Gespot 93: Pal Benko en de ‘Fischer Challenge’
Bij het grasduinen in schaakboeken, het doorbladeren van schaaktijdschriften, het surfen op het internet, het bekijken van schaakfilmpjes valt het oog wel eens op interessante stellingen, bijzondere voorvallen, geniale zetten en grappige blunders. In deze rubriek wil ik u die graag voorleggen. Bent u ook iets tegengekomen? Laat het ons weten.
Op 26 augustus van dit jaar is de beroemde grootmeester en eindspelcomponist Pal Benko overleden. Hij werd 91 jaar. Oorspronkelijk werd zijn naam zo geschreven: Pál Benkő maar in de lange tijd dat hij in de Amerika woonde heeft hij het accentje en trema maar laten vallen en dat doe ik dan ook maar.
Benko werd op 14 juli 1928 geboren in Amiens (Frankrijk) waar zijn Hongaarse ouders op vakantie waren, maar hij groeide op in Hongarije. Hij probeerde zijn geboorteland in 1952 (dat toen Communistisch was) te ontvluchten maar hij werd gevangen genomen en zat maar liefst 16 maanden vast. Uiteindelijk lukte het wel om in 1958 naar de Verenigde Staten te vluchten. Datzelfde jaar werd hij door de Fide benoemd tot grootmeester. Zijn grootste prestatie was om zich te kwalificeren voor het Kandidatentoernooi in 1959 en 1962, waarin acht van ’s werelds beste spelers deelnamen. Hij gaf zijn plaats op in 1971 om Bobby Fischer toe te kunnen laten in dat Interzonale toernooi. Zoals bekend won Fischer dat met grote overmacht en liep hij daarna in de Kandidatenmatches ook over Mark Taimanov (6-0), Bent Larsen (6-0) en Tigran Petrosian (5,5-2,5) heen om daarna in de WK-tweekamp de regerend wereldkampioen Boris Spassky ook ruim te verslaan en zo de wereldtitel te veroveren. Benko kreeg zijn naam verbonden aan een opening die wij in het Nederlands kennen als het Wolgagambiet.
1. d4 Pf6 2. c4 c5 3. d5 b5
Mocht het u interesseren. Ik heb daar drie artikelen over geschreven in Schaakmagazine die u via Schaaksite kunt bekijken:
- Achtergronden van het Wolgagambiet 1
- Achtergronden van het Wolgagambiet 2
- Een verhandeling over het Wolgagambiet
Toen hij op latere leeftijd terugkeerde naar Hongarije werd hij trainer van spelers uit dit land die later ook zeer bekend werden zoals de Polgar zusjes en Peter Leko. De opening is tot op de dag van vandaag zeer populair en wordt door sterke grootmeesters gespeeld.
Benko kreeg ook op een andere wijze naamsbekendheid, omdat hij zich intensief bezighield met het componeren van eindspelstudies en schaakproblemen. Van die laatste discipline zijn de meeste partijspelers niet zo gecharmeerd (wat heeft het voor zin om mat in drie op te lossen als je het halve bord aan materiaal voorstaat) maar toch blijken deze problemen in een behoefte te voorzien. Zo is er een beroemde anekdote bekend waarbij Benko zelf het volgende zegt:
“Toen ik begon met het componeren van schaakproblemen, was mijn interesse vooral gericht op composities die drie zetten diep of langer waren. Een van hen was het volgende probleem dat ik als tiener componeerde. Het werd vele malen gepubliceerd, omdat de oorspronkelijke opzet zowel probleemoplossers als toernooispelers aansprak. Tijdens de Olympiade (in Lugano 1968), waar Bobby Fischer aanwezig was, heb ik met hem gewed dat hij het probleem niet binnen 30 minuten kon oplossen. Na verloop van tijd raakte Fischer geïrriteerd en eiste het antwoord te zien. Toen ik het hem liet zien, stond hij erop dat er andere oplossingen moesten bestaan. Dit leidde natuurlijk tot een nieuwe weddenschap! Na meer tijd werd hij gedwongen om beide verloren weddenschappen te betalen. Het ging om de volgende stelling:
Pal Benko, Chess Life 1968 – Mat in drie
Het is eigenlijk een fraai geheel. Wit staat met zijn vier stukken in de beginstelling, de zwarte koning staat midden op het bord. Het lijkt daarom vrij onmogelijk om die koning in drie zetten te ‘vangen’. Maar Benko vond hoe dat kon en zocht met het probleem de publiciteit.
1. Lc4! Ke5
1…Kf5 (zie analysediagram)
2. Dd5+ Kf6 3. Dg5# 1-0
Dit werd al snel de ‘Fischer Challenge’ genoemd. De tiener Pal Benko zou echter nooit hebben kunnen vermoeden hoeveel mensen hebben genoten van een van zijn eerste composities. Het probleem is vooral mooi vanwege zijn esthetische eenvoud en charme. Het was natuurlijk ook wel bijzonder dat Fischer het probleem niet binnen een half uur heeft kunnen oplossen. Benko was echter niet tevreden. Zoals hierboven al aangegeven was hij erachter gekomen dat er bij de tweede zet een zogenaamde dual mogelijk is. Een dual betekent in deze wereld van de composities dat er een nevenoplossing is die tot hetzelfde doel leidt. En dat wordt gezien als minder fraai.
