Boekrecensie: Practical Chess Beauty van Yochanan Afek
Vlak voor het toernooi in Groningen plofte een dik pakket op mijn deurmat met daarin het nieuwste boek van IM Yochanan Afek, getiteld ‘Practical Chess Beauty’ van uitgeverij Quality Chess.
De uitgeverij stuurde mij de hardcoverversie toe van dit bijzondere boek van een man die we in Nederland maar al te goed kennen. Afek is al geruime tijd Amsterdammer en ook speelt hij de nodige tijd voor SV Wageningen, waar hij teamgenoot is van onder andere GM Jan Timman.
Voorheen liep hij de deur plat van Karel van Delft in Apeldoorn waar hij – te midden van veel andere trainers – meehielp met het trainen en begeleiden van de sterkste jeugdspelers daar. Schaken is zijn lust en zijn leven en daar heeft deze aimabele en kleurrijke figuur in het Nederlandse schaak vrijwel zijn hele leven mee gevuld. Hij schuimt toernooien af en behalve zelf te spelen, blijkt hij ook op het organisatorische vlak zijn mannetje te staan. Last but not least is hij een liefhebber van eindspelstudies. En niet zomaar: hij is één van de grootste componisten op onze wereldbol die vele honderden studies en problemen heeft bedacht. Waar hij in het bordschaak het niet verder heeft geschopt dan de IM-titel, is hij grootmeester op het gebied van de eindspelcompositie, een titel die niet eenvoudig te behalen valt. We mogen overigens niet vergeten dat hij – ondanks soms matige resultaten op het bord – op zijn 50ste een huzarenstukje uithaalde door (als ik goed geïnformeerd ben) in Parijs een grootmeesternorm te scoren.
Dit boek, dat hij is gaan schrijven na de nodige aandrang van vrienden en bekenden, heeft Afek de hoogtepunten uit zijn ‘over-the-board’-praktijk verbonden met de wonderlijke wereld van de eindspelstudie. Wat mij als trainer erg aanstaat, is dat hij op zoek is naar stellingen die bij wijze van spreken zomaar in een partij op het bord hadden kunnen ontstaan. Nog leuker is dat een ander ‘dwarsverband’ heeft aangelegd tussen de partijspeler én de studiecompositie. Een prachtig voorbeeld wordt aangehaald door zijn landgenoot, de Israëliër Amatzia Avni. De beschrijft met welke mooie wending hij een tegenstander in het eindspel in de val weet te lokken.
Avni, Amatzia – Kagan, Igor
Correct was 3…Kd7 4. Txc5 Txb3 5. Lc1 met gelijk spel.
4. Txb6! axb6
Het idee is dat 6…Ta5 wordt weerlegd met 7. Lxb4+ Kd7 8. Lxa5
7. a8=D Tb3
De mogelijkheid 7…Ta5 wordt beantwoord met 8. Db7+ Kf6 9. Dxb6 met winst.
8. Da4 1-0
De witspeler liet zijn idee zien aan Afek, die hoofdarbiter van het toernooi was. Zijn ogen glommen meteen en hij sprak de volgende woorden: “We should make a study of it”. En hij ging samen met Avni, die ook bekend staat om zijn creativiteit, aan de slag om er een studie van te maken. Het was duidelijk voor Afek dat het torenoffer clean moest zijn, zonder slagzet erin. Al na een half uur kwam hij met het volgende schema:
Poging 1 van Afek
“14 years had passed time since the previous episode, but I’m afraid my reaction was the same: ‘Come on!’ And hurriedly took the move back. ‘What?’ He wanted proof, not a hunch. ‘Well, first of all, 1.Rh3 wins as well, and secondly…’ Maar het werd spoedig duidelijk dat 1. Th3 Txd3+ 2. Kg4 Txh3 3. Lxe5+ Kf7 4. Kxh3 Ke6 was alleen maar een remise en dat er geen ‘secondly’ was…
1…cxd6
1…Txd6 verliest uiteraard na 2. Lxe5+ en Lxd6. En 1…Tc5 2. Lb4 Tc2 3. Td7+ wint ook simpel.
2. d4! exd4 3. c7
met het bekende motief dat we al eerder zagen.
