel was er tegen Max Euwe en L.S.G. De overige wedstrijden gingen echter verloren.
Het Tijdschrijft noemt ook de namen van de spelers van Ha.S.G. en hun uitslagen:
G. Kroone (2½ uit 7)
J. v.d. Hoff (5½ uit 7)
J.P. Verhoeff (2½ uit 6)
F.A. Spinhoven (3½ uit 7)
J.G. Baay (1½ uit 4)
J.H. Marwitz (4 uit 7)
ir. J.J. Elzerman (4 uit 7)
J.J. Bert (2½ uit 6)
G. Kranendonk (2½ uit 6)
P. Verhoeff (1 uit 4)
G. H. Tiemens (0 uit 1)
K.D. v.d. Ouw (0 uit 1)
mr. Snoek Henkemans (0 uit 3)
R.A.G. Davidson (3 uit 4)
Persoonlijk ken ik al deze mensen niet en kan ze dus ook niet koppelen aan de foto. Uit de uitslagen kan ik wel een paar andere dingen afleiden. Kroone was vermoedelijk de clubkampioen, want hij zat steeds aan het eerste bord. Scoorde een remise tegen Euwe in de laatste ronde. Ha.S.G. had een kern van vijf à zes spelers die wel opgewassen waren tegen het niveau van de Hoofdklasse. Met name v.d. Hoff, Spinhoven, Marwitz en Elzerman behaalde respectabele scores. Maar de staartborden en invallers van Ha.S.G. waren te zwak, met uitzondering van Davidson.
Geweldig. Marwitz was een grootheid, volgens mij eindspelcomponist. Spinhoven had een rubriek in het bondsblad, Elzerman zegt me ook wel wat. De namen Kroone en Baay komen me bekend voor, maar geen idee waarvan.
O ja, J.G. Baay, zie ik nu, deed in 1948 mee aan het Nederlands kampioenschap, dat toen nog een kandidatentoernooi was voor de uitdaging van Euwe. Lodewijk Prins won, maar trok zich terug voor de match. Baay werd zesde van de tien. Dus wel een Nederlandse topspeler.
Marwitz (1915-1991) was inderdaad een beroemde eindspelcomponist. Een foto van hem staat op www.arves.org.
Ook van Spinhoven (1908-1989) staat er een foto op de arves-site:
Schilder/tekenaar (rkd.nl/nl/explore/artists/46575) Gerard Kroone (1897-1979) was een zeer sterke speler. Schaakbiografische informatie op www.chessgames.com/player./gerard_kroone.html. Ik heb geen foto van hem kunnen vinden.
Ik heb de foto’s in je reactie gezet. Uitlijnen lukt even niet. Kijk er nog wel naar.
Kroone speelde in 1919 15 partijen tegen de jonge Euwe en verloor maar net met 5-6 en 4 remises. Ook Euwe ging wel eens erg de fout in, wat een troost moet zijn voor alle andere schakers.
[pgn eo=t pd=https://www.schaaksite.nl/wp-content/uploads/2018/12/euwe_kroone_1919.pgn][/pgn]
Ik vraag me overigens af of R.A.G. Davidson familie was van de vooroorlogse meester Jacques Davidson. Zie ook het artiel van Dirk Goes op deze site: www.schaaksite.nl/2016/12/08/jacques-davidson-beroepsschaker/. Misschien een van zijn vier kinderen?
Gerard Kroone was twee keer deelnemer van het NK volgens het Max Euwe Centrum.
In 1924 scoorde hij 3½ uit 9, maar in 1926 veroverde hij met 7 uit 11 de derde plek, na Euwe en Loman.
Tussen 1919 en 1926 speelde Gerard Kroone 23 partijen tegen Max Euwe, waarvan Kroone er 6 won, 5 remise speelde en 12 verloor.
Op de foto moet hij zo’n 55 jaar zijn geweest, wellicht een van de zittende heren.
In mijn eerdere link naar de partijen van Kroone zit een punt teveel; correct is www.chessgames.com/player/gerard_kroone.html.
Afgaand op de foto van Spinhoven die op de Arves-website is te vinden, denk ik dat hij op bovenstaande foto de derde staande persoon van links is. Hij ziet er wat ouder uit dan de 44 jaar die hij geweest moet zijn, maar de gelijkenis is vrij treffend.
En volgens dezelfde methode vermoed ik dat Marwitz op de foto de tweede zittende persoon van links is.
Gerard Kroone wordt vrij uitgebreid besproken in het boek van Peter de Jong over Max Euwe. Er staan in dat boek ook twee foto’s van Kroone, op basis waarvan ik concludeer dat hij op bovenstaande foto de eerste zittende persoon van links moet zijn. Uit het boek van Peter de Jong nog enkele citaten:
Euwe en Kroone hebben in elk geval dertig serieuze partijen tegen elkaar gespeeld waarbij de onderlinge score 20-10 in het voordeel was van Euwe. (…) werd de opkomst van beide spelers met elkaar vergeleken maar maakte Euwe in het begin van de jaren 1920 zoveel progressie dat de uiteindelijke score sterk uiteen liep.