Een van de oprichters van Chessbase in Hamburg is Frederic Friedel. Die onderhield een nauw contact met Benko en heeft diverse artikelen over en met hem gemaakt. De ‘Fischer challenge’ is een van de bijzondere items die Friedel heeft aangehaald. En na al die jaren leek het hem een goed idee om de bezoekers van de website eens uit te dagen om een probleem te componeren dat zoveel mogelijk zou lijken op Benko’s oorspronkelijke stelling. Maar dan wel een probleem waarin de dual eruit gehaald is. Er kwamen veel inzendingen binnen en in het artikel “Benko problem revisited” beschrijft Friedel de diverse pogingen.
En er wordt ook een winnaar aangewezen. De prijs ging naar Gregor Werner uit Worms die slechts één simpele pion heeft toegevoegd om de dual eruit te halen. Helaas blijkt dat ook dit probleem een klein schoonheidsfoutje bevat.
Gregor Werner 2019
1…Kf5 Nu is 2. Df3+ de enige zet die het mat in twee afdwingt. [De componist is erin geslaagd om de zet 2. Dh5+ te elimineren. Want vanwege de pion op e5 kan de koning nu vluchten naar e4: 2…Ke4 en wit kan geen Dd5# mat geven (vanwege die bewuste pion).] 2…Kg6 [2…Kxe5 3. Df4#] 3. Df7# (zie analysediagram)
2. Dd5+ Kf6 3. Dg5# 1-0
Het is knap dat de dual verdwenen is maar de jury in de probleemsport is keihard. Dit schoonheidsfoutje moet er toch nog uitgehaald worden. Alle problemen die ingestuurd werden, waren bekeken door ‘probleemexpert’ Werner Keym.
En dan wordt duidelijk dat Friedel ook ‘probleemexperts’ heeft uitgedaagd om deze beroemde ‘Fischer Challenge’ te fixen. Maar ondanks verwoede pogingen van diverse componisten blijkt dat Benko zelf de ‘heilige graal’ in handen lijkt te hebben. Nu, zelfs na zijn dood, heeft de publicatie nog niet plaatsgevonden. Friedel wacht er bewust mee, misschien ook om de onsterfelijkheid van Benko te willen onderstrepen. Dat zal Benko sowieso zijn, want zijn Benkogambiet is nog steeds zeer speelbaar voor zwart.
We sluiten af met een paar mooie studies van Pal Benko (met dank aan de eindspeldatabase van Harold van der Heijden). Uiteraard mag u ze eerst zelf proberen op te lossen. Ze zijn niet makkelijk maar wel heel fraai!
Benko 1999
Benko 1989
Benko 2000
Benko 1989
Benko 1992
Benko 1989
Benko 1985
(Bron van de eerste foto is onbekend, de tweede foto is van Chessbase)
Het staat me bij (maar waar heb ik dat in godsnaam nou gelezen…?) dat de ‘Fischer-challenge’ ook zo genoemd werd (door wie?) omdat Fischer indertijd furore maakte met 6 Lc4 tegen de Najdorf. In dat geval is elke verbetering van het oorspronkelijke probleem (witte stukken in de beginstelling) eigenlijk een verslechtering. Dan liever een dual.
De grap van Benko was eigenlijk dat hij later tegen Fischer zei dat hij het antwoord niet zou kunnen vinden omdat hij in de 1.e4 e5 openingen vrijwel altijd Lb5 (Spaans) speelde en vrijwel nooit Lc4. Overigens heb ik een fraaie partij van Fischer met het Evansgambiet in mijn collectie zitten.
Bij 1. e4 e5 was het altijd Spaans dus Lb5. Maar in het Siciliaans speelde Fischer vaak Lc4. Hij dacht zelf dat ie met die zet tegen god remise kon maken :-). Met zwart had ie volgens hem geen kans.
Prachtig artikel, vooral de Fischer challenge is bijzonder. Maar ook die andere studies zijn werkelijk prachtig.
Overigens was het interzone toernooi in Palma de Mallorca waarvoor Benko was geplaatst, maar zijn plek afstond aan Fischer, niet in 1971 maar in 1970. In 1971 werden de matches van het kandidatentoernooi gespeeld. En in de finale won Fischer van Petrosjan met 6,5-2,5 en niet met 5,5-2,5.
Ja, 6,5. Dan had die match dus over twaalf partijen moeten gaan, terwijl de voorgaande matches (6-0) over tien partijen moesten gaan.
1971 Candidates matches[edit]
Petrosian as the loser of the last championship match and Korchnoi as runner-up of the previous Candidates final were seeded directly into the Candidates match stage, and were joined by the top six from the Interzonal. In the Petrosian–Hübner quarterfinal in Seville, Hübner withdrew from the match after a loss in the 7th game due to noise complaints.[47]
Fischer’s 6-0-0 defeats of both Mark Taimanov and Bent Larsen were unprecedented at this level of chess. His loss in game 2 versus Tigran Petrosian ended a 20-game winning streak.
Fischer’s victory earned him the right to challenge reigning champion Spassky for the title.
De finale van de kandidatenmatches in 1971 ging over 12 partijen, wat ik me ook nog wel herinner.