1-0
Bovengenoemde studie evolueerde in de volgende stelling, samengesteld door beide heren. Hij won zelfs de eerste prijs in een studietoernooi.
Amatzia Avni & Jochanan Afek – 1st HM, Tidskrift för Schack
Dit dreigt niet alleen een vernietigend aftrekschaak te geven (Pf7++ gevolgd door Tg7#.
1…dxe5 2. Th1!
2…Dg4!
Er is geen betere zet om iets te doen tegen het aftrekschaak van de koning. Bijvoorbeeld: 2…Df5 3. Kg3+ Dh7 4. Lxe5+ Txe5 5. Txh7+ Kxh7 6. Txe5 wint simpel voor wit.
3. Txg4 Pxg4+ 4. Kg3+ Ph6!
5. Txh6+ Kg7
En deze stelling kennen we al! De twee witte stukken hangen (de toren door de zwarte koning, de loper indirect vanwege de dreiging …Txd3+) en daartegen is alleen de briljante parade bestand.
6. Td6!! cxd6 7. d4! exd4 8. c7 Tc5 9. Lxd4+
en wit brengt zijn c-pion tot promotie.
1-0
Bij het doornemen van dit boek kwam ik zoveel moois tegen dat ik volledig overweldigd werd door de grote hoeveelheid fraaie wendingen. Het viel me op dat Afek een man van weinig woorden is. Hij schrijft geen lange inleidingen, hij begint gewoon met een mooie stelling en legt op instructieve wijze uit wat er aan de hand is. Wel kan hij putten uit een rijkdom aan ervaringen waardoor hij aan hand van een anekdote de lezer meeneemt naar een nieuwe stelling. Veel Nederlanders zullen hun naam tegenkomen in dit boek. Bij het selecteren van het materiaal, keek de schrijver uiteraard naar partijen waarin iets fraais tevoorschijn kwam. En nu hij ook de beschikking heeft over een sterke engine, kwam hij soms iets op het spoor dat destijds onder de oppervlakte was gebleven. Zo miste hij een verborgen, doch fraaie wending tegen Anish Giri, de man die al tijden lang de Nederlandse ranglijst aanvoert. Giri was hier nog erg jong, maar was al begonnen furore te maken.
Giri, Anish – Afek, Yochanan
29…Lxf5!!
had zwart een soort ‘positionele’ remise kunnen bereiken. In de partij volgde 29…Lh7? 30. Df4 Dxf4+ 31. Pxf4 Pd7 32. Pce2 Pxe2 33. Lxe2 Tb8 34. g4 f6 35. g5 fxg5 36. Pe6+ Kf7 37. Th1 Lg8 38. Th6 b5 39. Lh5#.
30. exf5
De vreselijke dreiging … Txf5 verplicht wit tot
31. Dh6+
Omdat na 31. Pxd5? Pe4+ 32. Ke3 Pxd2 met winst volgt. [En niet 32…Pxf5+?? zoals in het boek staat…] 31…Kg8
Vooral niet 31…Ke8?? want dan haalt wit zijn dame uit de paardvork. 32. Dh8+ Kd7 en wint dan wel met 33. Pxd5
32. Dg5+ Kf8
en ook nu is de toren taboe vanwege een paardvork.
1-0
Overigens ging het hier wel om een rapidpartij en dat had misschien wel vermeld mogen worden. De inhoudstabel van het boek, ziet er – in het Nederlands vertaald – als volgt uit:
1. Het ultieme offer
2. Mat
3. Dominantie
4. Vorken
5. Pionnen
6. Paarden
7. Lopers
8. Torens
9. Tussenzetten
10. Systematische manoeuvres
11. Diverse tactiek
12. Positionele remise
13. Minorpromoties
14. Probleem thema’s
15. Pat
Yochanan Afek (foto Harry Gielen)
In vrijwel elk hoofdstuk begint Afek met een of meer partijen of fragmenten uit partijen van hemzelf en daarin leidt hij de lezer langzaam maar zeker naar de wereld van de eindspelstudies. Het hoofdstuk gaat dan over in een paragraaf getiteld ‘My Studies’ waarin hij diverse composities van hemzelf toont met het centrale thema. Hij eindigt met een paragraaf waarin hij meestal vier opgaven presenteert, ook voornamelijk studies, met een vraagstelling. De oplossingen worden onmiddellijk in de paragraaf gepresenteerd.
