‘Ook arme mensen proberen iets van hun verjaardag te maken’

Drastische bezuinigingen op komst bij het Tata Steel Schaaktoernooi 2021?

Lees ook: Windkracht 12 op komst in Wijk aan Zee

Max Pam in Het Parool: ‘Maak het Hoogovenschaaktoernooi tot nationaal erfgoed’

Staal maken is een conjunctuurgevoelige en milieu gevoelige tak van sport. In het 100-jarig bestaan van Hoogovens zijn het grote golfbewegingen, soms zit het mee en soms zit het tegen. Tijden veranderen maar de problemen zijn naar hun aard vaak hetzelfde en dit geldt ook voor de oplossingen.

Het Hoogovens Schaaktoernooi deint al ruim 80 jaar mee op de woelige baren van de staalindustrie en het is gelukkig nog nooit kopje onder gegaan. Al heeft het soms verrekte weinig gescheeld. Ging het goed bij de hoogovens in IJmuiden dan kon er iets extra’s, ging het minder goed of zelfs slecht dan was bezuinigen het parool. Het vermaarde schaaktoernooi bleef overeind.

De industrie krimpt nu voor het eerst sinds zes jaar. De staalmakers verkeren in een hevige crisis, met weinig zicht op krachtig herstel. De auto-industrie, een belangrijke klant van Tata Steel, wordt zwaar getroffen en 80.000 banen staan in deze industrie op de tocht. Audi en Daimler nemen hiervan een kwart voor hun rekening. Aan drastische maatregelen lijkt niet meer te ontkomen. De staalconcurrenten Arcelor Mittal (nr. 1 in Europa) en ThyssenKrupp hadden al eerder forse maatregelen aangekondigd. Tata Steel Europe volgde onlangs met de aankondiging dat 3.000 banen komen te vervallen, waarvan 1.600 in Nederland en waaronder veel kantoorbanen.

L’histoire se repète ofwel de geschiedenis herhaalt zich, 1970-1980 vs. 2020-?

Het dubbele is dat schakers zich enerzijds afvragen wat er met het Tata Steel Chess Tournament gaat gebeuren en ze er anderzijds eigenlijk niets van willen horen of weten. Ons schaaktoernooi, met alle mooie nevenactiviteiten, zal niet ontkomen aan een kritische evaluatie en er zal worden nagegaan (of is al nagegaan!) waar kosten bespaard kunnen worden om van nog drastischer maatregelen maar te zwijgen. Deze verwachting, een open deur, is gebaseerd op hetgeen in vorige crises is gebeurd. Het is niet de eerste keer dat er bij het Hoogovens Schaaktoernooi moest worden bezuinigd.

Hoogovensbestuurder drs. J.D. Hooglandt hierover bij de opening van het toernooi in 1972:

‘Alom op ons bedrijf worden diverse afdelingshoofden geconfronteerd met besparingsopdrachten. Het leek ons niet meer dan rechtvaardig dat ook het schaaktoernooi in ons algemene streven naar kostenbesparing en efficiencyverhoging zou worden betrokken.’

Dr. Max Albrecht, voorzitter Hoogovensdirectie, bij de opening van het toernooi in 1976:

‘Het bedrijf wil dit jaar geen groot opgezet schaakfestijn organiseren. De onbevredigende economische gang van zaken heeft binnen de onderneming tot een groot aantal bezuinigingen geleid en de directie wilde daarbij het schaaktoernooi niet uitsluiten.’

Dr. Max Albrecht bij de opening van het 40-jarig jubileumtoernooi in 1978:

‘In zo’n tijd past een groot toernooi niet. Wij hebben zelfs uitvoerig overwogen of het 40^ste toernooi, gezien de ernstige economische situatie, wellicht geheel afgelast diende te worden. Deze openingsbijeenkomst doet uitkomen, dat wij deze drastische beslissing toch niet hebben genomen. Daarbij speelt in de eerste plaats een rol het besef , dat doorbreking van de reeks toernooien grote gevaren zou kunnen inhouden voor de continuïteit van ons toernooi. Daarbij kwam natuurlijk ook de overweging, dat juist het niet laten doorgaan van een jubileumtoernooi wel extra verdrietig zou zijn. En dan tenslotte: Ook arme mensen proberen iets van hun verjaardag te maken.’

