Boekrecensie: The Longest Game
Gaat er niet meteen een belletje rinkelen bij het horen van de titel van het nieuwste boek van Jan Timman? In dat geval brengt de ondertitel soelaas: ‘The Five Kasparov – Karpov Matches for the World Chess Championship’. Een boek over de tweestrijd van de twee K’s, die tussen 1984 en 1990 maar liefst 144 partijen hebben gespeeld in 5 verschillende WK matches. Maar waarom komt het boek nu pas, zo’n 30 jaar na dato? Het idee is afkomstig van Allard Hoogland, de eigenaar van New In Chess. Hij wilde een boek over ‘Money, madness, brilliancies and blunders’.
Timman was in eerste instantie sceptisch, maar zag uiteindelijk genoeg redenen om decennia later de matches nogmaals onder de loep te nemen. Er zijn in de loop der jaren de nodige boeken verschenen over de gevechten tussen de Russische grootheden, maar nog nooit zijn alle vijf de matches in één werk verzameld. Kasparov heeft uitgebreid over zijn ervaringen geschreven, maar hij is uiteraard niet helemaal objectief. Daarnaast zijn de analyses van zijn hand soms moeilijk te doorgronden. Timman kiest voor een lichtere vorm van analyse, waarbij Stockfish helpt om tot nieuwe inzichten te komen.
De auteur van het boek behoeft eigenlijk geen introductie. Timman is negenvoudig Nederlands Kampioen. In het laatste kwart van de vorige eeuw behoorde hij, samen met de hoofdrolspelers in dit boek, tot de sterkste spelers ter wereld. Zijn status als schrijver doet hier niet veel voor onder. Ik kan me nog goed herinneren dat we thuis twee versies hadden liggen van ‘Het groot analyseboek’. Vele boeken volgden, met als meest recente hoogtepunt ‘Timman’s Titans’, dat door de Engelse Schaakfederatie uitgeroepen is tot boek van het jaar in 2017.
Opbouw
Hoe zit het boek in elkaar? Naar mijn idee is voor de meest logische indeling gekozen. Elke match heeft zijn eigen hoofdstuk gekregen, waarin een chronologische volgorde wordt aangehouden.
Hoofdstuk 1: Moscow 1984/85
Hoofdstuk 2: Moscow 1985
Hoofdstuk 3: London/Leningrad 1986
Hoofdstuk 4: Seville 1987
Hoofdstuk 5: New York/Lyon 1990
De hoofdstukken beslaan 60 tot 80 pagina’s en bestaan voor ongeveer driekwart uit analyses. Dat betekent dat niet alle 144 partijen aan bod komen. Timman heeft een selectie gemaakt van 50 partijen en 17 partijfragmenten. Onderstaand voorbeeld is afkomstig uit het eerste hoofdstuk.
Karpov – Kasparov, Moscow 1984 (9)
Kasparov heeft zojuist 46…gxh4? gespeeld. Karpov antwoordde met 47.Pg2!! en won de partij. ‘One of the most brilliant moves in the entire chess history’, aldus Timman.
‘Backgrounds, politics, and personal peculiarities’
Zoals opgemerkt in de inleiding, moest ‘The Longest Game’ niet alleen over de partijen gaan. Elke hoofdstuk wordt ingeleid met de nodige achtergrondinformatie. Wat is de speellocatie? Wie zijn de secondanten van de spelers? Wie is de scheidsrechter? Is er een favoriet? En ga zo maar door. Uit het boek komt duidelijk naar voren dat schaken hoog aangeschreven stond in die tijd. Er werd gespeeld op illustere locaties, met honderden zitplaatsen voor toeschouwers. Daarnaast was het prijzengeld relatief hoog, vooral in de laatste match: 3 miljoen dollar! Dat is drie keer meer dan in de matches die Carlsen tegenwoordig speelt.
Ook wordt er gesproken over complottheorieën. Neem bijvoorbeeld onderstaande stelling, uit het laatste hoofdstuk.
