Eindspelfinesses 56: koning in de box

Krijgt u wel eens een eindspel op het bord in uw partijen? En was u tevreden over de afloop? Of knaagde er iets waarvan u later dacht: “Dat had ik anders kunnen spelen? ”Schaaksite biedt een eindspelrubriek aan waarin u uw kennis kunt opfrissen of eventueel uitbreiden. Herman Grooten praat u op frequente basis bij over diverse eindspelfinesses.

Één van de grote beloften in het huidige jeugdschaak is het Oekraïnse toptalent Tihon Chernyaev (of Tykhon Cherniaiev zoals zijn naam ook wel geschreven wordt). Hij werd vorig jaar jeugdwereldkampioen rapid en blitz in de jeugdcategorie t/m 10 jaar. Geboren 1 maart 2010 heeft hij zijn sporen nu al verdiend.

 

Zo is hij regelmatig op chess.com te zien met een eigen livestream. Hij spreekt al een aardig woordje Engels want, terwijl hij aan het snelschaken is, geeft hij commentaar op zijn zetten.
Op zijn Wikipediapagina valt te lezen dat hij in juni 2018 als 8-jarige de sterke GM Vallejo Pons (2713) in een 10-minutenvluggertje wist te verslaan.

Tihon speelde ook mee in het WK-Kadetten in Spanje waar hij als 8-jarige ook al meedeed in de categorie t/m 10. Daar kwam hij een heel eind door 8 uit 11 te scoren, maar hij eindigde een punt onder de winnaar en moest daarmee genoegen nemen met de 13de plaats. Toen ik de naam Cherniaiev zag, ging er bij mij een belletje rinkelen. Want had mijn vriendin, Petra Schuurman, niet tegen een grootmeester Cherniaev gespeeld in het toernooi van Hastings 2006? Zou dat toevallig de vader van dit jonge talent kunnen zijn? Zijn voornaam is Alexander. Enig research levert op dat het hier gaat om een Rus, die niet de vader van Tihon is. Die blijkt Sergey te heten en komt uit de Oekraïne, zoals zijn zoon.

De partij tegen de Russische grootmeester bleek een bijzonder motief te bevatten in het eindspel. Dat kwam pas in de analyse naar voren. Een zet, die Petra sterk overwoog om te spelen, maar helaas niet deed. Ze had daarmee niet alleen de partij kunnen redden, maar zelfs kunnen winnen! Dat had te maken met een bijzondere gevangenis waarin de zwarte koning terecht zou komen. Die zou er dan zo uitgezien hebben:

 

De zwarte koning zit gevangen en kan niet uit zijn gevangenis ontsnappen. De velden die groen gemarkeerd zijn, kan hij betreden. Op rode velden kan hij domweg niet komen.

Dan gaan we nu kijken naar het fragment waarin dit allemaal op het bord had kunnen komen.

 

Schuurman, Petra – Cherniaev, Alexander

Na een enerverende partij met mooie hoogten en diepe dalen is deze stelling op het bord verschenen. Wit staat een kwaliteit tegen een pion achter, maar zij heeft een reusachtige vrijpion op d7 die voor genoeg compensatie zorgt. Wat heet! Die pion is een machtig wapen en wit staat hier op winst. Uiteraard had zij gekeken naar
53. d6!
en dat blijkt een wonderbaarlijk sterke zet te zijn. Helaas grijpt Petra in de uitvluggerfase mis. 53. Tc4?? Haar commentaar, direct na de partij was: “hiermee geef ik de winst (!) weg….”. Er viel inderdaad nog een overwinning te behalen en nog wel op zeer kunstige wijze. Er volgde nu 53…f3! Dat wordt nu inderdaad de belangrijkste pion van het bord. 54. Tc8 Texd7 55. Lxd7 Txd7 En opgegeven. De f-pion valt niet meer af te stoppen. [55…Txd7 56. Tc2 Txd5 57. Tf2 Td3 58. Kc2 Tc3+ en er valt niets meer te behalen voor wit.] 53…Tf7
De enige zet. Na 53…Texd7 54. Lxd7 Txd7 55. Tc7 Tf7 56. d7 f3 57. d8=D staat wit op winst.
53…Te3 54. Tc8 verliest nu simpel voor zwart.
54. Tc8 Tff8
Nu volgt er iets opmerkelijks. Wit ruilt de torens af, hetgeen meestal niet aan te bevelen is als je materiaal achter staat. Maar hier is het heel sterk.
55. Txd8 Txd8 56. Kc2