Van 25.000 naar 9.500

Begin zeventiger jaren van de vorige eeuw werkten er nog ca. 21.000 medewerkers in IJmuiden. Met een top van bijna 25.000 midden zeventiger jaren en daarna zette een voortdurende daling in. Nu zijn er nog maar rond de 9.000 medewerkers in IJmuiden werkzaam en 2.000 erbuiten. En hier gaan er bij de komende reorganisatie weer 1.600 vanaf. Als dit zo doorgaat zijn er straks meer schakers en toeschouwers in Wijk aan Zee dan werknemers . De West-Europese staalindustrie krimpt al decennialang met grote gevolgen voor de regionale werkgelegenheid in de staal producerende landen. Iedere baan in deze industrie zorgt voor drie of vier banen bij toeleveranciers en dienstverleners. Het einde van de daling lijkt helaas nog niet in zicht.

1970-1980 Woelige jaren bij Hoogovens in IJmuiden

Er zijn veel overeenkomsten tussen de huidige crisis in IJmuiden en de crises in de zeventiger jaren van de vorige eeuw. Laten we in onze tijdmachine stappen en eens een halve eeuw teruggaan.

Fusieperikelen

Eind zestiger jaren ging het goed in de Nederlandse staalindustrie. Er werd een strategie ontwikkeld die gebaseerd was op voortgaande economische groei. Een antwoord op dalende marges was schaalvergroting om tegen lagere kosten te kunnen produceren. Omdat de inschatting was dat op langere termijn slechts een paar grote staalfabrieken (minder dan tien) zouden overleven werd er ook naar overnames en fusies gekeken. Hoogovens wilde bij de overlevers horen. Concentreren en consolideren was toen een algemene trend in Europa (en nu nog). Hoogovens had uit een erfenis uit het verleden een belang van ca. 15% in het Duitse Hoesch overgehouden. Na lange onderhandelingen en het nemen van vele barrières werd de fusie tussen Hoogovens en Hoesch medio 1972 bezegeld. Hoogovens en Hoesch gingen samen verder onder de ‘welluidende fantasienaam’ Estel en het hoofdkantoor kwam in Nijmegen. Met enige creativiteit kon je volgens sommigen in de naam ook lezen ‘European Steel’. Estel zou het gaan opnemen tegen het toen machtige ThyssenKrupp. Precies na tien jaar mislukte deze fusie en werd Hoogovens weer zelfstandig.

(Dit jaar mislukte een voorgenomen fusie tussen Tata Steel Europe en Thyssenkrupp. Zie de 39 artikelen hierover op onze site.)

Stakingen en werktijdverkorting

Direct na de totstandkoming van Estel kwam er een cultuuromslag leidend tot een diepe recessie met een zeer hoge werkloosheid tot gevolg. De bonden, onder leiding van Brussel en Groenevelt (voorzitters van de Industriebonden), namen het op tegen Hoogovens en na het mislukken van onderhandelingen over hoger loon (centen in plaats van procenten) volgden er stakingen in 1973.

Dr. Max Albrecht, voorzitter van de directie IJmuiden, zei in september 1975 voor de televisie dat de dalende productie in een aantal industrieën die veel staal gebruiken — o.a. auto’s en huishoudelijke apparaten — deze ernstige weerslag had op Hoogovens. Hij meldde dat voor 10.000 van de 24.000 medewerkers werktijdverkorting zal worden aangevraagd. Hij herhaalde dat er zeker tot 1 juli 1976 geen ontslagen zouden vallen, wat niet betekende, dat er na die datum zeker wél ontslagen zouden vallen. Deze werktijdverkorting was de derde die Hoogovens aanvroeg.

(De bonden en de centrale ondernemingsraad bereiden nu acties voor. De stakingskassen worden geopend. Het plan om 1600 banen te schrappen moet van tafel. Er komen stiptheidsacties, geen overuren meer maken, staken etc.)

Club van Rome

In 1972 verscheen het rapport van de Club van Rome (De grenzen aan de groei).Dit leidde tot een omwenteling in het denken over het milieu. De directie van Hoogovens zag zich genoodzaakt bij de grote investeringsplannen rekening te houden met het milieu (lozing afvalwater, luchtverontreiniging e.d.). Wetten en regelgeving werden aangepast met strenge controles op de naleving. In de zeventiger jaren liepen hierdoor de milieukosten voor Hoogovens zeer scherp op.

‘Gedeputeerde Staten van Noord-Holland hebben Hoogovens gelast om binnen acht jaar een groot aantal voorzieningen te treffen die gericht zijn op het beperken van stofuitworp. stankoverlast en geluidshinder. De maatregelen zijn gericht op een verbetering van de milieusituatie in de IJmond. Met de investeringskosten voor Hoogovens is tot 1986 een bedrag van ƒ200 miljoen gemoeid.’ NRC Handelsblad, juni 1978.

