Rotterdam 1999, een schaakstad van mondiale allure
Dit is het laatste artikel in een serie van vier. Begonnen als een uitgebreide reactie op het eerste artikel uit de serie Schaakhistorie van Johan Hut. Dit ging over het NK 2000 waaraan een computer meedeed. Het NK 1998 was de aanloop naar het NK 1999 waaraan voor het eerst een vrouw meedeed, Zhao Qin Peng. De meningen hierover waren verdeeld. 1999 was ook het jaar waarop het NK Dames (Klassiek en Rapid) meer aandacht kreeg en op unieke locaties werd gespeeld. Dit mede als gevolg van felle kritiek van de dames aangevoerd door Erika Sziva. Als rode draad in de stukken de wankele balans tussen de belangen van de schaaksport, de sponsors en de media. Er gebeurde in 1999 meer spectaculairs en opzienbarends in Rotterdam. De kop van dit artikel heb ik niet zelf verzonnen, zo dachten destijds veel (schaak)journalisten die de bijzondere schaaksevenementen bijwoonden.
Lex Jongsma schreef in een van zijn columns in de Telegraaf:
‘Met het noemen van de naam van die stad accentueer ik de scherpste tournure in het Nederlandse schaakleven: Rotterdam!’
Reactie op het artikel over het NK Algemeen 1999
In het vorige artikel meldde Johan Hut in de commentaarbox:
‘Wat weinig bekend is, is dat Peng op het moment dat ze de wildcard kreeg, op plaats 20 van de Nederlandse ranglijst stond. Met twaalf deelnemers aan het NK was haar deelname dus helemaal niet zo bijzonder. Er werden maar een paar spelers gepasseerd en dat mag altijd bij een wildcard.’
Zhao Qin Peng had zelf ook een soortgelijke uitspraak gedaan in een interview met Dirk Jan ten Geuzendam in Vrij Nederland. Op zich een juiste constatering maar gaat m.i. voorbij aan de dringende wens van de KNSB en de sponsor om meer publiciteit te genereren en daarom koos men bewust om mevrouw Peng een wildcard te geven en enkele mannen bewust te passeren. Toernooien moesten spektakel uitstralen vond Faber. De keuze voor een vrouw was een unicum, en is dit nog steeds. Peng was overigens al eerder in beeld bij de sponsor, Broekhuis Training, toen zij meedeed aan het kandidatentoernooi voor dames in Groningen! Ook zou Siem Broekhuis er voor zorgen dat zij een plaats kreeg in het meesterklasseteam van Rotterdam. Ook daar was zij toen de enige vrouw en het eerste jaar dat zij meedeed werden ze ook nog eens kampioen! Lang niet iedereen was het eens met de keuze van een vrouw.
Hans Ree kopte boven zijn verslag in de NRC: Schaakster Peng verdringt mannen bij NK
Na alles goed op een rijtje te hebben gezet besloot hij zijn verslag met:
‘De positieve discriminatie van de vrouw brengt een nieuw element in de schaakwereld dat er eigenlijk niet in thuishoort.’
8 juni 1999 was blunderdag op het NK Algemeen. De een gaf een stuk weg, de ander een kwaliteit of verpeste zijn opening. Peng ging hier overheen door een toren weg te geven aan Nikolic, die de laatste Nederlands kampioen van de 20ste eeuw zou worden. Rupert v.d. Linden legde dit in een fraaie tekening vast.
Euro-Chess ‘99
Broekhuis Training sponsorde ook Euro-Chess ’99 een toernooi voor gehandicapte kinderen dat in de eerste weken van mei in Rotterdam werd gehouden. Hans Böhm en Jan Timman hadden toegezegd om hieraan ook een bijdrage te leveren.
NK Dames 1999
Het ging niet goed met het vrouwenschaak, de schaaksters waren niet te spreken over de inzet van de KNSB en de voorwaarden voor een NK lieten ook te wensen over. De dames hadden in Elista een verdienstelijke vierde plaats behaald op de schaakolympiade en wilden graag eens weten wat de KNSB nu met dit succes ging doen. In 1998 stuurde meervoudig dameskampioen Erika Sziva een brandbrief naar de KNSB. De inhoud loog er niet om.
Dirk Jan ten Geuzendam in Vrij Nederland:
‘Het liefst wilde ze een aardbeving zien. Dat schreef Erika Sziva een jaar geleden aan het slot van een open brief aan de schaakbond, waarin ze in duidelijke taal uitlegde hoe treurig het met het Nederlandse vrouwenschaak was gesteld. Lamlendigheid en desinteresse bepaalde volgens haar alom het beleid.’