Karpov – Kasparov, New York/Lyon 1990 (19)
Timman betoogt dat Kasparov duidelijk beter staat. Bijna al zijn stukken staan optimaal en hij heeft een betere pionnenstructuur. Dat wit een pion meer heeft, doet er eigenlijk niet toe. Kasparov speelde 39…Tc1 en bood remise aan, wat tot grote verbijstering in de persruimte leidde. Uit analyse blijkt dat zwart zo goed als gewonnen staat na 40.Db2 Da7! 41.Da2 Da4!. Daarnaast hoefde Kasparov nog maar één zet te doen voor de partij afgebroken kon worden, waarna hij en zijn secondanten in alle rust op zoek konden gaan naar de winst. Had de KGB bepaalt dat deze partij in remise zou eindigen?
Meerdere malen in het boek laat Timman andere (groot)meesters aan het woord komen. In dit geval passeren bijvoorbeeld de meningen van Speelman, Spassky (de commentator tijdens de partij), Seirawan, Fischer en Hort de revue. Tevens is de schrijver niet bang zijn eigen mening te ventileren. Kasparov heeft uitgebreid over de matches geschreven, maar dat blijkt niet altijd een waarheidsgetrouwe weergave van de werkelijkheid te zijn. Timman heeft er geen problemen mee de soms paranoïde uitspraken van Kasparov te ontkrachten.
Bijrol van Timman in het verhaal
Kasparov, Karpov en Timman in Amsterdam op 28 april 1987 (Foto: Bart Molendijk, Nationaal Archief / Anefo, CC0)
De hoofdrolspelers in het verhaal zijn logischerwijs Kasparov en Karpov, maar de persoonlijke ervaringen van Timman geven het boek iets extra’s. Zo is bijvoorbeeld te lezen dat Timman samen met Bessel Kok op bezoek gaat bij de villa van Karpov, tijdens de match in Londen. Kok kende Karpov vanwege zijn rol als organisator van het SWIFT toernooi. De spelers waren tijdens de WK matches hermetisch afgesloten van de buitenwereld, dus het was niet makkelijk om het (geheime) telefoonnummer van Karpov te bemachtigen. Toen dat uiteindelijk gelukt was, vertrokken Kok en Timman met een limousine naar het verblijf van Karpov. Hij deed zelf de voordeur open, in trainingspak!
Dit is slecht één van de anekdotes uit het boek. Andere onderwerpen zijn de rol van Klara (de moeder van Kasparov), parapsychologen, Campomanes, de GMA (Grandmaster Association), time-outs en (het verdwijnen van) de vlaggetjes naast het bord. Dit is een mooie toevoeging op het schaaktechnische gedeelte van het boek. Dat gedeelte blijft namelijk centraal staan. De analyses van de partijen nemen gemiddeld zo’n vier pagina’s in beslag (uiteenlopend van één tot negen pagina’s), en zo nu en dan kan Timman het niet laten om een technisch eindspel uit te pluizen.
Karpov – Kasparov, Seville 1987 (7)
Bovenstaand voorbeeld komt uit hoofdstuk 4. Karpov speelde a tempo 58.Ke3, terwijl Kasparov deze zet veroordeelt in zijn boek. Volgens hem wint 58.Ke2. Timmans analyse van deze variant beslaat vervolgens meer dan een pagina, met als conclusie dat wit niks heeft weggeven met de partijzet.
Conclusie
‘The Longest Game’ is een welkome toevoeging aan de schaakliteratuur. Alle hoogtepunten uit de vijf WK matches tussen Kasparov en Karpov worden samengebracht in één boek. Op schaaktechnisch gebied zorgt Timman voor uitstekende analyses, waarbij met grote regelmaat verbeteringen worden gevonden op eerdere bevindingen. Daarnaast is het boek aangekleed met verscheidene boeiende anekdotes, wat de leesbaarheid alleen maar ten goede komt. Kortom, een aanrader!
Boek: The Longest Game
Auteur: Jan Timman
Uitgeverij: New In Chess
ISBN-nummer: 9789056918118
Aantal pagina’s: 365
Gepubliceerd: 19 december 2018
Link naar onze recensenten met hun recensies.