Klimaatakkoord en Green Deal

Nu, bijna vijftig jaar later, stapelen de problemen in IJmuiden e.o. zich weer op zoals uitstoot van fijnstof, stikstof, grafiet, cyanide en CO2. De klimaatproblematiek staat hoog op de agenda van de Verenigde Naties, van de EU en zo ook van Nederland. In Brussel is Frans Timmermans de nieuwe klimaatpaus in de Europese Commissie en recyclesaint Diederik Samson is zijn rechterhand. Vandaag wordt het EU-plan ‘Green Deal’ gepresenteerd. Opvallend hierbij is ‘Schone Staal’-plan. In 2030 moet staal CO2-vrij worden geproduceerd?! Christine Lagarde, de nieuwe (eerste vrouwelijke) president van de Europese Centrale Bank, wil de bescherming van het milieu tot de kern van haar missie maken. Er dreigen van diverse fronten forse maatregelen en ingrepen. De toezichthouders, nationaal en regionaal, krijgen kritiek. Houdt de industrie zich aan de afgegeven vergunningen en wordt hierop voldoende toegezien? Recent meldde de Provincie Noord-Holland dat de sinterfabriek van Tata Steel 1,5 tot 2 keer meer stof uitstoot dan toegestaan. Dit op basis van metingen van Tata Steel zelf. De Volkskrant kopte afgelopen zaterdag: ‘Tata Steel loost gif en de overheid vindt het goed’. Tata Steel en Rijkswaterstaat zijn het niet eens met de aantijgingen in dit artikel. De verantwoordelijke gedeputeerde van de Provinciale Staten van Noord-Holland gaf deze week de pijp aan Maarten, hij kon het Tata-dossier niet meer aan. Net als in de zeventiger jaren zal het staalbedrijf niet ontkomen aan steeds hogere klimaat- en milieukosten. Zie hier de giftige cocktail voor Tata Steel Europe: lagere staalprijzen, fors hogere kosten, heel veel geld nodig voor investeringen om duurzaam en milieuvriendelijk te kunnen gaan produceren en tegelijkertijd winst moeten maken (700 miljoen meer dan in 2019!). Daarnaast wil het moederbedrijf in India niet meer financieel bijdragen. Het liefst willen ze van de activiteiten in Europa af omdat het (mislukte) Europese avontuur al vele miljarden heeft gekost door de aanhoudende grote verliezen in Groot-Brittannië. Het stelt de commissarissen, de directie, werknemers en vakbonden van Tata Steel Nederland voor een duivelsdilemma.

De directievoorzitter van Tata Steel Nederland, Theo Henrar, heeft al eens gedreigd dat zijn bedrijf failliet zal gaan als Nederland een extra CO2-heffing gaat invoeren. Dit zou ook het einde betekenen van het Tata Steel Schaaktoernooi.

Oliecrisis en olieboycot

In 1973 werd men geconfronteerd met een oliecrisis die zeer nadelig was voor energie-intensieve bedrijven, zo ook voor Hoogovens.

Estel in grote problemen

Op de hogere loon-, milieu- en energiekosten moest een passend antwoord worden gevonden. In de tweede helft van de zeventiger jaren ging het mis met Estel voornamelijk door de zeer forse verliezen in Duitsland. Het zat tegen, mede door de recessie, in de auto-industrie, de energie-industrie en ook de scheepsbouw. Daarnaast kwamen er nieuwe concurrenten uit andere (lage lonen) landen die ook hun staal wilden afzetten op onze Europese markt.

(Nu dumpen China, Rusland, Turkije en andere landen staal op de Europese markt.)

Er moest fors worden bezuinigd en 2.500 arbeidsplaatsen stonden bij Hoogovens op de tocht in 1977. De productie moest deels worden stilgelegd, arbeidsverkorting werd ingevoerd etc. Gelukkig kon men gedwongen ontslagen voorkomen.

Tot overmaat van ramp volgde in 1979 de tweede oliecrisis die Estel niet zou overleven. Amerika ging op de protectionistische toer wat een negatieve invloed had op de export van staal (Net als nu met de importheffingen van Donald Trump!). Estel werd in 1982 opgesplitst en Hoogovens werd weer zelfstandig maar stond er financieel niet florissant voor. Hoogovens stond op de rand van de afgrond en moest met overheidssteun worden gered.