De koning stapt in het vierkant van zwarts f-pion. Anders zou zwart die gebruiken als afleider om pion d7 op te kunnen ruimen.
56…f3
De grap is nu eigenlijk dat zwart de koning niet kan gebruiken, dus ook niet met 56…Kf7 want wit antwoordt sterk met 57. Lc4+ Kg7 58. Le6 (zie analysediagram)
en houdt daarmee de zwarte koning gevangen. Deze stelling laat ons thema ‘Koning in de box’ goed zien. De loper houdt in samenwerking met drie pionnen zowel de zwarte koning gevangen als dat hij de zwarte toren bindt aan veld d8. Met zo weinig tegenspel is het niet gek dat wit gewonnen staat. Hij moet eerst de zwarte f-pion onschadelijk maken met de koning en daarna kan die het hele bord over wandelen. Hij loopt dan ongehinderd naar c7 om promotie af te dwingen.
57. Kd2 f2 58. Ke2 Tf8 59. Kf1
Net op tijd heeft wit de pion af kunnen stoppen. Het is nu echter de vraag hoe wit die pion onschadelijk kan maken.
59…Kh8
Deze zet geeft eigenlijk een trieste aanblik voor zwart. De zwarte koning kan niet ontsnappen uit zijn gevangenis en de zwarte toren kan nooit actief worden omdat hij op de onderste rij moet blijven om pion d7 van promotie af te houden. Maar de vraag is natuurlijk: hoe komt wit verder? Het antwoord kunnen geven door onderstaand idee te laten zien. Opnieuw komt de zwarte koning opgesloten te zitten in zijn hok na 59…Kf7 60. Lc4+ Kg7 61. Le6
60. Lc6 Kg7 61. Lf3
Een belangrijke poging is nu
61…Kf7!
maar dan begint wit opnieuw aan een indrukwekkend tempospelletje.
Na 61…Td8 volgt 62. Lg4 Tf8 63. Le6!! (zie analysediagram)
met zetdwang! Als de toren terug naar d8 gaat, valt pion f2. En na 63…Kh8 heeft wit het ingenieuze 64. Lf7! met de dreiging Le8. 64…Td8 65. Le8!met winst. Het opmerkelijke is dat de koning nog altijd niet uit zijn ‘box’ kan ontsnappen.
62. Ld5+ Kg7 63. Le6!!
en wit wint op de hierboven aangegeven manier.
0-1

Hoewel de partij verloren was gegaan, vonden we het toch een fraai motief dat we hebben omgedoopt tot ‘koning in de box’. De vraag is natuurlijk of dit soort gevallen vaker voorkomen in het eindspel. En inderdaad, ik herinnerde me ook een partij waarin een koning als het ware ‘gevangen’ stond tussen eigen en vijandelijke stukken waardoor hij niet mee kon doen aan de strijd. Ook daar moest de monarch lijdzaam toezien hoe zijn collega het hele bord over kon marcheren. Het gaat om de volgende partij:

 