In de periode tot 1933 behaalde ASC acht keer het clubkampioenschap van Nederland. Tot de vaste kern behoorden naast Euwe, Van Hartingsveld, Kroone en Straat.
Toen ik als 11 of 12-jarige in 1968 of 1969 lid van Santpoort werd was Kroone onbetwist de sterkste speler van Santpoort. Kroone was daar tien keer clubkampioen, aldus (inmiddels) veteraan Ouker de Jong op de website van Santpoort. Zie http://www.schaakclubsantpoort.nl/nieuws.php?action=showsNieuws&id=2588. De speler die achter hem staat moet inderdaad Godfried Bomans zijn gespeeld, die in mijn Santpoort-periode voor Bloemendaal speelde.
Bomans overleed op 22-12-1971 na een schaakavond bij zijn club Bloemendaal. Voor mij als jonge schaker wel een schok, omdat hij natuurlijk veel op de T.V. kwam. Ik heb het onderstaande van het Internet gehaald.
Bomans was een verwoed schaker. Dat blijkt op diverse plaatsen in het boek ‘Herinneringen aan Godfried Bomans’, dat een jaar na zijn dood in 1971 werd uitgegeven. In dat boek zijn zelfs twee foto’s opgenomen, waarop Bomans achter het schaakbord zit. De ene foto is uit 1947. Hij zat toen met een pijp in de mond tegenover de oude en eerbiedwaardige K.J.L. Alberdingk Thijm die beter bekend was onder zijn schrijversnaam Lodewijk van Deyssel. De andere foto is uit 1960. Toen schaakte hij een partijtje tegen dr. Max Euwe, de Nederlander die in 1935 in die denksport wereldkampioen was geworden. Erg hoopvol zag het er voor Bomans niet uit. Een vriendelijke heer ter rechterzijde van Bomans lijkt een secondant. De foto is genomen net op het moment dat die man een pion verzet. Dat was niet halverwege de partij, om Bomans een handje te helpen in een hopeloos ingewikkelde stelling, nee, het was de eerste zet. Desalniettemin kijkt Bomans vol aandacht toe, met in zijn rechterhand een pen, in zijn andere hand een sigaret, net boven een asbak. In het genoemde boek is een stuk van E. Spanjaard opgenomen. Hij behoorde een tijdlang tot de beste tien schakers van Nederland en was tientallen jaren schaakpublicist. Hij ontmoette Bomans geregeld in het culturele circuit en op schaaktoernooien. Rond 1950 zagen ze elkaar voor de eerste keer op het Hoogovenschaaktoernooi. Spanjaard schreef dat Bomans met zijn geestige commentaren over het spel meer opzien baarde dan met zijn eigen spel, en ook meer opzien dan de grootmeesters. Omdat de organisatie dat snel door had, drong zij er bij Bomans op aan om na afloop van het toernooi het slotwoord uit te spreken. Nadat eerdere sprekers de directieleden van Hoogovens – die op een verhoging zaten en niet de schaakgrootmeesters – lof hadden toegezwaaid voor hun gulheid als sponsors, stond Bomans op en zei voor een volle zaal: ‘Mijnheer de voorzitter. Ik vind die gulheid niets bijzonders. Zij hebben ten slotte het geld.’ Bomans pauzeerde even, liet een stilte vallen en zei vervolgens: ‘en wij de hersens! (Herinneringen, p. 228)’
Kroone speelde in 1927 en 1928 in het Nederlandse olympiadeteam en scoorde 18 uit 31.
Peter de Jong vermoedt dat de match Euwe-Kroone in 1919 ging om de vraag wie de sterkste speler van ASC was. De match eindigde in 5-5. Daarom werd later dat jaar een tweede match gespeeld, over vijf partijen. Die eindigde in 3-2 voor Euwe. De matches hadden een zeer schommelend verloop met, zoals wimw al schreef, weinig remises.
Ik ben vrij zeker dat de staande man tweede van links Gerard Kranendonk is. Hij speelde later bij de Haarlemse schaakvereniging Het Oosten, omstreeks 1970 een club waarvan het eerste team Hoofdklasse KNSB speelde (met o.a. Kick Langeweg en Rob Faase, teamleider Cees Rothert). Na de teloorgang van die club in de jaren negentig (de resten zijn opgegaan in Kennemer Combinatie) was hij nog een blauwe maandag lid bij HWP Haarlem.