Drastische bezuinigingen bij het Hoogovens Schaaktoernooi

De bedrijfsproblemen in de zeventiger jaren gingen aan het Hoogovens Schaaktoernooi niet voorbij.

Mr. Lex Jongsma raakte auto met chauffeur kwijt

Lex Jongsma vertelde eens een persoonlijke anekdote over een van de bezuinigingen die hem persoonlijk raakte. Lex was docent belastingrecht aan de Universiteit van Leiden en tijdens het Hoogovenstoernooi was hij een van de vertrouwde en geliefde commentatoren. Een echte entertainer! ( Lex was ook 40 jaar lang de schaakcolumnist van De Telegraaf.) Om tijdig aanwezig te kunnen zijn bij de ronden van het grootmeestertoernooi kreeg hij een auto met (directie)chauffeur. Hij werd netjes bij de Universiteit in Leiden opgehaald, kon lachend en trots afscheid nemen van zijn studenten en kwam relaxed aan bij het toernooi om de grootmeesterpartijen van commentaar te voorzien. Deze luxe heeft dacht ik hooguit twee jaar geduurd en Lex kon er vermakelijk over vertellen als hij weer eens een lezing gaf over zijn Hoogovenstoernooien.

De Bonte Avond werd afgeschaft, de snertmaaltijd mocht blijven

Het Hoogovens Schaaktoernooi was uitgegroeid tot een waar Schaakfestival met als hoogtepunt De Bonte Avond, een grootse happening. Veel (aankomende) artiesten hebben hier opgetreden zoals André van Duin, Johnny Kraaykamp, Greetje Kauffeld, Conny Vink en anderen. Later verkleedden de grootmeesters zich en vermomden zich met een masker voor het bal masqué. Dolle pret. Hans Bouwmeester heeft nog achter de piano gezeten en Fenny Heemskerk heeft nog weleens gezongen. Een toegangskaartje was toen goud waard. Tot verdriet van velen werd De Bonte Avond in 1976 afgeschaft. Maar de snertmaaltijd aan het einde van het toernooi mocht blijven. De snertmaaltijd had en heeft een zeer sterke gevoelswaarde. Uiteindelijk kon men veel begrip opbrengen voor het afschaffen van De Bonte Avond. Piet Zwart: ‘Je moet de realiteit blijven zien, al blijft het natuurlijk jammer.’

In 1976 werden de topgroepen aangepast, in 1978 vervielen er twee

De grootmeestergroep, de meestergroep en de damesgroep werden in 1976 teruggebracht van 16 naar 12 deelnemers. Het schaaktoernooi duurde hierdoor een week korter. Er werd nog steeds in categorie twaalf geschaakt bij de grootmeesters. In 1978 waren er, door bezuinigingen, geen meestergroep en damesgroep meer.

Start- en prijzengelden werden in 1976 niet aangepast

Men publiceerde in die tijd nog de start- en prijzengelden. Dankzij de beperkter opzet in 1976 behoefde het start- en prijzengeld niet te worden aangepast. De winnaar ontving behalve het startgeld -maximaal 900 gulden- vierduizend gulden.

In 1978 was de eerste prijs nog steeds 4.000 gulden, de zesde prijs 1.000 gulden en de niet-prijswinnaars ontvingen 120 gulden per punt. Voorts werd een reiskostenvergoeding gegeven en een daggeld van 35 gulden per dag voor consumpties en maaltijden. De startgelden gingen enigszins omlaag. De grootmeesters kregen een vast bedrag van 300 gulden, kandidaat-grootmeesters 225 gulden (gold voor Paul van der Sterren), internationale meesters 75 gulden en de rest van het startgeld was gebaseerd op de Elo-rating van de deelnemers. (Paul van der Sterren speelde zijn historische partij tegen Viktor Kortsjnoi.)

Tegenwoordig zijn alleen de prijzengelden nog openbaar. De startgelden en alle bijkomende emolumenten worden niet meer gepubliceerd.

Stoppen of doorgaan met het Hoogovens Schaaktoernooi?

Hierboven is aan de orde geweest of helemaal gestopt moest worden met het toernooi of misschien tijdelijk. Zover is het gelukkig nooit gekomen. Belangrijke redenen waren dat vanuit Public Relations dit een te grote stap zou zijn en de kosten van het toernooi een fractie waren van het kostenprobleem dat opgelost moest worden. Een mooie anekdote hieronder van Lex Jongsma in 1975.