De hoofdstukken waarin achtereenvolgens de pion, het paard, de loper en de toren centraal worden gesteld doet denken aan de formule van de boeken die hij samen met Hans Böhm heeft samengesteld. De lezer kan zich natuurlijk afvragen waar dan de dame en de koning blijven, maar die komen uiteraard in veel andere studies aan bod. Het is misschien een wat gekunstelde indeling, waar ik als trainer liever meer had gezien van thema’s die in de wereld van de eindspelstudie gangbaar zijn. ‘Dominantie’ is een geliefd thema bijvoorbeeld. En dat heeft hij wat mij betreft uitstekend voor het voetlicht gebracht. Maar misschien was dit dé kans om de subcultuur van de wereld van de eindspelstudie eens mooi voor het voetlicht te brengen. Op de site van ARVES komen we, na even zoeken, een (alfabetische) lijst tegen met thema’s waar de meeste partijspelers ongetwijfeld nooit van gehoord zullen hebben. Zeggen de termen ‘albino pion’, Excelsior pion, Plachutta, Bristol en ga zo maar door, u iets? Afek noemt ze wel in het boek, op het moment dat het motief zich voordoet, maar ik zie helaas geen systematische classificatie. Misschien kon dat ook niet op de manier waarop hij zijn composities wilde tentoonstellen.
Over Bristol gesproken. Dat thema kwam ik ergens in de tekst tegen en hoewel ik er wel eens van gehoord had, wist ik toch meer niet precies wat ik me erbij moest voorstellen. De volgende partij uit Afek’s eigen toernooipraktijk laat fraai zien wat ermee bedoeld wordt. Zijn definitie lijkt wat ingewikkeld: “This is a theme consisting of the following line-clearance manoeuvre: a line-moving piece moves crossing over a critical square, to enable another line-moving piece of the same colour to access that square by moving along the same line”. Maar zoals hij zelf al meteen daarna aangeeft, maakt een voorbeeld alles ook kristalhelder.
Danailov, Silvio – Afek, Yochanan
1…La1!!
Maakt de diagonaal vrij voor de dame! Zwart krijgt hierdoor genoeg tegenspel om remise af te kunnen dwingen.
2. De4
Nu verliest 2. Lxb6? vanwege 2…Db2 3. Lf2 De2+ 4. Kg1 Pxh3+ en zwart wint. 2. Da7? gaat mis na 2…De5 3. Da2 Dc3 is totaal gelijk na de ruil van het zwarte paard tegen wits sterke loper: 2. Db4 Pd3 3. Dd2 Pxf2 4. Dxf2 Zowel 2. Db3 als Dc2 laat 2…Ld4 toe en dan staat zwart bepaald niet minder vanwege zijn reusachtig sterke paard en de witte loper op c6 die volkomen buitenspel staat.
2. Le3 Dc3 is ook dik in orde voor zwart.
2…Kf8
Zwart dekt e7 zodat hij zijn Bristol-manoeuvre met de dame verder kan uitvoeren.
3. Le3 Db2!
Dit is de ‘Bristol’-ruiming in optima forma! Waarna de remise een feit werd. Want na 3…Db2 4. Lxf4 gxf4 5. Dxf4 zwart bereikt het meest effectief gelijkspel door nog een pion te geven: 5…Dc2! 6. Dxh6+ Lg7 7. De3 Dd1+ 8. Kg2 Ld4 en wit heeft niets beter dan een remise door een zetherhaling na 9. Dh6+ Lg7 10. De3 Ld4 11. Dh6+
½-½
Afek schrijft dat hij in een toernooi nooit eerder een partij was tegengekomen waar aan weerszijden een minorpromotie had plaatsgevonden. Totdat hij als deelnemer aan het Schaakfestival in Groningen in 2009 zijn eigen partij met de tegenstander aan het analyseren was. Op dat moment stormde IM Piet Peelen de analysezaal binnen, duidelijk zeer geëmotioneerd, en sprak dat Afek het erg op prijs zou stellen wat er aan het bord van Anne Haast was gebeurd. Zij was toen een jong talent, dat later viermaal Kampioen van Nederland bij de dames zou worden. Hier is wat er gebeurde in de partij. Zwart, die een pion achterstaat, moet met iets bijzonders komen omdat het anders snel voorbij kan zijn.