In Schaakmagazine legde Sytze Faber, het nieuwe KNSB-bestuurslid, in een interview aan Minze bij de Weg, het volgende uit:
Vrouwen
Het gaat niet goed met het vrouwenschaak. Maar vijf procent van de KNSB-leden is vrouw.
‘Toch hebben we de laatste tijd internationaal goed gescoord’.
Als je het cynisch zegt: met import.
‘Maar dat neemt de impact van de prestatie niet weg en daar moet je gebruik van maken. Vergelijk het met voetballen. Het Nederlands elftal heeft ook vijf of zes basisspelers van allochtone afkomst. Je moet proberen de kwaliteiten die je in huis hebt te benutten’.
Er is door de vrouwen vaak gezegd dat de bond niets voor hen doet.
‘Daarom heb ik er ook extra energie in gestoken om iets goeds van de grond te krijgen. Het vrouwenkampioenschap scoorde de laatste jaren door het ratingverschil tussen de deelnemers niet zo goed. We hebben dit ondervangen door een dubbelrondige zeskamp te organiseren. En met Holland Casino Rotterdam hebben we daarvoor een goede sponsor. De sponsor zei ook:’ zes dames, drie tafels, is dat niet wat weinig? Daarom organiseren we er naast een knock-out toernooi met 32 speelsters. De finalistes gaan naar het kampioenschap van volgend jaar. Het hangt nu van de vrouwen af of dat lukt. Zo niet, dan is dit een blamage voor het vrouwenschaak. Dit moet kunnen lukken. Werkt het niet dan hebben we het in ieder geval geprobeerd, al zijn we dan misschien een sponsor kwijt. Maar ik verwacht dat het goed gaat. En ik hoop dat de schaakjournalistiek, allemaal mannen, er aan meewerkt.’
Deelnemers aan het NK Dames
Dit NK had de sterkste bezetting allertijden, het volledige olympiadeteam deed hieraan mee. Zhao Qin Peng, Erika Sziva, Tea Lanchava, Linda Jap Tjoen San, Iwona Bos en Mariska de Mie. Mariska had tijdens het NK Algemeen in het Rotterdamse Bibliotheektheater een beslissingsmatch gespeeld tegen Esther de Kleuver. Mariska had beide partijen gewonnen. De KNSB, Rotterdam Topsport en Broekhuistraining hadden rond het NK Algemeen in het Bibliotheektheater de handen ineen geslagen en een nieuwe locatie en sponsors gevonden voor het NK Dames. Het Holland Casino in Rotterdam en het weekblad Opzij.
Het spelen in Holland Casino, het gokpaleis, vonden de dames een verademing. Ze speelden al jaren hiervoor in een achterafzaaltje van een sporthal in Rheden waar dit NK Schaken samen met het NK Dammen werd georganiseerd. Er waren nauwelijks sponsors en dus ook weinig geld. Het was dan ook niet raar dat de dames het maar niets vonden. Erika Sziva zei eens in een interview: ‘ Daar (in Rheden) kwam geen kip kijken’.
Het spelen in zo’n luxe omgeving in een grote stad gaf een geweldige uitstraling waar pers en publiek wel op afkwamen. Een uitspraak van Sytze Faber in die tijd was dat het NK Dames niet op het platteland thuishoorde. Schaken ademde stedelijk volgens hem. Het ging de dames niet om de luxe maar wel om de aandacht en om promotie voor het damesschaak. En natuurlijk om een beter prijzengeld.
(In 2020 is Holland Casino betrokken bij het Europees Bedrijvenkampioenschap dat eind juni in Rotterdam zal worden gehouden onder regie van een bekende Nederlander.)
Simultaan zwanger
Een bijzonderheid was dat zowel Zhao Qin Peng als Erika Sziva in blijde verwachting waren. Dit was een van de redenen waarom Peng, in haar vergevorderde stadium van zwangerschap, niet in haar beste vorm stak. Ook Erika vond het moeilijk om met een dikke buik lang achter het schaakbord te zitten omdat haar rug dan pijn ging doen. En voor beide dames gold dat het erg vermoeiend was.
Erika Sziva weer kampioen
De strijd ging tussen Erika Sziva, Tea Lanchava en Zhao Qin Peng. Erika liet er geen twijfel over bestaan dat zij weer de beste was, voor de vijfde keer al weer. Zij prolongeerde haar titel uit 1998. Haar eerste titel stamt uit 1992. Alhoewel Peng in 1997 voor de eerste keer kampioen was geworden deed zij in 1998 niet mee.