De verliezen van Hoogovens waren in 1974 erg groot, dat bleek bij de presentatie van de jaarcijfers in 1975. De directie van Hoogovens was al lang aan de slag met het maken van bezuinigingsplannen. Een van de serieuze opties was te stoppen met het Hoogovenstoernooi. Dit werd ‘gelekt’ en de bedoeling hiervan was dat er krachten werden gemobiliseerd om te trachten dit tegen te houden. Alle ‘netwerken’ werden ingeschakeld. Lex werd medio 1975 door een insider uitgenodigd in een café in Amsterdam en deze vertelde hem dat een beslissing om te stoppen met het toernooi mogelijk aanstaande was. Lex voelde zich vereerd dat hij in vertrouwen werd genomen en wilde best meewerken om te trachten dit te voorkomen. Hij wilde de primeur in de eerst volgende editie van zijn ochtendkrant, De krant van Wakker Nederland. Hij ging direct aan de slag, belde zijn redactie met het verzoek een foto uit het archief te zoeken om bij zijn stuk te plaatsen. Het moest een foto van Ies van Vuuren zijn, een bewonderaar van het toernooi.’ Hieronder zijn mini-pamflet. De kop stond gezet in de gebruikelijke chocoladeletters.

‘Hoogoventoernooi staat op de tocht’

Lex Jongsma schaakmedewerker van De Telegraaf

‘Het valt me moeilijk daar begrip voor op te brengen, in te zien, dat er bij een verlies, dat dan wel geen miljoen per dag is, maar toch ettelijke tonnen, gezocht wordt naar bezuinigingsmogelijkheden in de rampgebieden. En daarom kunnen de organisatoren hun grootmeestergroep, meestergroep en damesgroep nog niet inviteren: er is een bezuiningscommissie ingesteld onder „tijdelijk” voorzitterschap van Nico Meyer?”( hoofd public relations en voorzitter van het Leidse comité van het Hoogoventoernooi sinds een jaar). Als opdracht heeft die commissie te snoeien en te kappen. Tijdelijk of definitief. Dit artikel luidt geen alarmklok. In alle rust wilde ik in mijn functie van schaakjournalist de bezuinigingscommissie, de directie van Hoogovens IJmuiden en de directie van Estel het volgende ter overweging geven, waarbij ik mij geenszins ontveins, dat sommigen alle argumenten al kennen. Ten eerste: De FIDE-kalender zit overvol, januari is een geliefde schaakmaand: Zou „Hoogovens” niet doorgaan als een first class krachtmeting, dan kan men het voor de komende jaren rustig vergeten. De Spaanse zon schijnt milder in de wintermaanden dan de Wijk aan Zeese en oefent aantrekkingskracht uit op grootmeesters. Ten tweede: Wie heeft zoveel gratis publiciteit gehad, wie heeft radio- en tv-mensen als oude vrienden en bekenden voortdurend over de vloer? De totale kosten van het toernooi liggen tussen de drie en vier ton. Dat komt er alleen aan publiciteit dubbel en dwars al uit. De recente Nederlandse successen zullen in dit verband alleen maar gunstig werken. Ten derde: Aan het prijzengeld ligt het zeker niet: schakers worden onderbetaald. Ten vierde: Het Hoogoventoernooi is het grootste ter wereld. Meer dan 600 deelnemers de laatste keer. Dit alles is opgebouwd met veel inzet en fantasie en heeft zijn eigen image: het Festival. Daar komen de schakers op af. Een andere formule, een ander toernooi? Dat wordt anti-reclame. Nog beter echter: alles zo laten. Een tip voor inkomensvergroting: toegang tot schaaktoernooien inclusief commentaar is gratis of vrijwel gratis. Er komen honderden mensen per dag. Waarom geen ƒ 6 entree? 300 x ƒ 6 x 15 is ƒ 27.000. Een interessante bezuiniging. (De Telegraaf, Telesport 25 juli 1975)’

Er gebeurde nog iets bijzonders in de communicatie tussen Jongsma en zijn redactie. De geplaatste foto was niet die van Ies van Vuuren maar van E. van Veelen een van de directieleden van Estel. Een vergissing die men niet erg vond.

De amateurgroepen werden drastisch verkleind

Van de bijna 1.000 deelnemers aan de amateurgroepen moest 2/3 worden geschrapt. Dit was in 1976 een hard gelag voor de vele schaakliefhebbers en voor de horeca en andere middenstand in Wijk aan Zee.