Gert-Jan Rauw – Anne Haast
40. Pd3 cxd3 41. Kxd3 Kb4 42. Kc2 Kc4 is totaal gelijk.
40…Kb4
40…c2? wordt beantwoord door 41. Pc3+ Kb4 42. Pe2 en wit wint.
41. Kd4 c2 42. Pc3!
42…c1=P!
De eerste minorpromotie. 42…c1=D? verliest natuurlijk na 43. Pa2+.
43. Pd5+ Kb3 44. f4 Pe2+
45. Kc5 leidt ook tot remise. 45…c3 46. Pxc3 Pxc3 47. e5 gxf4 48. gxf4 fxe5 49. fxe5 en er valt voor beide spelers niets te halen.
45…c3 46. Pxc3
Vooral niet 46. Kxe2?? wegens 46…c2 47. Kd2 Kb2 en zwart haalt dame met schaak.
46…Pxc3 47. e5 fxe5 48. fxg5
48. fxe5 Kc4 49. e6 Pd5+ 50. Ke4 g4 is ook remise maar hier moet wit meer zijn best doen.
48…Kc4 49. g6 Kc5!
Uit het schaak op g8.
50. g7 Pd5+ 51. Ke4
Opnieuw moet het komen van een paardvork bij de promotie tot dame.
52. g8=P!
De enige zet om de remise veilig te stellen: de tweede minorpromotie, maar nu aan de andere kant van het bord! 52. Kf5?? Pe7+ 53. Kg5 e4 54. Kf4 Kd5 wint voor zwart.
52…Ke6 53. h3 Pf6+
Als ik dan een klein puntje van kritiek mag uiten. Het boek is gelardeerd met foto’s en dat fleurt de tekst altijd flink op. Bij de foto op pagina 386 zien we vier heren aan een tafel zitten. Het onderschrift: ‘With Jan Timman at Deventer 2018’ is dan misschien een beetje mager. Want achter Timman zit Hans Böhm, toch vaak ‘Mr. Chess Holland’ genoemd ook een erkend liefhebber van studies en last but not least Harold van der Heijden, bij wie de foto thuis gemaakt is. Van der Heijden is niet alleen een grootheid op het gebied van de eindspelstudies, hij heeft een gigantische database van studies samengesteld, een monnikenwerk, dat geleid heeft tot een fantastische verzameling die elke trainer in huis zou moeten halen. Voor slechts € 50,- kunt u 85.619 studies op uw computer zetten via HHdbV.
Conclusie:
Wat mij betreft is Afek geslaagd in zijn opzet om de mooie, artistieke kanten van het schaakspel te laten zien. Hij heeft de verbinding gelegd tussen partijschaak en eindspelstudie, een bijzonder combinatie die niet zo vaak voorkomt. Zijn clubgenoot bij Wageningen, Jan Timman, had was al dit bijzondere pad in geslagen in een paar van zijn boeken. Omdat zij allebei nog volop in de schaakarena actief zijn, voelen zij uitstekend aan wat de partijspeler kan waarderen aan eindspelstudies. En dat niet alleen: het blijkt ook een uitstekende trainingstool te zijn waarin de vaardigheid om te leren rekenen in stellingen aan de hand van het kunnen visualiseren, het inventariseren van de mogelijke kandidaatzetten, het vinden van (verborgen) verdedigingen en het ontdekken van de meest fantasierijke tactische motieven een kunst is die een speler zich op deze manier eigen kan maken. Daarbij helpt het voor partijspelers ook om de pijn van een nederlaag te verzachten als iemand de schoonheid van het spel kan tonen aan de hand van een mooie eindspelstudie. Ik wist dat Afek mooie studies kon maken, hij heeft mij er regelmatig op toernooien eentje laten zien. Maar ik wist niet dat hij er zoveel heeft gemaakt, waarbij de een nog mooier is dan de ander. We besluiten daarom met een studie van zijn hand, opgehangen aan een bijzonder motief dat voorkwam in vijfde partij van de WK-tweekamp tussen Kramnik en Anand.