Het Oosten speelde inderdaad één seizoen in de hoofdklasse: 1969-70. Betaalde gastspelers waren Ree, Langeweg en Bouwmeester, die volgens Schaakbulletin 100 gulden per persoon per wedstrijd kregen. Ze verloren geen enkele partij. Tot de eigen spelers behoorde inderdaad Faase en ook de 17-jarige Job de Lange, die later bijna jeugdkampioen van Nederland werd en nog later enorme scores haalde bij Watergraafsmeer. Hij schaakt nu ergens in Brabant, ik heb wel eens mailcontact met hem gehad en oude gegevens voor hem opgezocht. Ook één keer ontmoet, bij het NK-snelschaak voor clubteams in Bunschoten.
Verder Sarink, Van Maanen, twee Bonkenburgen, en twee Herfsten. Invallers Van Kampen, Wolff, C. en J. Rothert, Bronnenberg en Nederkoorn.
Ik vond een partij van Euwe tegen Kroone uit 1921, die niet op die website stond met commentaar. www.youtube.com/watch?v=U0WyDQFLtdU
In 1923 speelden ze nog een match. die Euwe met 3-1 won zonder remises.
@ Johan Hut: Job de Lange speelt al jaren voor Dubbelschaak ’97 uit Boxtel. Recent won hij nog het Huub van Dongen Memorial.
Met een beetje schaamte beken ik dat ik de oplossing gewoon in de kast had staan. Sterker nog, de foto staat in het boekje over VHS (1896-1996) dat ik raadpleegde, maar ik had vooral de eerste hoofdstukken gelezen om te kijken hoe de ontstaansgeschiedenis was en verder wat gebladerd. Maar die pagina over het hoofd gezien. Evert Jan Straat wees me erop. Hier komen ze.
Zittend van links naar rechts: G. Kroone, J.G. Baay, R.A.G. Davidson en G. Snoeck Henkemans.
Staand van links naar rechts: A. Verhoeff, G. Kranendonk, W.J. Saeys, J. van den Hoff, F.A. Spinhoven, J.J. Bert, P.J. Verhoeff, J.P. Verhoeff, J.H. Marwitz en J. de Vries.
Dus Eric César had Kroone goed en Harry Lips had Kranendonk goed.
Leuk om hier een klein stukje Haarlemse schaakgeschiedenis te hebben ontdekt.
Ik zag dat Euwe van 1919 tot zijn WK-match in 1935 maar liefst 23 matches tegen Nederlandse schakers heeft gespeeld en 13 matches tegen schakers uit het buitenland. Tegen de Nederlanders verloor hij nooit, het werd wel gelijk tegen Kroone, Olland en Marchand, de laatsten waren ook een keer Nederlands kampioen. Hij speelde o.a. tegen clubgenoten van Hartingsvelt en Straat, tegen Schelfhout, Weenink, Landau, Noteboom en Jacques Davidson. De laatste heeft op zijn grafsteen in Zorgvlied te Amsterdam zelfs een schaakprobleem laten zetten.
Hierbij de link naar de grafsteen van Jacques Davidson. Er ligt daar ook een zoon van hem begraven, maar met andere initialen dan die op de foto van het Ha.S.G.
Het schaakgraf van Jacques Davidson
De grafsteen van Davidson ben ik eerder tegengekomen (maar ik weet natuurlijk niet meer waar). Daar luidde de oplossing van het probleem niet ‘door het weghalen van de witte koning staat zwart MAT IN ÉÉN ZET’, maar: ‘het is mat in één zet doordat de witte koning ten hemel steeg’, wat natuurlijk veel passender is.
Ik denk niet dat R.A.G. Davidson directe familie van Jacques Davidson is.
In het Haarlems dagblad van 7-11-1938 staat bijvoorbeeld een advertentie waarin een leraar Engels zijn diensten aanbiedt. Het gaat om R.A.G. Davidson (Englishman).
nha.courant.nu/issue/HD/1938-11-07/edition/0/page/3
Ik trof tot een jaar of twintig geleden met regelmaat ene P. Verhoeff op snelschaaktoernooien. Die speelde toen voor Utrecht en kwam vaak samen met Gerard Verholt. Die jongeman die boven de lookalike van Poloegajevsky staat lijkt daar wel op vind ik.
Volgens onderstaand artikel van Dirk Goes had Jacques Davidson 4 kinderen, waarvan één zoon in het familiegraf ligt. Omdat Jacques op driejarige leeftijd met zijn ouders naar London verhuisde, is het goed mogelijk dat één van zijn zoons Engels studeerde. Onderaan deze link kun je het hele artikel van Dirk Goes lezen door op lees verder te klikken. Mogelijk weet Dirk Goes ook meer.
In het uitgebreide interview met Davidson in Het Parool van 10 november 1962, heeft Davidson het over zijn vader, die een hartstochtelijk schaker en leraar talen was en over zijn broer die ook leraar talen is, maar dan in Haarlem