Fred van der Vliet in het Rotterdams Dagblad hierover:
‘Wellicht was er in haar schuur geen ruimte meer voor nog een fiets, maar waarschijnlijker is dat zij de eerste prijs te laag vond (1000 gulden en een fiets).’ Zij was tenslotte professioneel schaker.
Er was een mooie eerste prijs, mede door co-sponsoring van het weekblad Opzij. Opzij verzette zich al jaren tegen het vooroordeel dat vrouwen niet kunnen schaken.
Erika kreeg voor haar vijfde schaaktitel een bedrag van 2500 gulden en een kostbaar schaakspel van Swarovski.
Knock-out toernooi
Naast het NK werd er een knock-out toernooi gehouden tussen 32 dames en meisjes. Aanvankelijk werd er schamper over gedaan, ze zouden nooit 32 deelnemers bij elkaar krijgen. Maar dit was buiten de waard, Cora van der Zanden, gerekend. Zij was toernooidirecteur en belde veel dames en meisjes persoonlijk op. En met succes. Van veel oud-kampioenen (zoals o.a. Corrie Vreeken, Carla Bruinenberg en Jessica Harmsen) tot talentvolle piepjonge meisjes deden mee. De finalisten konden zich plaatsen voor het NK van 2000.
Dit toernooi werd geopend door twee Kamerleden : Erica Terpstra en Femke Halsema. Het werd afgesloten door Fenny Heemskerk (80). Een toernooi van vrouwen, voor vrouwen en door vrouwen!
De giganten Kasparov en Timman speelden containerschaak
Traditioneel vinden in het eerste weekend van september in Rotterdam de Wereldhavendagen plaats. Een hoogtepunt van het bruisende maritieme festival in 1999 was de eerste schaakpartij met echte containers. Niemand minder dan de oud-wereldkampioen Gary Kasparov nam het op tegen Jan Timman, the best of the West. Op de ECT Delta Terminal op de Maasvlakte was een schaakbord gemaakt van 80 bij 80 meter!, oorspronkelijk wilde men 100 bij 100 meter. De schaakstukken, afgebeeld op containers, waren de grootste en de zwaarste waarmee ooit gespeeld was. De zetten werden uitgevoerd door rijdende containerkranen. De beelden en de partij gingen via internet de hele wereld over. Jan Timman won de schaakpartij. Herman Grooten heeft destijds in dagblad Trouw een analyse gegeven van deze partij. In 2013 is er op onze site ook uitgebreid gepubliceerd over dit containerschaak.
Dit evenement was de voorloper van de grootste schaakmanifestatie in Rotterdam ooit..
Grote I&I Schaakmanifestatie Y2K
Op 23 en 24 oktober werd er in het Beurs World Trade Center de grootste schaakmanifestatie gehouden die ( tot dan toe) ooit in Nederland had plaatsgevonden. De sponsor was I&I, (Innovative IT) die meer naamsbekendheid wilde voor het bedrijf. I&I, voluit Inzet & Instroom, een detacheringsbedrijf in de automatisering en gevestigd in Gouda. Aan de manifestatie werd een goed doel gekoppeld: ‘Aan Zet voor Afrika’. Men wilde arme delen van Afrika (Mali en Ghana) via internet verbinden met de rest van de wereld met daarnaast een studentenuitwisselingsprogramma. Niemand minder dan Kasparov was adviseur, samen met zijn manager Owen Williams.
Meer dan 1000 schakers namen deel. Een absoluut record voor zo’n tweedaags evenement!
Simultaans
Er waren een aantal simultaans met Nederlandse en buitenlandse topspelers, de oude V&D-tijden herleefden weer. Niemand minder dan Karpov, Morozevich, Topalov, Vaganian, Judit Polgar, Timman, Van Wely, Nikolic en Sadvakasov gaven een simultaan. Alle deelnemers kregen een groot gesigneerd schaakbord mee naar huis.
Karpov, Timman, Polgar en Sadvakasov kwamen rechtstreeks van het derde VAM-toernooi in Hoogeveen. Zij speelden samen een match. Omdat Timman in de laatste ronde van jeugdwereldkampioen Sadvakasov verloor moest hij de eerste plaats delen met Judit Polgar. Timman vertelde dat hij hierdoor zaterdag zeer slecht had geslapen.
Stedenmatch
Er werd ook een grote stedenmatch gehouden tussen Rotterdam en Amsterdam. Aan het eerste bord speelde de 70-jarige Corrie Vreeken. Zij behaalde in 24 zetten een mooie overwinning op Paul Scheermeijer. Rotterdam won met 40-36 en nam hiermee revanche op de nederlaag vier jaar geleden in de Stopera in Amsterdam. Corrie Vreeken kreeg de reuzenbeker uitgereikt door Hans Böhm.