Van het budget moest een derde af

Het budget voor het Hoogovens Schaaktoernooi lag in die tijd tussen rond de 300.000 gulden. Hiervan moest in 1976 een derde van af.

Reactie van Jan Hein Donner, schaakmedewerker van De Volkskrant

Mes in ‘t schaaktoernooi

‘De teruggang van de economie is hier natuurlijk niet vreemd aan. De Hoogovens moesten dit jaar werktijdverkorting aanvragen en de directie achtte het daarom niet juist het toernooi in volle omvang te laten doorgaan. Zij sneed in het budget en de toernooicommissie moest zich grote beperkingen opleggen. Hoe zeer dit ook te begrijpen is en vanuit het oogpunt van de Hoogovens zelfs te billijken is, sinds het sponsorisme zijn intrede deed, is het schaakspel een conjunctuurgevoelig bedrijf geworden. Voor de sponsor is het schaaktoernooi om naar buiten te treden en hij zal dit middel direct aangrijpen om een gebaar te maken om zijn ongenoegen met de gang van zaken kenbaar te maken. Een gebaar inderdaad, want om veel geld gaat het niet.

Voor de schakers is dat natuurlijk niet zo prettig. De Hoogovens zijn niet de enige die op hun schaakbudget besnoeiden. De geldgever van het Nederlands kampioenschap gaf er helemaal de brui aan, daarmee tevens een oude ergernis afreagerend omdat kranten systematisch van ‘kampioenschap van Nederland’ bleven spreken en de naam van de fabriek nooit noemden. Voor ons beroepsschakers, is vooral het afzeggen van de V&D-simultaanseances dit jaar niet minder dan een catastrofe. Wij die toch al beneden het minimumloon zitten, plachten uit deze seances een belangrijk deel van ons jaarinkomen te betrekken. Het wordt tijd dat we een vakbond gaan oprichten. (de Volkskrant, 16 januari 1976)’

Bezuinigingen 2021

Bezuinigen op schoolschaak in IJmond en bij de speelsteden

De KNSB had een tweejarig contract (2018-2019, met uitloop naar voorjaar 2020) met Tata Steel gesloten voor het stimuleren van schoolschaak in de regio IJmond en in de Tata on Tour speelsteden. Het grootste deel is bestemd voor school- en buurtschaakprojecten in IJmond. Jaarlijks gaat het om zo’n 10.000 euro.

Helaas is de kans groot dat het contract niet verlengd zal worden. Dit in verband met bezuinigingen bij Tata Steel. Bron: Rapportages aan de Bondsraad december 2019.

Wijk aan Zee

Tata Steel (Hans van den Berg) opende onlangs het loket ‘Tata Steel in de Buurt’ in de Zwaanstraat 20 in Wijk aan Zee waar mensen welkom zijn met vragen over het bedrijf en meer informatie kunnen krijgen over de productieprocessen en de omgevingsmaatregelen uit de Tata Steel Roadmap 2030.

Hans van den Berg, een van de drie directeuren van Tata Steel Nederland, kreeg ook vragen wat er gaat gebeuren met het Schaaktoernooi in Wijk aan Zee. Van den Berg: ‘Het schaaktoernooi gaat in 2020 gewoon door zoals gepland en over de langere termijn is er nog te veel onbekend of onzeker.’

(Men heeft natuurlijk intern al diverse scenario’s gemaakt om kosten te besparen, want men wist al vanaf het mislukken van de voorgenomen fusie deze zomer dat men aan de bak moest. Zie ook links hieronder. tk)

Dit artikel begon met een citaat van Max Pam uit Het Parool en eindigt er ook mee.

‘Over anderhalve maand, wanneer de erwtensoepdampen weer boven de borden opstijgen, krijgen we meer te horen over de toekomst van Tata-schaken in Wijk aan Zee. Stel dat er aan het toernooi wordt getornd, kunnen Nederlandse schakers dat dan over hun kant laten gaan?

Gebruikte bronnen:

(Historische) Kranten 

Jubileumboeken 40, 50 en 60 jaar Hoogovens Schaaktoernooi, dit laatste boek is van Jongsma en Münninghoff

Door staal gedreven, van Hoogovens tot Tata Steel 1918-2018, Bram Bouwens e.a.

Toernooibulletins

Eerdere publicaties op onze site:

39 artikelen over de voorgenomen fusie met ThyssenKrupp

Grote reorganisaties op komst bij Tata Steel Europe

Windkracht 12 verwacht in Wijk aan Zee

Wordt vervolgd