Kramnik, Vladimir – Anand, Viswanathan
34…Pe3!-+ 35. fxe3
35. h3 Txf1+ 36. Kh2 Txf2-+
35…fxe3
Opgegeven door wit. Want na 35…fxe3 met de dreiging e3-e2 is 36. Tc7□ de enige zet. Maar dan volgt 36…Txc7 37. g3 Tc1 38. Kg2 Tc2+ 39. Kf3 Tf2+-+ en zwart komt een volle toren voor.
0-1
Dat motief staat mij bij als de dag van gisteren, maar ik wist niet dat Afek hiermee aan de slag was gegaan en ik ben zeer onder de indruk van wat hij afgeleverd heeft. Het is een studie met veel technische aspecten die een beroep doen op de eindspelkennis van de oplosser. Ik geef niet alle varianten die Afek in het boek heeft gezet, maar wel de belangrijkste.
Afek, 2nd Prize, Schach 2009.
“Anand’s move” is the most agressive approach and the only way to win.
1…cxd6 2. cxd6 Te1+ 3. Kc2 Te2+ 4. Kc3 Te3+ 5. Kc4 Te4+
5…Kb7 6. d7 Pd6+ (zie analysediagram)
6. Kc5!
6. Kd5? Te1 7. h5 Td1+ 8. Kc5 Tc1+ 9. Kd4 Td1+ 10. Ke5 Te1+ 11. Kf6 Td1 12. Td8 Kb7 met remise.
6…Te5+ 7. Kc6! Te6
9. Kc5!!
De enige winnende zet! Bijvoorbeeld 9. h5? wordt beantwoord met Th6.
Ook 9. Kd5? maakt een ongelooflijke ontsnapping mogelijk: 9…Kb7! 10. Ke5 Th6! 11. d7 Pd6! 12. Tf8! Pf7+! 13. Txf7 Kc7 14. Tf4 Kxd7 en het toreneindspel is wederom remise.
9…Tf5+
9…Kb7 10. d7 Pb6 11. Tb8+ Kxb8 12. d8=D+ Kb7 13. De7+ Kc8 14. h5! wint voor wit.
10. Kd4
10. Kb4? Kb7 11. d7 Pe7! 12. Tb8+ Ka7! 13. Ta8+ Kb7 14. Tb8+ Ka7 met een positionele remise.
10…Kb7 11. d7 Pe7 12. Tb8+ Ka7
en zwart staat machteloos tegen de witte pionnen.
1-0
Boek: Practical Chess Beauty
Auteur: Yochanan Afek
Uitgeverij: Quality Chess
ISBN-nummer: 978-1-78483-075-5
Aantal pagina’s: 464
Gepubliceerd: 28 November 2018
Link naar onze recensenten met hun recensies.
Gaaf! Het is dus niet een boek met (alleen) eindspelstudies, maar vooral een boek met schaakcuriosa. Die dubbele paardpromotie van Anne Haast is geweldig.
Wat betreft Parijs: ik heb een oud artikel van mezelf gevonden. Het was in 2002 en Afek haalde niet alleen een grootmeesternorm, hij won het toernooi. Zijn 7½ uit 9 was opgebouwd uit 3 uit 3 tegen titellozen, aan het begin van het toernooi, gevolgd door 4½ uit 6 tegen grootmeesters. Een TPR van 2677, terwijl hij in dat toernooi de nummer 22 op rating was. Een grootmeesternorm is 2600.
Afgelopen zomer stond Afek bij het HSG Open in gesprek met Evert Jan Straat, die aan hem vroeg wie de sterkste speler was die hij ooit had verslagen in een serieuze partij. Meteen zei ik: dat weet ik. Dat is Rafael Vaganian, in de play-offs van de KNSB-competitie. Vaganian speelde voor De Variant (Breda), Afek voor BSG. Afek vond het leuk dat ik dat nog wist en bevestigde direct dat dat de sterkste was. Vaganian heeft ruimschoots in de top tien van de wereld gestaan en heeft WK-kandidatenmatches gespeeld. Uiteraard heeft Afek ook een grote kennis van schaakgeschiedenis, dus zo’n overwinning is dan extra leuk.