(Nu 20 jaar later werd Corrie Vreeken benoemd tot Lid van Verdienste van de KNSB.)
Catharina Roodzant Toernooi en NK Rapid Dames
Onderdeel van de manifestatie was een NK Rapid Schaak voor dames binnen het Catharina Roodzant toernooi. Catharina Roodzant , eerste schaakkampioene Van Nederland, overleed dat jaar op 102-jarige leeftijd. Tea Lanchava prolongeerde haar titel door in een spannende strijd door zowel Sziva als Peng te verslaan.
Aan het Roodzant Toernooi deden Van der Wiel, Böhm, Nijboer, Ree en anderen mee. John van der Wiel won het toernooi en Herman Grooten werd verrassend tweede. De Rotterdamse wethouder Hans Kombrink nam het op tegen zijn ambtsgenoot uit Sint-Petersburg. Er was ook een FIDE-bestuurder, Emmanuel Adokija Omuku. Hij verving Kirsan Iljoemzjinov, de baas van de FIDE, die voor dringende staatszaken naar Kalmukkië moest.
Jeugdtoernooi
Aan alles was gedacht dus was er ook een groot jeugdtoernooi.
Een lintje voor Cor van Lent
Bij de opening van de manifestatie werd de 77-jarige Cor van Lent, Shahmataan, Ridder in de Orde van Oranje Nassau. De versierselen werden opgespeld door wethouder Hans Kombrink (PvdA) en bovendien kreeg hij ook de gouden KNSB-speld.
SO Rotterdam viert 75-jarig bestaan
Op 14 september was er een vrolijke bijeenkomst in de Esch in Rotterdam. SO Rotterdam hield een bescheiden receptie met 45 genodigden omdat de club 75 jaar bestond. Voorzitter Prof. Herman van Bekkum liet de 75 jaar in 20 minuten passeren met veel jolijt en treurnis. Van dit laatste nam de zelfmoord van grootmeester Lembitt Oll wel een bijzondere plaats in. Veel leden en oud-leden werden, zoals dit hoort, in het zonnetje gezet. Siem Broekhuis, van Broekhuis Training, die ook aanwezig was, vertelde dat hij als 17-jarige student aan de TH Delft les kreeg van Herman van Bekkum, die maar een paar jaar ouder was. Siem Broekhuis gaf financiële steun aan het meesterklasseteam. Een verademing vond hij de komst van Zhao Qin Peng mede door hem mogelijk gemaakt. Siem wilde dat er nog meer aandacht kwam voor de jeugd en overhandigde de voorzitter voor dit doel een cheque van 1000 gulden.
Drie leden kregen de goudenerespeld van de KNSB, opgespeld door Frans Maas. Piet Vreeken (de man van) 63 jaar lid, Paul Groen (60 jaar lid) en Herman van Bekkum (50 jaar lid).
Mister Chess, Hans Böhm, werd tot erelid benoemd. Corrie Vreeken, Viktor Korchnoi en Jan Timman gingen hem voor.
Tot slot van de avond werd er een jubileumsnelschaaktoernooitje gespeeld. De winnaar was … ja wel, Hans Böhm.
Henny Vijgeboom schreef smeuïg over het jubileum in het clubblad RotterdamChess. Bijzonder was zijn volgende observatie:
‘Tenslotte hoopt de voorzitter, en met hem velen, dat nog lang in Rotterdams tiende speellokaliteit vertoefd kan worden. Des preses’ blik op de begroting spreekt daarbij boekdelen. Maar dat is een heel ander verhaal …’.
We weten nu hoe dit na 20 jaar is afgelopen.
Het werd stil in Rotterdam
Na de succesvolle jaren 1999 en 2000 werd het helaas stil in Rotterdam. In 2015 en 2017 kwam het Tata Steel Chess Tournament langs. In 2020 wordt het European Corporate Chess Championship gehouden aan boord van het luxe toeristenschip ‘James Cook’ met een afsluiting in het Holland Casino. De regie hiervan is in handen van een bekende Nederlander en fervente Feyenoord-supporter.
Natuurlijk werd Peng uitgenodigd omdat ze een vrouw was. Ik heb ook niet gesuggereerd dat ze werd uitgenodigd omdat ze op plaats 20 van de Nederlandse ranglijst stond. Wat ik bedoel, en destijds ook schreef, was dat ze maar drie of vier spelers op de ranglijst passeerde. Daarmee weersprak ik dat ze veel te zwak was. Als je geen drie of vier spelers op de ranglijst mag passeren, dan is het geen wildcard.