Böhm, Hans – Hodgson, Julian M

Hodgson heeft zich van het zogenaamde Egelsysteem bediend. Daarbij heeft hij het originele plan dat Fischer ooit tegen Andersson introduceerde van stal gehaal om met … Kh8, … Tg8 en … g5 operaties op de koningsvleugel te gaan spelen. Nu besluit hij om een pion weg te geven in ruil voor het veroveren van de zwarte velden. Het blijkt een zeer diepzinnig concept te zijn.
24…Lf6! 25. Dxd6 Dxd6 26. Txd6 Lxc3
Wit kan nu niet zo goed doorslaan op d7 en dus moet hij zijn zwartveldige loper inleveren. Dat blijkt een enorme concessie te zijn.
27. Lxg3
27. Txd7?! werkt niet vanwege 27…Lxe1 28. Lxe1 Pxe2+ 29. Kf1 f5 30. Txg7 Kxg7 31. Kxe2 fxe4 en zwart is een kwaliteit voor gekomen.
27…hxg3 28. Tc1 Lb4 29. Txd7 f5 30. Txg7 Txg7
De loper dreigt naar c5 te gaan waar hij voortreffelijk staat.
31. Pf1
31. Pc2 blijkt achteraf een betere optie te zijn.
31…Lc5+ 32. Kh1 Lf2
De witte koning is vanaf nu ‘eeuwig’ opgesloten in de hoek. Koning in de box dus!
33. Td1
Böhm neemt heel terecht de d-lijn in handen.
33…fxe4 34. Td8+ Kh7 35. Pd2 Kg6!
“I’m a King up”, zei Hodgson na afloop van deze partij. Inderdaad doet de witte koning niet mee aan de strijd, terwijl die van zwart vrijwel ongehinderd door het centrum loopt. Vooral geen 35…exf3?? wegens 36. Ld3+ Kh6 37. Th8+ Th7 38. Txh7# en zwart is mat gezet!
36. fxe4 Kf6 37. Lg4 Te7
Hij wil graag …Ke5 spelen, zonder gehinderd te worden door Te8.
38. b4
Wit moet iets. Hij creëert hiermee veld b3 voor zijn paard. Maar het betekent wel een verzwakking van de pionnenstructuur. Misschien viel de stelling nog wel te spelen na 38. Tf8+ Ke5 39. Pf3+ Kxe4 40. Pxg5+ en hoewel zwart hier ook de betere kansen zou moeten hebben, lijkt zwarts taak toch aanzienlijk zwaarder om iets te bewijzen. Een voorbeeld: 40…Kd4 41. Lf3 e5 42. Td8+ Ke3 en ook hier is wit danig in de problemen.
38…a5! 39. b5
Na bijvoorbeeld 39. a3 axb4 40. axb4 krijgt zwart er nog een open lijn bij en dat werkt in zijn voordeel. Want als de toren op de eerste rij kan komen, is wit de pineut.
39…Ke5
Daar komt de koning!
40. Lf3
Er valt eigenlijk geen zinnig plan te bedenken voor wit. Beter lijkt weer 40. Pf3+ maar na 40…Kf4 41. Tf8+ Kxe4 42. Pxg5+ Kd4 lijkt de situatie ook problematisch voor wit.
40…Kf4 41. a4 Tc7 42. e5
Hij doet een poging om uit te breken, maar dat wordt koeltjes opgevangen.
42…Kxe5
Merk op dat zwart liever geen 42…Lxf3 speelt, want dan zou wit in elk geval zijn koning een plekje kunnen geven na 43. gxf3 Overigens zou er hier ook geen redden aan zijn in het resterende eindspel, want na 43…Le3 44. Kg2 Lxd2 45. Txd2 Txc4 zijn zwarts winstkansen ook erg groot. Wit kan nog vechten met 46. Td6
43. Td3
43…Ld5!
Dit heeft Hodgson uitstekend gezien. Als zijn toren binnen kan komen op de onderste rij van wit, is het definitief gedaan.
44. Lxd5 exd5 45. Txd5+ Kf4
Nu is de e-lijn open gekomen, maar ook dreigt er onder omstandigheden …Le3 (om het paard te ruilen en dan …Txc4 te kunnen spelen) of zelfs …f4, waarna er matkansen via de h-lijn kunnen ontstaan.
46. Td3 g4
Daar gaan we al! 46…Te7 47. Tf3+ is uitstel van executie.
47. Td8 Te7
Maar nu wordt het een lastig verhaal: wat te doen tegen …Te1+.
48. Tf8+ Kg5 49. h4+ Kxh4 50. Pf1 Te1 51. Th8+ Kg5 52. Th5+
Böhm houdt wel van een geintje, want hier riep de witspeler: “Pat!” En nadat deze claim afgewimpeld was, gaf hij zich gewonnen…
0-1

Bovenstaande fragmenten via de viewer:

Twee aardige voorbeelden van een ‘koning in de box’. Als de bezoeker van Schaaksite ergens ook een dergelijk thema heeft gezien, of zelfs in een eigen partij op het bord heeft gekregen, houden wij ons aanbevolen!

 

Als toegift een paar rapid- en snelschaakpartijen van het jonge talent: